Kết cấu phóng sự ngắn truyền hình

lời bình, hình ảnh, tiếng động…(yếu tố chính luận nghệ thuật). Xu thế kết hợp ngày càng rò nét này tạo nên sự sinh động trong cách thể hiện và giúp cho việc chuyển tải thông tin của phóng sự ngắn trở nên đa dạng hơn, hiệu quả hơn. Phóng sự ngắn cũng vì vậy trở thành một dạng thể loại độc đáo, thú vị cả về phương pháp sáng tạo lẫn hiệu quả tác động.‌

3.3. Giải pháp nâng cao chất lượng phóng sự ngắn truyền hình

3.3.1. Về mặt lý luận

Kiến thức về mặt lý luận luôn đóng vai trò nền tảng cho mọi hoạt động sáng tạo. Lý luận không chỉ trang bị thế giới quan mà còn cung cấp phương pháp luận khoa học để phóng viên có thể vận dụng sáng tạo trong mọi hoàn cảnh. Do vậy lý luận một mặt khái quát thực tiễn nhưng mặt khác lại hướng dẫn thực tiễn.

Hiện tại lý luận về phóng sự truyền hình nói chung và phóng sự ngắn truyền hình nói riêng ở nước ta còn ít. Các công trình nghiên cứu về phóng sự ngắn chưa nhiều và chưa thực sự công phu bài bản. Một số quan niệm về phóng sự ngắn không thực sự thống nhất. Do vậy người làm phóng sự ngắn chủ yếu còn tự mày mò, học hỏi qua đồng nghiệp và qua cách làm của các đài truyền hình nước ngoài. Hệ quả tất yếu là chất lượng phóng sự ngắn không đều, khả năng sáng tạo trong phóng sự ngắn không cao, những thế mạnh đặc thù không được phát huy triệt để.

Thực tế này đòi hỏi phải tiếp tục đẩy mạnh hoạt động nghiên cứu để ngày càng cho ra đời nhiều công trình lý luận nghiên cứu một cách đầy đủ hơn về phóng sự ngắn. Tất cả không ngoài mục đích hình thành quan niệm đúng đắn về phóng sự ngắn. Chỉ có thể xuất phát từ quan niệm đúng, người làm phóng sự ngắn mới có được những căn cứ khoa học trong quá trình tác nghiệp. Các nhà quản lý, người biên tập tổ chức sản xuất chương trình sẽ có

thêm cơ sở trong việc thẩm định chất lượng nội dung, chất lượng hình thức phóng sự ngắn. Và cũng phải xuất phát từ quan niệm đúng, người làm phóng sự ngắn mới có thể hạn chế tình trạng tác nghiệp phụ thuộc vào kinh nghiệm, vừa làm vừa mò mẫm về mặt phương pháp.

Bên cạnh đó các đài truyền hình, các cơ sở nghiên cứu cũng cần phải thường xuyên cập nhật thông tin khoa học, thông tin về nghiệp vụ cũng như các quan điểm, trường phái làm truyền hình trên thế giới. Hiện tại có nhiều quan điểm làm truyền hình nhưng xu hướng chung là đổi mới theo hướng thực tế hơn, trung thực hơn và sinh động hơn. Sáng tạo phóng sự ngắn không tách rời xu thế. Việc cập nhật và tiếp thu các quan điểm làm truyền hình hiện đại là hết sức cần thiết bởi cách làm phóng sự ngắn nói riêng và sáng tạo tác phẩm truyền hình nói chung của các phóng viên trong nước đang chịu ảnh hưởng trực tiếp từ cách làm của các đài truyền hình nổi tiếng trên thế giới như CNN (Mỹ), BBC, Reuters (Anh), TF1, CFI (Pháp), ABC (Úc)... Thực tế chứng minh: việc đài truyền hình Việt Nam tổ chức một số khoá tập huấn cho phóng viên dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia đến từ Đại học Báo chí Lille (Pháp), đến từ tổ chức SIDA ( Thuỵ Điển) hoặc các đài truyền hình nước ngoài như Reuters, BBC… gần đây đã mang lại hiệu quả rò rệt.

Người làm báo nói chung và người làm phóng sự ngắn truyền hình nói riêng không phải là những người thợ chỉ làm theo một vài kiểu mẫu nhưng để có được khả năng sáng tạo lại luôn cần đến kiến thức lý luận. Lý luận là nền tảng cho việc hình thành kỹ năng, phương pháp và quan điểm. Nắm vững lý luận, người làm báo có thể thích ứng tốt hơn trong mọi điều kiện tác nghiệp đồng thời có cơ sở để thường xuyên tự làm mới mình thông qua phương pháp tự đào tạo, tự học hỏi.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 126 trang tài liệu này.

