Phân tích chuỗi giá trị xoài cát tỉnh Đồng Tháp

BẢN VIẾT TẮT‌

BVTV Bảo vệ thực vật CBA Cost Benefit Analysis

FGD Focus Group Dicussion (Thảo luận nhóm nông hộ) GAP Good Agricultural Practice Thực hành Nông nghiệp tốt GTZ Tổ chức hợp tác kỹ thuật Đức

GDP Gross domestic product GTNT Giao thông Nông thôn HTX Hợp tác xã

HN Hà Nội

KIP: Phương pháp phỏng vấn nhóm am hiểu(Key Informant Panel)

MTQG Mặt trận Tổ quốc

PRA Phương pháp đánh giá nhanh nông thôn (Participatory Rural Appraisal)

SWOT Strength, Weakness, Opportunity, Threat ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long

TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh THCS Trung học Cơ sở

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 163 trang tài liệu này.

UBND Ủy ban Nhân dân

UNIDO The United Nations Industrial Development Organization (Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hiệp quốc)

USAID The United States Agency for International Development WTO World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới

1.1 LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

CHƯƠNG 1 GIỚI THIỆU

Ðồng bằng sông Cửu Long (ÐBSCL) được thiên nhiên ưu đãi về đất đai, khí hậu, nguồn nước,… thuận lợi để phát triển các vùng chuyên canh cây ăn quả nhiệt đới với nhiều chủng loại có giá trị kinh tế cao. Ðồng thời,

là đầu mối chủ lực cung cấp cho thị trường trái cây trong nước và xuất

khẩu. Trong đó, có nhiều loại trái cây ngon nổi tiếng được thị trường trong và ngoài nước ưa thích như: Xoài cát Hòa Lộc, Sầu riêng Cơm Vàng hạt lép Chín Hóa, Bưởi Năm Roi, vú sữa Lò Rèn, Măng cụt Tân Quy, Quýt đường Lai Vung, Khóm Cầu Ðúc, Sơ ri Gò Công, Nhãn xuồng Cơm Vàng, Cam sành, Chôm chôm nhãn. Hơn thế nữa, ĐBSCL được coi là "Thủ Phủ" Xoài

của cả nước, tính đến năm 2010, diện tích Xoài của Việt Nam đạt 87,5

nghìn ha và sản lượng đạt 574 nghìn tấn.[1]

Đồng Tháp là một trong số 13 tỉnh/thành nằm trong vùng ĐBSCL, có diện tích trồng Xoài khá lớn. Theo số liệu khảo sát từ Trung tâm Khuyến

nông – Khuyến ngư tỉnh Đồng Tháp, đến 2012 diện tích trồng Xoài toàn

tỉnh đạt 9.031 ha và sản lượng đạt 83.992 tấn; trong đó tập trung chủ yếu tại huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh, chiếm hơn 62,3% về diện tích và 63,7% về sản lượng của toàn tỉnh.

Ở Đồng Tháp, Xoài là loại cây ăn trái được canh tác từ rất lâu đời, trong đó đặc biệt là “Xoài cát Chu Cao Lãnh”. Do nằm trong vùng ĐBSCL nên việc giao thông đường thủy rất thuận lợi, cộng thêm hệ thống đường liên tỉnh nối liền các vùng trồng Xoài của tỉnh, khoảng cách từ vùng trồng Xoài đến thành phố Hồ Chí Minh (TP HCM) và cảng Sài Gòn chỉ hơn 100 km. Nhiều cơ sở thu mua, các vựa và chợ đầu mối hoa quả đã hình thành và phát triển một cách tự phát thu hút nhiều bạn hàng đến đây để giao dịch buôn bán nhiều loại hoa quả mà đặc biệt là quả Xoài cát.

Tuy nhiên, thị trường tiêu thụ chính cho quả Xoài là thị trường trong nước và Trung Quốc. Hiện nay, mặc dù nhiều tiến bộ kỹ thuật đã được áp

[] (Trung tâm Khuyến nông khuyến ngư Đồng Tháp, 2012).

dụng trong chọn giống, chăm sóc, xử lý ra hoa đồng loạt nhưng chất lượng quả Xoài vẫn còn thấp, tỷ lệ Xoài loại 1 chiếm tỷ lệ rất thấp trong tổng sản lượng nên chưa đáp ứng được các yêu cầu về chất lượng cho các thị

trường nước ngoài, kể

cả ở

Trung Quốc. Mặt khác do đặc tính của cây

Xoài nên mỗi năm có một đợt Xoài sẽ ra hoa đồng loạt mà không cần một cách xử lý nào nếu thời tiết thuận lợi, điều này dẫn đến một đợt thu hoạch rộ trong vòng 23 tuần. Trong đợt thu hoạch này, do lượng cung vượt quá cầu nên giá Xoài giảm xuống rất thấp, làm giảm thu nhập cho nhà vườn. Vài năm gần đây, một số nhà vườn cũng đã áp dụng các biện pháp xử lý ra hoa và chăm sóc tốt, Xoài thu hoạch sớm bán giá cao hơn gấp 23 lần so với chính vụ. Tuy nhiên, số nhà vườn này đạt tỷ lệ hiệu quả không nhiều và họ cũng phải chịu nhiều rủi ro nếu mưa nhiều hoặc thời tiết không thuận lợi.

