Giáo Dục Hòa Nhập Cho Trẻ Tự Kỷ Lứa Tuổi Mầm Non

và huy động sự phát triển tối đa ở trẻ, tạo điều kiện và chuẩn bị tốt cho trẻ tham gia vào hệ thống giáo dục bình thường và cuộc sống sau này.

Can thiệp sớm còn là việc trợ giúp dành cho tất cả các trẻ em có nguy cơ hoặc đã bị khuyết tật. Việc trợ giúp này bao gồm toàn bộ giai đoạn từ chẩn đoán trước khi sinh cho đến lúc trẻ đến tuổi đi học. Nó bao gồm toàn bộ việc phát hiện và chẩn đoán sớm cho đến lúc hướng dẫn. Can thiệp sớm có liên quan đến cả đứa trẻ lẫn cha mẹ, gia đình và một mạng lưới rộng lớn.

Can thiệp sớm nhằm phát triển tối đa tiềm năng học ở trẻ, phát triển khỏe mạnh trong cuộc sống hàng ngày của trẻ; giúp trẻ sống độc lập và có một cuộc sống càng bình thường càng tốt, để trẻ có thể trở thành một thành viên của cộng đồng.

Mục đích can thiệp không chỉ dừng ở bản thân trẻ mà cả cuộc sống của trẻ trong hoàn cảnh gia đình.

Can thiệp sớm có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với trẻ vì trong 5 năm đầu đời là thời điểm phát triển tối ưu của não bộ. Trong giai đoạn này trẻ dễ dàng tiếp cận thông tin, hình thành các kỹ năng và phát triển ngôn ngữ. Chúng ta có thể dễ dàng uốn nắn trẻ theo chiều hướng tích cực. Việc can thiệp cho trẻ có thể bắt đầu bất cứ lúc nào chúng ta phát hiện ra những điểm không bình thường ở đứa trẻ.

Can thiệp sớm bao gồm nhiều dịch vụ tổng hợp với mục đích là để phát triển hết tiềm năng học hỏi ở đứa trẻ, để đứa trẻ sống càng bình thường càng tốt. Do vậy, can thiệp sớm là một quá trình bao gồm nhiều giai đoạn khác nhau, những giai đoạn này tạo thành một qui trình khép kín giúp cho các chuyên gia can thiệp sớm có thể hỗ trợ được một cách kịp thời nhằm mang lại hiệu quả cao nhất cho trẻ và gia đình. Các giai đoạn của qui trình can thiệp sớm có thể được biểu diễn như một vòng xoay liên tục.

Thắc mắc/ vấn đề

Đánh giá lại Chẩn đoán đánh giá

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 136 trang tài liệu này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 13 http://www.lrc.tnu.edu.vn

Can thiệp Lập kế hoạch

1.2.4. Giáo dục hòa nhập

Giáo dục hòa nhập là phương thức giáo dục trong đó trẻ tự kỷ được học chung với trẻ em bình thường hàng ngày, học ngay tại nơi trẻ sinh sống, trẻ được tham gia vào các hoạt động như mọi trẻ bình thường, không có sự phân biệt. Với phương thức giáo dục như vậy trẻ sẽ có cơ hội tiếp xúc với cộng đồng ở mức độ cao nhất, đồng thời trẻ sẽ có cơ hội bình đẳng và phát triển như mọi trẻ khác. Giáo dục hòa nhập tiến tới từng đứa trẻ được giáo dục với điều kiện phù hợp nhất, để có thể thỏa mãn ở mức cao nhất các nhu cầu cá nhân của trẻ.

Trong giáo dục hòa nhập người ta quan tâm đến việc tìm những điều mà trẻ tự kỷ có thể làm được, những việc phù hợp với nhu cầu, năng lực của trẻ; các lực lượng xã hội: gia đình, cộng đồng, xã hội cần nhận thức và tạo ra sự hợp tác và hòa nhập với trẻ trong tất cả các hoạt động và ở mọi môi trường. Giáo dục hòa nhập phải tạo những điều kiện bình thường nhất cho trẻ tự kỷ (trẻ phải được học ngay ở những trường gần nơi mình sống, trẻ phải được gần gũi với gia đình, phải được sưởi ấm bằng tình yêu thương của cha mẹ, anh chị và được cộng đồng đùm bọc, giúp đỡ). Những khó khăn của trẻ tự kỷ phải được coi là mối quan chung, được chia sẻ với các thành viên trong gia đình và những người xung quanh, môi trường nơi trẻ sinh sống.