3.3.2. Về mặt đội ngũ

Trong mọi nỗ lực đổi mới thì đổi mới về mặt con người luôn được xem là điều kiện tiên quyết nhất để dẫn tới thành công. Hoạt động sáng tạo truyền hình với đặc thù đòi hỏi khả năng sáng tạo thường xuyên ở mức độ cao do vậy nhân tố con người luôn đóng vai trò quyết định. Tiến sỹ Trần Đăng Tuấn, phó tổng giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam nhận xét: “Phương tiện có thể thiếu một chút vẫn còn có cách để lẽ ra làm kiểu này thì làm kiểu khác để có kết quả gần như vậy. Tiền cũng có thể làm hạn chế đi rất nhiều tầm vóc của tác phẩm, chương trình, nhưng thiếu ý tưởng sáng tạo thì chẵng có gì đáng kể sẽ được làm ra cho dù cả trường hợp có đầy đủ phương tiện” [55, tr.91 ]

Một yêu cầu đặt ra hiện nay đó là phải chuẩn hoá đội ngũ làm truyền hình. Bởi lẽ trong thực tế chất lượng đội ngũ không đồng đều dẫn tới các sản phẩm truyền hình, trong đó có phóng sự ngắn cũng không đồng đều. Đội ngũ làm phóng sự ngắn có giọng điệu, có phong cách ở các Chương trình Thời sự VTV1 hiện không phải là nhiều. Bên cạnh đó trong các chương trình Thời sự, sự tham gia của phóng viên đài khu vực và đài địa phương là tương đối đáng kể. Thế nhưng những áp lực về định hướng tuyên truyền mang tính cục bộ cộng thêm những hạn chế về kinh nghiệm của phóng viên địa phương đã phần nào làm ảnh hưởng tới chất lượng chung của chương trình. Gần đây lực lượng phóng viên thời sự còn được bổ sung đáng kể khi VTV1 sáp nhập Ban chuyên đề vào Ban Thời sự. Tuy nhiên sự bổ sung này cũng làm gia tăng “tính không đều” trong chính đội ngũ.

Chính vì vậy để chuẩn hoá đội ngũ thì điều tiên quyết là phải coi trọng sàng lọc đội ngũ ngay từ khâu đầu vào. Bên cạnh kiến thức nền tảng, năng khiếu báo chí, phóng viên thời sự phải là người có khả năng ứng xử, làm việc hiệu quả theo nhóm, thích ứng tốt với điều kiện công việc căng thẳng,

có khả năng tự thể hiện tác phẩm, có tinh thần trách nhiệm và đạo đức nghề báo, thành thạo ngoại ngữ, hiểu biết tin học...

Trong quá trình công việc, đài cần thường xuyên tạo điều kiện để phóng viên có điều kiện được cọ xát trao đổi kinh nghiệm lẫn nhau. Chẵng hạn phóng viên đài địa phương có cơ hội làm việc và chia sẻ kinh nghiệm với phóng viên đài trung ương, phóng viên đài trung ương được cọ xát với hoạt động tác nghiệp của phóng viên đài nước ngoài thông qua cơ chế phối hợp làm việc hoặc cử phóng viên ra nước ngoài sản xuất tin bài…. Thực tế cho thấy hình thức “tự đào tạo” thông qua trao đổi chia sẻ kinh nghiệm hoặc thông qua các khoá tập huấn trong và ngoài nước thường mang lại hiệu quả rất lớn vì kết hợp được kinh nghiệm thực tiễn với kiến thức nền tảng vốn có trong mỗi phóng viên.

Một yêu cầu không kém phần quan trọng đặt ra đó là các phóng viên phải thường xuyên tự học hỏi, tự tìm tòi, phải xác định đổi mới như là một cách để tạo dựng hình ảnh, “thương hiệu”. Đấy có thể là học hỏi về kinh nghiệm tác nghiệm, học hỏi về phương pháp sáng tạo tác phẩm, về khả năng tiếp cận và nắm bắt vấn đề…Phóng viên thời sự phải rèn luyện khả năng “nhìn ra vấn đề”, nghĩa là phải tìm thấy được mối liên hệ giữa sự kiện cụ thể với các hiện tượng phổ quát mà công chúng đang quan tâm. Sự phân biệt rò nhất về tài năng của người làm phóng sự ngắn đó là khả năng nhìn ra vấn đề. Nói như tiến sỹ Đức Dũng: “chính góc nhìn sáng tạo, độc đáo của nhà báo là nhân tố quyết định năng lực phản ánh hiện thực của phóng sự” [12, tr.36]. Muốn nâng cao được khả năng phát hiện vấn đề đòi hỏi phóng viên phải thường xuyên học hỏi kinh nghiệm từ đồng nghiệp, từ xã hội, thường xuyên nghiên cứu sách vở tài liệu, cập nhật thông tin liên quan để không ngừng nâng cao vốn sống, vốn hiểu biết. Phóng viên phải chủ động xây dựng các mối quan hệ, biết phát huy quan hệ trong việc tìm kiếm thông tin.