Có thể khẳng định rằng, Xoài cát là một loại trái cây quan trọng và có

triển vọng của tỉnh Đồng Tháp, đặc biệt ở khu vực huyện Cao Lãnh và

vùng ngoại vi thành phố Cao Lãnh. Tuy nhiên, để có định hướng phát triển phù hợp, tỉnh Đồng Tháp cần có sự am tường về chuỗi giá trị Xoài cát ở các khía cạnh kỹ thuật, kinh tế và thương mại. Có thể thấy rằng, từ trước đến

nay, mặc dù đã có một số đề

tài nghiên cứu về cây ăn quả ở

ĐBSCL,

nhưng chưa có đề tài nào nghiên cứu sâu cho cây Xoài cát ở Đồng Tháp và chủ yếu có 1 vài nghiên cứu thiên về khía cạnh kỹ thuật. Vì vậy, ở gốc độ quản lý nhận thấy rằng người sản xuất cũng như các tác nhân thương mại

còn thiếu hụt về

kiến thức thị

trường, thương mại và tổ

chức sản xuất

Xoài cát. Vì thế, đề tài “Phân tićh chuỗi giátrị Xoaì cat́ tinh Đồng Tháp” có khả năng ứng dụng và giải quyết được các vấn đề trên. Thông qua kết quả nghiên cứu sẽ giúp cho tỉnh Đồng Tháp định hướng các chính sách cụ thể nhằm phát triển sản xuất và tiêu thụ sản phẩm Xoài, góp phần nâng cao thu nhập cho nhà vườn và tạo việc làm cho lao động nông thôn.

1.2 MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU

1.2.1 Mục tiêu tổng quát

Thực hiện đề

tài

“Phân tićh chuỗi giátrị Xoaì cat́ tinh Đồng Tháp”

nhằm đánh giá hoạt động thị trường của các tác nhân tham gia chuỗi giá trị, thông qua đó phát hiện ra những lỗ hỏng cần thiết nhằm để nâng cao giá trị kinh tế của chuỗi, cũng như để nâng cao thu nhập cho nhà vườn và các tác

nhân khác trong chuỗi.

1.2.2 Mục tiêu cụ thể

1) Đánh giá thực trạng sản xuất và tiêu thụ Xoài cát đồng thời đánh giá động cać tać nhân trong chuỗi giá trị Xoài cát ở tỉnh Đồng Tháp.

2) Mô tả chuỗi giá trị xoài cát tỉnh Đồng Tháp

3) Phân tích kinh tế chuỗi giá trị Xoài cát tỉnh Đôǹ g Thaṕ .

4) Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả chuỗi giá trị Xoài cát tỉnh Đồng Tháp.

1.3 CÂU HỎI NGHIÊN CỨU

1) Thực trạng sản xuất và tiêu thụ Xoài cát ở tỉnh Đồng Tháp như thế nào?

2) Chuỗi giátrị Xoài cát ở tỉnh Đồng Tháp gồm những các tác nhân tham gia naò ?

3) Trong các tác nhân tham gia tiêu thụ Xoài cát thì tác nhân nào được hưởng lợi nhiều nhất?

4) Giải pháp nào để cải thiện tình hình sản xuất hiện nay nhằm tạo ra sản phẩm tốt đáp ứng thị trường và làm tăng hiệu quả sản xuất, khả năng cạnh tranh trên thị trường, thu nhập của người nhà vườn cũng như các tác nhân chuỗi?

1.4 ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

1.4.1 Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu trong đềtaì gồm những cửa haǹ g, cơ sở cung

câṕ đầu vaò , hộ trồng Xoài ở Đồng Tháp, thương lái, vựa/thu gom, người

bán lẻ, vận chuyển, chợ đầu mối, tín dụng và một số hoạt động liên quan đến sản phẩm Xoài vuǹ g ĐBSCL.