Trong hoạt động học tập, trẻ tự kỷ phải được học cùng một chương trình như mọi trẻ khác. Trong trường học, trong các hoạt động, các em phải là trung tâm của quá trình học tập, giáo dục. Các em được tham gia đầy đủ và bình đẳng mọi công việc của nhà trường, cộng đồng…

1.2.5. Giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ lứa tuổi mầm non

Giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ lứa tuổi mầm non là quá trình tổ chức cho trẻ tự kỷ các cơ hội tiếp xúc, giao tiếp với môi trường tự nhiên, xã hội (cộng đồng dân cư, trường học, bạn bè, mọi người), tham gia các hoạt động cùng với trẻ em bình thường, cung cấp những kiến thức văn hóa đơn giản và cơ bản nhất, hình thành

những kỹ năng sống phù hợp với sự phát triển lứa tuổi mầm non và đặc điểm cá nhân của trẻ, giúp trẻ hòa nhập cộng đồng.

Môi trường giúp trẻ hòa nhập là thông qua nhà trường, gia đình, các tổ chức xã hội (y tế, phụ nữ, cộng đồng, thôn xóm), bạn bè, người thân. Môi trường trường mầm non là môi trường phù hợp nhất thực hiện giáo dục hòa nhập và đồng thời với thời kỳ can thiệp sớm.

1.2.6. Biện pháp giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ lứa tuổi mầm non

Theo từ điển Tiếng việt năm 1992 của Viện Khoa học Xã hội Việt Nam: Biện pháp là cách làm, cách giải quyết một vấn đề cụ thể.

Biện pháp giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ lứa tuổi mầm non là cách thức tiến hành cụ thể để thực hiện hiệu quả công tác giáo dục hòa nhập giúp trẻ tự kỷ có khả năng hòa nhập cộng đồng.

1.3. Một số đặc điểm cơ bản về trẻ mầm non mắc hội chứng tự kỷ

1.3.1. Những biểu hiện của hội chứng tự kỷ và trạng thái liên quan tới hội chứng tự kỷ ở tuổi mầm non

Qua nghiên cứu, các chuyên gia cho rằng các biểu hiện của trẻ tự kỷ có thể có sớm, có thể có muộn nhưng thông thường rõ nét nhất ở khoảng 3 - 5 tuổi. Các biểu hiện mang tính chất đa dạng, không nằm trong một khuôn mẫu nhất định. Một trẻ tự kỷ này không hoàn toàn giống trẻ tự kỷ khác cả về biểu hiện, mức độ và thể trạng.

Mặc dù các biểu hiện rõ nét nhất ở giai đoạn 3 - 5 tuổi nhưng ngay từ khi sinh ra các chuyên gia đã ghi nhận một số biểu hiện bất thường có thể có ở trẻ. Các biểu hiện có khác nhau trong từng giai đoạn phát triển. Cha mẹ nên sớm nhận ra các triệu chứng bất thường ở trẻ để trẻ được khám và can thiệp kịp thời.

a. Các biểu hiện bất thường khi trẻ 0 - 6 tháng tuổi

Thiếu cử chỉ trao đổi vui mừng với mẹ; Không tỏ ra thái độ thích thú khi được người khác quan tâm chăm sóc.

Có dấu hiệu né tránh, ngoảnh mặt đi nơi khác khi mẹ ở tư thế đối diện với trẻ. Có ánh mắt nhìn bất thường, vô cảm.

Im lặng cả ngày, ít cử động hoặc luôn luôn hoạt động bứt dứt không yên.

Tư thế bất thường không thích hợp khi được mẹ bế: cứng đờ hoặc người mềm nhũn thể hiện trương lực cơ bất thường.

