Nghiên cứu ứng dụng thống kê Bayes phân tích việc sẵn lòng tham gia bảo hiểm cây cà phê theo chỉ số năng suất của hộ nông dân tỉnh Đắk Lắk

BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH

------------------------------------

Lê Đình Thắng

NGHIÊN CỨU ỨNG DỤNG THỐNG KÊ BAYES PHÂN TÍCH VIỆC SẴN LÒNG THAM GIA

BẢO HIỂM CÂY CÀ PHÊ THEO CHỈ SỐ NĂNG SUẤT CỦA HỘ NÔNG DÂN TỈNH ĐẮK LẮK

Chuyên ngành: Thống kê Mã số: 9460201

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS. TS. NGUYỄN VĂN SĨ

2. TS. NGUYỄN THANH VÂN

Tp. Hồ Chí Minh - Năm 2021

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận án tiến sĩ thống kê “Nghiên cứu ứng dụng thống kê Bayes phân tích việc sẵn lòng tham gia bảo hiểm cây cà phê theo chỉ số năng suất của hộ nông dân tỉnh Đắk Lắk” là công trình nghiên cứu của tôi thực hiện.

Nghiên cứu sinh

Lê Đình Thắng

LỜI CẢM ƠN

Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô Khoa Toán - Thống kê, trường Đại học Kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh đã tận tình giảng dạy và đóng góp những ý kiến quý báu để giúp tôi có được những kiến thức, kinh nghiệm cần thiết để thực hiện luận án này. Bên cạnh đó, tôi chân thành cám ơn lãnh đạo, các anh chị em trong Cục Thống kê tỉnh Đắk Lắk đã cung cấp số liệu cho tôi thực hiện luận án.

Đặc biệt, tôi xin kính gửi lời cảm ơn chân thành và tri ân sâu sắc nhất đến thầy PGS.TS. Nguyễn Văn Sĩ và thầy TS. Nguyễn Thanh Vân. Trong những năm qua, các Thầy đã tận tình hướng dẫn nghiên cứu khoa học cho tôi, có nhiều gợi mở giải quyết các vấn đề khó khăn trong suốt quá trình nghiên cứu. Tôi cũng xin cảm ơn các nhà khoa học đã có ý kiến phản biện giúp tôi hoàn thiện luận án.

Cuối cùng, tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn đến các Lãnh đạo, đồng nghiệp Trường Đại học Sài Gòn và nhất là gia đình luôn quan tâm, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận án này.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 20 tháng 9 năm 2021