3.3.3 Về mặt cơ chế

Đặc thù của công việc truyền hình là thường xuyên đòi hỏi khả năng sáng tạo do vậy cần phải xây dựng một cơ chế hợp lý để kích thích động lực sáng tạo. Đó có thể là sự ghi nhận đánh giá kịp thời những phóng sự tốt, nhắc nhở phê bình những phóng sự chưa đạt yêu cầu theo hướng khách quan, công tâm và mang tính xây dựng. Đó còn là việc thực hiện chi trả chế độ nhuận bút, tiền thưởng hợp lý theo hướng phản ánh đúng chất lượng phóng sự hoặc công sức trí tuệ mà phóng viên đầu tư cho phóng sự, tránh tình trạng chi trả một cách cào bằng. Bên cạnh đó là phải xây dựng một môi trường làm việc thân thiện cởi mở nhưng giàu tính cạnh tranh. Môi trường làm việc tốt thể hiện ở việc được trang bị đầy đủ phương tiện tác nghiệp, thể hiện ở tính kế hoạch trong phân công nhiệm vụ, ngoài ra còn là sự phối hợp nhịp nhàng giữa các bộ phận phóng viên, biên tập, sản xuất chương trình và truyền dẫn phát sóng… Sản phẩm truyền hình nói chung và phóng sự ngắn truyền hình nói riêng là sản phẩm mang tính tập thể, thêm vào đó hoạt động sáng tạo phóng sự ngắn thường xuyên phải đối diện với áp lực về thời gian, về trách nhiệm, do vậy luôn cần đến một môi trường làm việc mà trong đó sự phối hợp giữa các bộ phận phải diễn ra hết sức đồng bộ, nhịp nhàng.

Để tạo nên sự đa dạng sinh động cho chương trình, những người làm truyền hình cũng cần phải xây dựng một cơ chế mở nhằm thu hút các “nguồn chất xám” từ xã hội. Bởi lẽ trong xã hội hiện đại, thông tin không còn thuộc độc quyền khai thác của nhà báo. Chỉ cần một chiếc máy ảnh du lịch, một chiếc camera cầm tay hay đơn giản hơn là một chiếc điện thoại tích hợp nhiều chức năng, bất cứ cá nhân nào cũng có thể nắm bắt được thông tin và trở thành người làm báo. Khoa học công nghệ đang là một phần của cuộc sống và đang dành cơ hội cho bất cứ ai muốn trở thành nhà báo công dân.

Nếu có cơ chế tận dụng một cách có chọn lọc sản phẩm của các nhà báo công dân thì chương trình truyền hình sẽ trở nên đa dạng hơn về hình ảnh, giàu có hơn về mặt thông tin, bởi không phải bất cứ ở đâu và bất cứ khi nào phóng viên truyền hình cũng có mặt để ghi lại những khoảnh khắc mang tính thời sự cao. Hiện tại chương trình Blog giao thông (một chương trình của Ban Thời sự) đã bước đầu khai thác tốt nguồn thông tin này nhưng việc nhân rộng vẫn đang còn hạn hẹp.

Ngoài ra đài truyền hình cũng cần phải có cơ chế phối hợp với các báo đài trong việc chia sẻ thông tin, nhất là trong điều kiện một số tờ báo đã thành lập bộ phận sản xuất chương trình truyền hình, thực hiện truyền thông đa phương tiện. Thực tế có nhiều phóng sự ngắn do các báo sản xuất (như Vietnamnet) mà Ban Thời sự sử dụng gần đây cho thấy chất lượng phóng sự cũng như độ “thạo nghề” của lực lượng phóng viên các báo không hề thua kém phóng viên của đài.

KẾT LUẬN

Với thế mạnh hình ảnh kết hợp âm thanh trung thực sinh động, truyền hình đang khẳng định được ưu thế trong việc chuyển tải thông tin, trở thành phương tiện truyền thông đầy ưu thế của xã hội hiện đại. Tuy nhiên trong bối cảnh bùng nổ thông tin, truyền hình lại cũng đang chịu sức ép về cạnh tranh thông tin, lôi kéo công chúng từ các loại hình truyền thông khác. Chính vì vậy hoạt động sáng tạo tác phẩm truyền hình trên thế giới nói chung và ở Việt Nam nói riêng luôn đặt trong trạng thái liên tục vận động

đổi mới để có thể đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu công chúng.. Nhiều cách làm truyền hình, nhiều thể loại tác phẩm truyền hình ra đời, góp phần làm nên sức hấp dẫn kỳ diệu và hiệu quả truyền thông không thể đo đếm. Sự xuất hiện của phóng sự ngắn truyền hình là một trong những biểu hiện sinh động của xu thế đổi mới phương thức thông tin trên sóng truyền hình.