Rối loạn giấc ngủ: quấy khóc nhiều, ngủ ít, ngủ không yên giấc. Rối loạn ăn uống: hay nôn chớ, khó ăn...

b. Các biểu hiện khi trẻ 6 - 12 tháng tuổi

Trẻ không quan tâm chú ý đến người khác, chơi một mình. Không phát âm hoặc ít phát âm

Cử động lạ thường: đung đưa người, chơi với các ngón tay hoặc bàn tay ở trước mắt.

Khi đặt trẻ đứng trẻ thường kiễng gót chân.

Giơ tay định cầm một vật nhưng lại dừng tay trong khoảng không. Tăng hoạt động hoặc quá ù lì.

Cách sử dụng hay chơi với các đồ vật bất thường...

c. Các biểu hiện khi trẻ 12 - 30 tháng tuổi

Không biết dùng ngón trỏ để chỉ vào một đồ vật thể hiện sự quan tâm hoặc muốn xin thứ đó khi 1 tuổi.

Không nói được từ đơn khi 16 tháng. Không nói được từ đôi khi 2 tuổi.

Đã nói được nhưng sau đó mất dần ngôn ngữ. Nói không phù hợp với hoàn cảnh.

Nói một mình, nói lảm nhảm.

Không chấp nhận giao tiếp, không kết bạn. Không tập trung chú ý.

Không đáp lại khi gọi tên. Không biết chơi giả vờ.

Các hành vi bất thường: rập khuôn, tự hủy, khóc la ăn vạ, đánh đập người khác... Không giao tiếp bằng mắt: không nhìn vào mắt người đối thoại.

Cử động cơ thể không bình thường. Ví dụ: lắc lư toàn thân, lắc ngón tay, hay đưa tay trước mắt để nhìn, đi nhón gót.

Sợ chỗ lạ, người lạ, vật lạ. Không chịu thay đổi thói quen.

Quá nhạy cảm với một số cảm giác: âm thanh, mùi vị... Rối loạn ăn uống, tiêu hóa.

d. Các biểu hiện khi trẻ 30 - 72 tháng tuổi

Trẻ bị chậm nói, nếu có ngôn ngữ phát triển, có thể có chứng nhại lời (lặp lại theo kiểu học vẹt những gì người khác nói).

Có vẻ rất nhớ đường đi và địa điểm.

Thích các con số và thích đọc tiếng nước ngoài. Rất tốt khi thao tác các sản phẩm điện tử.

Thích nhìn nghiêng hay liếc mắt khi ngắm nghía đồ vật. Không biết chơi tưởng tượng, chơi giả vờ, chơi đóng vai.

Giọng nói kỳ cục (chẳng hạn như cách nói nhấn giọng hay đơn điệu). Rất khó chịu khi thay đổi thói quen hàng ngày.

Giao tiếp mắt vẫn còn hạn chế, dù có thể đã có một số cải thiện. Tương tác với người khác gia tăng nhưng vẫn còn hạn chế.

Các cơn giận và sự gây hấn vẫn tồn tại nhưng có thể dần dần cải thiện. Tự làm tổn thương mình.

Tự kích động.

Ngoài những biểu hiện này, khi khám bệnh, trẻ tự kỷ có những bất thường cận lâm sàng: Gần 60% trẻ có nồng độ canxi trong máu giảm hoặc điện não đồ có sóng bất thường. Các nhà nghiên cứu cho rằng có tới 70% trẻ tự kỷ bị chậm phát triển trí tuệ. Sự phát triển nhận thức của trẻ hết sức bất thường, so sánh nhận thức xét trên mặt bằng chung thấp hơn trẻ cùng tuổi. Đồng thời sự tiến triển nhận thức cũng không phát triển theo logic thông thường, vì ngoài chậm phát triển, trẻ còn có biểu hiện rối loạn phát triển. Do đó việc giáo dục cho trẻ tự kỷ là điều khó khăn và phức tạp.[30]

1.3.2. Phân loại hội chứng tự kỷ và các hội chứng khác trong phổ tự kỷ ở tuổi mầm non

a. Phân loại hội chứng tự kỷ

- Căn cứ vào các khiếm khuyết trong giao tiếp xã hội, có thể chia thành bốn loại chính:

Nhóm xa lánh mọi người: coi người khác như không tồn tại, không thể hiện một dạng cảm xúc nào, không có vẻ gì đồng cảm.