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

MỤC LỤC iii

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT vii

DANH MỤC BẢNG BIỂU x

DANH MỤC HÌNH VẼ xii

DANH MỤC SƠ ĐỒ xiii

TÓM TẮT xiv

CHƯƠNG 1: GIỚI THIỆU VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 1

1.1. Lý do chọn đề tài 1

1.2. Mục tiêu 6

1.2.1. Mục tiêu nghiên cứu 6

1.2.2. Câu hỏi nghiên cứu 6

1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 7

1.3.1. Đối tượng nghiên cứu 7

1.3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài 7

1.4. Phương pháp nghiên cứu 7

1.5. Những đóng góp mới của đề tài 8

1.5.1. Đóng góp mới về mặt lý thuyết 8

1.5.2. Đóng góp mới về mặt thực tiễn 8

1.6. Kết cấu luận án 9

CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN 11

2.1. Thống kê Bayes 11

2.1.1. Định lý Bayes 12

2.1.2. Suy luận Bayes 12

2.2. Hồi quy với biến phụ thuộc nhị phân 13

2.2.1. Biến phụ thuộc nhị phân và mô hình xác suất tuyến tính 13

2.2.2. Mô hình probit và mô hình logistic 14

2.2.3. Hồi quy logistic Bayesian và hồi quy probit Bayesian 15

2.3. Lựa chọn mô hình bằng phương pháp mô hình trung bình Bayesian (BMA) ...16

2.4. Các nghiên cứu về phương pháp mô hình trung bình Bayes ứng dụng trong kinh tế 22

2.5. Tóm tắt một số lý thuyết hành vi của con người 24

2.5.1. Lý thuyết hành động hợp lý 24

2.5.2. Lý thuyết hành vi sẵn lòng 24

2.5.3. Lý thuyết nhận thức rủi ro 25

2.6. Lý thuyết bảo hiểm cây trồng 26

2.6.1. Bảo hiểm cây trồng 26

2.6.2. Bảo hiểm cây trồng ở các nước đang phát triển 29

2.6.3. Bảo hiểm theo chỉ số năng suất cho cây cà phê tỉnh Đắk Lắk 30

2.7. Các nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến bảo hiểm cây trồng 38

2.8. Khoảng trống của các nghiên cứu trước liên quan đến đề tài luận án 57

2.9. Kết luận chương 2 58

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 59

3.1. Khu vực nghiên cứu 59

3.2. Khung phân tích 60

3.3. Nghiên cứu định tính 62

3.4. Nghiên cứu định lượng 66

3.4.1. Dữ liệu 66

3.4.2. Các yếu tố dự kiến đưa vào mô hình 66

3.4.3. Mô hình nghiên cứu đề xuất 78

3.4.4. Tiêu chuẩn lựa chọn mô hình 79

3.4.5. Các bước phát triển mô hình 80

3.4.6. Kiểm định mô hình hồi quy logistic 81

3.4.7. Xây dựng toán đồ 87

3.5. Kết luận chương 3 88

CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 89

4.1. Thực trạng sản xuất cà phê trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk 89

4.1.1. Lịch sử phát triển cây cà phê của tỉnh Đắk Lắk 89

4.1.2. Thực trạng sản xuất, kinh doanh, tiêu thụ cà phê tại tỉnh Đắk Lắk 89

4.2. Thực trạng bảo hiểm cây trồng tại Việt Nam 92

4.3. Kết quả nghiên cứu 95

4.3.1. Thống kê mô tả 95

4.3.2. Chọn lựa mô hình hộ nông dân sẵn lòng tham gia bảo hiểm cây cà phê theo chỉ số năng suất bằng phương pháp BMA 98

4.3.3. Kết quả ước lượng tham số và khả năng dự đoán chính xác của mô hình

.............................................................................................................................103

4.3.4. Một số kiểm định nhóm mô hình sử dụng toàn bộ dữ liệu và nhóm mô hình sử dụng một phần dữ liệu 117

4.3.5. So sánh mô hình hồi quy logistic tần số và hồi quy logistic Bayesian 122

4.4. Xây dựng toán đồ 124

4.5. Kết luận chương 4 126

CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH 127

5.1. Những kết quả nghiên cứu chính 127

5.2. Đóng góp mới của đề tài 129

5.2.1. Ý nghĩa thực tiễn của nghiên cứu 129

5.2.2. Ý nghĩa lý thuyết của nghiên cứu 130

5.3. Hàm ý chính sách 131

5.3.1. Đối với các hộ nông dân sản xuất cà phê 131

5.3.2. Đối với Hiệp hội cà phê Buôn Ma Thuột 132

5.3.3. Đối với các ngân hàng thương mại 132

5.3.4. Đối với các công ty bảo hiểm 133

5.3.5. Đối với cơ quan sở ngành tỉnh Đắk Lắk 134

5.3.6. Đối với cơ quan quản lý cấp Nhà nước 134

5.4. Hạn chế của luận án và hướng nghiên cứu tiếp theo 136

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ 137

T I LIỆU THAM KHẢO 138

Danh mục tiếng Việt 138

Danh mục tiếng Anh 141

PHỤ LỤC 158

Phụ lục 1: Bảo hiểm nông nghiệp tại các quốc gia và lãnh thổ trên thế giới 158

Phụ lục 2: Danh sách đối tượng nghiên cứu phương pháp định tính 166

Phụ lục 3: Hội thảo khoa học 168

Phụ lục 4: Bảng câu hỏi nghiên cứu 175

Phụ lục 5: Danh sách hộ nông dân trồng cà phê được khảo sát trong nghiên cứu định lượng chính thức 177

Phụ lục 6: Danh mục các chính sách về Bảo hiểm nông nghiệp tại Việt Nam 192

Phụ lục 7: Kết quả nghiên cứu định lượng 195

Phụ lục 8: Bảo hiểm đối với rủi ro hạn hán cho hộ nông dân trồng cà phê tại Đắk Lắk 224

Phụ lục 9: Biểu thống kê xuất khẩu cà phê sang các nước trên thế giới các niên vụ gần đây 227

Phụ lục 10: Thống kê các doanh nghiệp xuất khẩu cà phê tỉnh Đắk Lắk niên vụ 2016 – 2017 230

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

Từ viết tắt

Từ gốc	Nghĩa tiếng việt
4C	Common Code for the Coffee Community	Bộ nguyên tắc chung cho cộng đồng cà phê
AIC	Akaike Information Criterion	Tiêu chuẩn thông tin Akaike
AUC	Area under the curve	Diện tích dưới đường cong
AYII	Area yield index insurance	Bảo hiểm theo chỉ số năng suất khu vực
BMA	Bayesian Model Averageing	Phương pháp trung bình Bayesian
BIC	Bayesian information criterion	Tiêu chuẩn tiêu chí thông tin Bayesian
BPTNT		Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
BTC		Bộ Tài chính
C&C	Coffee and climate	Đối tác toàn cầu mở của các công ty cà phê và các đối tác công cộng
CADA	Compagne Argicole D‟Asie	Công ty Nông nghiệp Á Châu
CI	Confidence interval	Khoảng tin cậy
CP		Chính phủ
FAO	Food and Agriculture Organization of the United Nations	Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc
GDP	Gross Domestic Product	Tổng sản phẩm quốc nội
GSO	General Statistics Office	Tổng Cục thống kê
ha	Hectare	Héc-ta
ICO	International Coffee Organisation	Tổ chức cà phê quốc tế
IPCC	Intergovernmental Panel on Climate Change	Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu
Kg	Kilogramme	Ki-lô-gam
KSL		Không sẵn lòng
LR	Likelihood Ratio statistic	Thống kê tỷ lệ khả năng
MCMC	Markov chain Monte Carlo	Chu i Markov Monte Carlo