1.4.2 Phạm vi nghiên cứu

1.4.2.1 Giới hạn vùng nghiên cứu

Địa bàn khảo sát được chọn để nghiên cứu đề tài là tỉnh Đồng Tháp và

cać

tỉnh thaǹ h vuǹ g ĐBSCL vàTP HCM trong đó nghiên cứu chủ

yếu ở

huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh của tỉnh Đồng Tháp, nơi có diện tích và số lượng Xoài tiêu thụ cao trong tỉnh (hai địa bàn này chiếm khoảng 62% diện tích trồng Xoài toàn tỉnh và 64% tổng sản lượng toàn tỉnh).

Địa điểm: Đề tài được nghiên cứu tại 05 xã/phươǹ g và 1 thị trấn của huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh Đồng Tháp.

1.4.2.2 Giới hạn thời gian nghiên cứu

- Cać thông tin liên quan đến đềtài nghiên cứu được thu thập trong giai

đoạn 20052013.

- Thông tin thu thập trực tiếp qua mẫu điều tra thực hiện từ 03/2013 đến tháng 11/2013

1.4.2.3 Giới hạn nội dung nghiên cứu

tháng

cứu:

Do hạn chế về thời gian và kinh phí nên đề tài chỉ tập trung nghiên

-Tình hình sản xuât́ vàtiêu thụ Xoài cát không chuyên sâu vào phần kỹ

thuật hơn thế nữa hiện nay thì vấn đề kỹ thuật trồng Xoài ở địa bàn nghiên cứu không phải là vấn đề quan tâm trong hiệu quả kinh tế. Đề tài chỉ giới hạn nghiên cứu những chỉ số tài chính của chuỗi giá trị sản phẩm Xoài cát.

- Thị trường nội địa, chính vì thế khi tiếp cận tác nhân công ty đề tài chỉ dừng lại ở công ty bán sản phẩm trong nước mà không phỏng vấn các công ty xuất khẩu sản phẩm.

-Đề tài không nghiên cứu chi phí đầu tư ban đầu của các tác nhân. Vì hỏi lại từng chi phí đầu tư ban đầu khi nhà vườn bắt đầu trồng Xoài thì hầu như nhà vườn không nhớ đến chi tiết từng khoản mục này. Thương lái hay chủ vựa hay 1 số các tác nhân khác cũng vậy, họ không có thoái quen ghi chép lại.

-Đề tài chỉ nghiên cứu loại Xoài cát ở Đồng Tháp: Xoài cát Chu hay còn được gọi là Xoài cát Chu Cao Lãnh (dán tem trắng tên khoa học Mangifera Indica) đây là giống xoài rất nỗi tiếng ở Đồng Tháp.

1.4.2.4 Giới hạn đối tượng nghiên cứu

Đối với nhà vườn tham gia sản xuất Xoài cát Chu Cao Lãnh ở huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh Đồng Tháp tại địa bàn nghiên cứu:

-Nghiên cứu chỉ

khảo sát chủ

yếu các tác nhân từ

Nhà vườn trồng

Xoài đến tác nhân phân phối trong chuỗi (không khảo sát người tiêu dùng cuối cùng). Ngoài ra, còn tham khảo thêm một số ý kiến của Nhà cung cấp sản phẩm đầu vào (phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, cây giống). Do hạn chế về mặt thời gian và kinh phí nên chỉ áp dụng nghiên cứu mẫu, thay vì nghiên cứu tổng thể.

-Do nhà cung cấp đầu vào (phân bón, thuốc BVTV, giống cây trồng) chưa tạo ra sản phẩm ban đầu và các khoản chi phí đầu vào này được phản ánh trong chi phí sản xuất của nhà vườn, do vậy giá trị gia tăng, giá trị gia tăng thuần và phân phối lợi ích chi phí của những người cung cấp đầu vào cho việc trồng Xoài không phản ánh chung trong toàn chuỗi

-Những khó khăn như đã đề cập với các nông hộ sản xuất thì trong quá trình thu thập thông tin, số liệu về các tác nhân tham gia vào kênh phân phối phối Xoài cát ở huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh – Đồng Tháp (ngươì sản xuất, thương lái, chủ vựa, bán lẻ,...) gặp thêm một số tác nhân như: chủ vựa thu mua, tiểu thương bán lẻ ở ngoài địa bàn nghiên cứu.

1.5 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU

Nội dung 1: Để đánh giá hiện trạng sản xuất, và tiêu thụ Xoài cát tại các địa bàn nghiên cứu thì cần các thông tin sau:

- Điều kiện cơ sở sản xuất của nông hộ (diện tích đất canh tác, lao động, vốn, các loại tài sản sản xuất, dịch vụ máy móc thiết bị phục vụ sản xuất...)