Nhóm thụ động: không trao đổi qua mắt nhìn nhưng khi có sự nhắc nhở cũng có thể đáp ứng với ánh mắt của người khác.

Nhóm chủ động nhưng kỳ quặc: trẻ tích cực tiếp cận với người thân mà không chú ý đến các bạn cùng trang lứa. Không chú ý gì đến cảm xúc và nhu cầu của người đang nghe mình nói. Trẻ thường nhìn chằm chằm, có khi ôm chặt, ghì chặt lấy người khác.

Nhóm hình thức, khoa trương: trẻ thường bám vào các quy tắc một cách cứng nhắc, không hiểu ý nghĩ và cảm xúc của người khác.

- Theo phân loại quốc tế DSM - IV và ICD 10, tự kỷ được phân thành hai loại: Tự kỷ điển hình: tự kỷ bẩm sinh, phát hiện ngay sau khi sinh hoặc rất sớm sau sinh,

chậm phát triển và có các triệu chứng xuất hiện ngay sau khi sinh đến trước 3 tuổi.

Tự kỷ không điển hình: sự phát triển bất thường hoặc suy giảm, các triệu chứng của tự kỷ chỉ biểu hiện lần đầu tiên sau 3 tuổi.

- Theo mức độ

Tự kỷ mức độ nhẹ: Trẻ có thể giao tiếp bằng mắt tương đối bình thường, giao tiếp với người ngoài hơi hạn chế, học được các hoạt động đơn giản, kỹ năng chơi và nói được tương đối bình thường.

Tự kỷ mức độ trung bình: Trẻ có thể giao tiếp bằng mắt, giao tiếp với người ngoài hạn chế và nói được nhưng hạn chế.

Tự kỷ mức độ nặng: Trẻ không giao tiếp bằng mắt, không giao tiếp với người ngoài và không nói được.

Mặc dù có sự phân loại khác nhau, nhưng nhìn chung nổi bật lên sự khiếm khuyết trong quan hệ xã hội nói chung, đặc biệt trong giao tiếp của trẻ tự kỷ.

b. Các hội chứng khác trong phổ tự kỷ

- Hội chứng Asperger: Người bệnh tỏ ra vụng về, sợ leo trèo, khi bước đi vung vẩy hai tay và chúi đầu về phía trước, tư duy thực tế, tính cách kì quặc, trí nhớ tốt, nhớ lâu, có thể ám ảnh theo chủ đề. Song họ vẫn có khả năng lao động và sống độc lập.

- Hội chứng Rett: Hội chứng này thường xuất hiện ở các bé gái và tuổi khởi phát thường từ 7 - 24 tháng. Với các biểu hiện lâm sàng đặc trưng như mất các hoạt động khéo léo, mất một phần hoặc không phát triển ngôn ngữ, thường có các động tác đặc biệt là uốn vẹo người, rối nhiễu chức năng vận động dễ dẫn đến co cứng. Hội chứng này còn kèm theo sự chậm phát triển trí tuệ.

- Hội chứng Landau - Klefner: được đặc trưng bởi những biểu hiện thu mình, rập khuôn, hạn chế ngôn ngữ. Trẻ mắc hội chứng này đã có thời kỳ phát triển bình thường khi còn trước tuổi đi học, nhưng sau 6, 7 tuổi khả năng ngôn ngữ giảm dần về vốn từ, cách diễn đạt... và được xem là trẻ tự kỷ “thoái lùi”.

- Hội chứng William: được đặc trưng bởi một số biểu hiện như chậm phát triển ngôn ngữ, nhạy cảm âm thanh, giảm chú ý và các vấn đề xã hội. Hơi trái ngược với người mắc tự kỷ, có những người có hội chứng William thích giao du và có vấn đề về tim mạch.

- Hội chứng gãy nhiễm sắc thể X: là một dạng chậm phát triển trí tuệ, trong đó nhiễm sắc thể X có nhánh bị ngắn. Bệnh nhân có biểu hiện chậm phát triển ngôn ngữ, tăng động, thiếu giao tiếp mắt, hay vỗ tay. Khi trưởng thành có thể có những nét đặc trưng nổi bật như mặt dài, tay dài...