Phóng sự ngắn xuất hiện trên sóng truyền hình Việt Nam từ giữa những năm 90 của thế kỷ XX, như là một kết quả tất yếu của quá trình vận động đổi mới các chương trình trên sóng mà trực tiếp nhất là chương trình thời sự. Dù chưa thực sự thống nhất về tên gọi cũng như quan niệm thể loại nhưng trên thực tế phóng sự ngắn truyền hình đã khẳng định được những dấu hiệu đặc trưng về thời lượng, lời dẫn, hình ảnh, âm thanh, phỏng vấn, dẫn hiện trường...

Phóng sự ngắn truyền hình là một chỉnh thể sáng tạo cả về mặt hình thức lẫn nội dung. Cho dù gắn liền với vai trò chủ quan của người làm phóng sự thì hoạt động sáng tạo phóng sự ngắn vẫn phải phụ thuộc vào những nguyên tắc chung. Một trong những biểu hiện cụ thể của nguyên tắc sáng tạo phóng sự ngắn truyền hình chính là các dạng kết cấu. Kết cấu phóng sự ngắn bao gồm kết cấu hình thức và kết cấu nội dung. Trong thực tế đang xuất hiện một số dạng kết cấu hình thức khá phổ biến đó là kết cấu tuyến tính, kết cấu theo kiểu lấy điểm để nói diện, kết cấu theo kiểu diễn giải vấn đề và kết cấu song hành. Đây là những dạng kết cấu mà đặc điểm sáng tạo của chúng đã được lặp đi lặp lại thành quy luật. Về mặt nội dung, kết cấu của phóng sự ngắn truyền hình được xác định dựa trên các yếu tố đề tài, sự kiện, chi tiết, quan điểm tư tưởng. Mỗi yếu tố được lựa chọn phải phù hợp với những tiêu chí riêng có của phóng sự ngắn đồng thời giữa chúng được sắp xếp trên nền tảng của một trật tự lôgíc nội dung nhất định. Trật tự đó được quyết định bởi giá trị thông điệp mà tác phẩm hướng tới.

Phóng sự ngắn truyền hình là một hiện tượng thú vị trong hoạt động sáng tạo tác phẩm truyền hình. Việc đề xuất một số dạng kết cấu xuất phát từ sự vận dụng lý luận sáng tạo tác phẩm báo chí đồng thời trên cơ sở khái quát những đặc điểm mang tính quy luật của phóng sự ngắn sử dụng trong chương trình thời sự 19h của VTV1. Do vậy các dạng kết cấu mà luận văn đề cập chắc chắn chưa thể thể phản ánh hết thực tế sáng tạo sinh động phong phú của người làm phóng sự ngắn truyền hình. Trong một chừng mực nhất định, những phân tích về kết cấu hình thức và kết cấu nội dung của phóng sự ngắn truyền hình chính là những gợi ý để người làm phóng sự có thêm cơ sở cho hoạt động sáng tạo.

Phóng sự ngắn truyền hình giữ một vị trí đặc biệt trong các chương trình của Đài Truyền hình Việt Nam nói chung, nhất là trong chương trình thời sự. Phóng sự ngắn đã làm thay đổi diện mạo chương trình thời sự truyền hình, phản ánh toàn diện đời sống chính trị kinh tế xã hội một cách nhanh chóng hiệu quả, tạo ra những góc nhìn sâu trong dòng chảy thời sự và mang lại hiệu quả xã hội to lớn. Tuy nhiên phóng sự ngắn trong các chương trình thời sự hiện tại vẫn đang còn nhiều hạn chế như còn phụ thuộc nhiều vào nguồn tin từ báo viết, báo mạng, nhiều phóng sự còn dàn trải hay chưa phát huy được thế mạnh đặc trưng của một tác phẩm truyền hình… Chính vì vậy yêu cầu đổi mới nâng cao chất lượng phóng sự ngắn truyền hình luôn được đặt ra thường xuyên. Nhìn một cách tổng thể thì sự đổi mới phải bắt nguồn từ những giải pháp về lý luận, về đội ngũ và về cơ chế. Đấy là nền tảng chung cho mọi nỗ lực sáng tạo đổi mới trong từng hoàn cảnh cụ thể, trong đó có sáng tạo về mặt kết cấu.

Hoàn thành nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả luận văn mong muốn được góp thêm tiếng nói về mặt lý luận, đóng góp vào hệ thống các công trình nghiên cứu tác phẩm truyền hình nói chung và phóng sự ngắn truyền hình nói riêng.