-Tình hình sản xuất Xoài cát ở

lượng, năng suất,…

địa bàn nghiên cứu: diện tích, sản

- Tình hình trao đổi mua bán của nhà vườn với thương lái, vựa, HTX,…

Nội dung 2: Phân tích hoạt động tác nhân đầu vào, nhà vườn, thương mại trung gian (thương lái, vựa đóng gói, vựa phân phối, vận chuyển, chợ đầu mối,..) trong chuỗi giá trị Xoài cát ở vùng nghiên cứu.

-Lập sơ đồ chuỗi và mô tả chủ thể chuỗi

-Mô tả kênh thị trường Xoài cát: Xoài cát Chu Cao Lãnh

- Mô tả các tổ chức hỗ trợ, thúc đẩy chuỗi

Bên cạnh đó nghiên cứu còn lập bảng thống kê các chỉ tiêu kinh tế, mô tả kết quả để thấy được hiệu quả kinh tế của nhà vườn trồng Xoài cát tại vùng nghiên cứu. Đề tài sử dụng các chỉ tiêu kinh tế: tổng chi phí, doanh thu, lợi nhuận,…

Nội dung 3: Phân tích mối quan hệ giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi dưới gốc độ kinh tế nhằm đánh giá năng lực, hiệu suất vận hành của chuỗi. Bao gồm: xác định sản lượng, chi phí, giá bán, lợi nhuận và giá trị gia tăng của các tác nhân tại các khâu trong chuỗi và đưa ra nhận xét phù hợp. Phân tích kinh tế chuỗi giá trị bao gồm:

- Phân tích tình hình chi phí, cấu trúc chi phí tại mỗi tác nhân tham gia chuỗi.

- Phân tích giá trị đạt được của từng tác nhân tham gia vận hành trong chuỗi giá trị.

- Phân tích toàn bộ giá trị tăng thêm được tạo ra trên toàn chuỗi và tỷ trọng của giá trị tăng thêm tại các khâu khác nhau trong chuỗi.

- Phân tích năng lực của tác nhân tham gia chuỗi (quy mô, năng lực, sản xuất, lợi nhuận,…)

Nội dung 4: Các giải pháp nâng cao hiệu quả sản xuất và nhà phân phối, đồng thời nâng cao khả năng cạnh tranh của sản phẩm vàphát triển sản xuất và tiêu thụ Xoài cát trong thời gian tới.

Để xác định lợi thế cạnh tranh của sản phẩm trên thị trường đề tài

cũng sử dụng mô hình 5 lực lượng cạnh tranh (Nhà cung cấp; đối thủ tiềm

ẩn; đối thủ trong ngành; khách hàng; sản phẩm thay thế)

Từ đó hình thành các giải pháp chiến lược nhằm tăng hiệu quả sản xuất, khai thác triệt để vị thế so sánh của Xoài cát và hướng đến hoàn thiện chuỗi giá trị Xoài cát. Đề tài tiến hành phân tích ma trận SWOT và kết hợp với phương pháp phân tích tổng hợp.

 Điểm mới của đề tài

Phân tích và hoàn thiện chuỗi giá trị không còn mới đối với thế giới cũng như ở nước ta. Hiện nay đã có nhiều đề tài nghiên cứu ở nước ta sử dụng phân tích chuỗi giá trị để tìm ra hướng hoàn thiện chuỗi giá trị, đặc biệt là đối với các sản phẩm nông nghiệp và hàng hóa. Các nghiên cứu này chủ yếu là do các tổ chức quốc tế và phi chính phủ thực hiện hoặc tài trợ thực hiện. Điểm mới của đề tài là áp dụng phân tích chuỗi giá trị vào chuỗi giá trị sản phẩm Xoài cát đặc biệt Xoài cát Chu Cao Lãnh của huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh Đồng Tháp. Mặc dù đã có nhiều nghiên cứu có liên quan đến cây Xoài và quả Xoài cát Chu Cao Lãnh của huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh Đồng Tháp như về chọn giống, phòng chữa bệnh, về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, về thị trường, nhưng chưa từng có nghiên cứu nào thực hiện toàn diện về chuỗi giá trị sản phẩm Xoài cát Chu Cao Lãnh của huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh, Đồng Tháp. Vì thế, nghiên cứu này hy vọng góp phần đưa ra một cái nhìn toàn diện về chuỗi giá trị sản phẩm Xoài và đề xuất những giải pháp hoàn thiện chuỗi giá trị nhằm phát triển cây Xoài cát Chu Cao Lãnh của huyện Cao Lãnh và thành phố Cao Lãnh, Đồng Tháp và tăng thu nhập cho nhà vườn trồng Xoài tại địa phương.