- Chứng tăng động giảm chú ý (ADHD): Là một rối loạn có tính chất tâm lý thường gặp ở trẻ em, khởi phát sớm và kéo dài với các biểu hiện như: Hoạt động quá mức, khó kiểm soát hành vi, kém khả năng tập trung chú ý, gây nhiều khó khăn trong sinh hoạt, học tập và trong các mối quan hệ xã hội. Trẻ em không tập trung và hiếu động thường được chẩn đoán phát hiện ở lứa tuổi từ 4 - 6 tuổi và bé trai bị nhiều hơn bé gái gấp 4 - 10 lần. Tuy nhiên, sau này tỷ lệ rối loạn này ở bé gái cũng tăng rõ rệt.

ADHD thường xuất hiện sớm trong quá trình phát triển của trẻ (thông thường là trong 5 năm đầu tiên của cuộc đời). Mức độ thay đổi tùy thuộc vào từng cá nhân, nhưng có khuynh hướng giảm dần (ít nhất là trên vấn đề vận động) vào tuổi thiếu niên.

- Chứng động kinh: Động kinh là một điều kiện y tế sinh ra co giật ảnh hưởng đến một loạt các chức năng tinh thần và thể chất. Động kinh và co giật liên quan đến nhiều rối loạn, bao gồm các rối loạn phổ tự kỷ, và nghiên cứu cho thấy có một tỷ lệ nào đó khoảng 20% - 35% những người mắc chứng tự kỷ cũng bị cơn động kinh.

1.4. Một số vấn đề lý luận cơ bản về giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ theo mô hình kết hợp giữa trung tâm giáo dục trẻ khuyết tật và trường mầm non

1.4.1. Vai trò, chức năng của trung tâm giáo dục trẻ khuyết tật và trường mầm non trong giáo dục hòa nhập cho trẻ tự kỷ

Trường mầm non và trung tâm giáo dục trẻ khuyết tật đều là các cơ sở giáo dục thực hiện chức năng giáo dục, hỗ trợ phát triển con người thông qua chương trình tác động chuyên biệt.

Cùng thực hiện các chức năng giáo dục, song trường mầm non và trung tâm giáo dục trẻ khuyết tật lại có những đặc trưng riêng.

Trường có trách nhiệm tiếp nhận, sắp xếp trẻ tự kỷ vào lớp học phù hợp. Trẻ được xếp học ở lớp mầm non phù hợp với sự phát triển của lứa tuổi.

Lớp học có tỉ lệ trẻ hợp lý, không quá đông, mỗi lớp chỉ nên xếp từ 1-2 trẻ tự kỷ học hòa nhập. Khi lớp nhận 1-2 trẻ tự kỷ, sĩ số lớp cần được giảm 3-5 trẻ để giáo viên có điều kiện giảng dạy và chăm sóc trẻ

Nhà trường có trách nhiệm tổ chức nhóm chuyên môn hỗ trợ giáo viên dạy lớp hòa nhập trong công tác tìm hiểu, xây dựng và thực hiện kế họach giáo dục cá nhân cho trẻ tự kỷ.

Hiệu trưởng và ban giám hiệu trường mầm non là người đóng vai trò lãnh đạo tích cực mang tính hỗ trợ cao trong giáo dục hòa nhập.

Nhà trường có sổ danh bạ theo dõi học sinh chung của trường theo các lớp và học sinh khuyết tật theo đúng yêu cầu (số thứ tự, tên trẻ, ngày tháng năm sinh, dân tộc, tôn giáo, tên cha mẹ nghề nghiệp, địa chỉ khi cần báo tin, giáo viên phụ trách lớp…).

Giáo viên phải lập kế họach giáo dục cá nhân cho trẻ khuyết tật riêng. Kế họach và giáo dục cá nhân cần có sự điều chỉnh mục tiêu giáo dục dài hạn, ngắn hạn. Kế họach giáo dục và các biện pháp thực hiện phải cụ thể để giúp trẻ đạt được mục