Thực Tiễn Giải Quyết Vấn Đề Dân Sự Trong Vụ Án Hình Sự

xét sau:

Về việc giải quyết vấn đề dân sự tiến hành song song cùng với vụ án hình sự, pháp luật của Thái Lan và Trung Hoa có qui định gần như tương đồng với qui định của Việt Nam. Cụ thể, Điều 30 BLTTHS 2015 qui định “Việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự được tiến hành cùng với việc giải quyết vụ án hình sự”. Điều 102 BLTTHS Trung Hoa qui định “Việc kiện dân sự phải tiến hành xét xử đồng thời với vụ án hình sự”. Và Điều 40 BLTTHS Thái Lan qui định “Quyền xử lí án dân sự có liên quan đến hành vi phạm tội sẽ thuộc về Tòa án đang xét xử án hình sự hoặc tại Tòa án được ủy nhiệm xét xử án dân sự”.

Về thủ tục áp dụng khi giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, có thể thấy pháp luật tố tụng hình sự nước ngoài có sự qui định rò ràng hơn so với BLTTHS nước ta. Cụ thể, BLTTHS Thái Lan qui định “Việc xét xử vụ án dân sự được thực hiện theo qui định của BLTTDS”. BLTTHS Pháp cũng qui định tương tự về vấn đề này “Khi xét xử hình sự trên cơ sở quyết định khởi tố của Viện công tố, Tòa hình sự có thể quyết định các vấn đề dân sự nhưng phải áp dụng các qui định của pháp luật tố tụng dân sự”. Theo tác giả, đây là điểm tiến bộ của pháp luật nước bạn mà Việt Nam cần tham khảo đưa vào pháp luật của Việt Nam bởi vì như đã phân tích ở phần trên, khi giải quyết vấn đề dân sự mà lại hạn chế quyền quyết định tự định đoạt của đương sự thì sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của họ. Cụ thể, theo tác giả cần bổ sung thêm một số quyền cho chủ thể yêu cầu bồi thường thiệt hại, chủ thể có trách nhiệm bồi thường thiệt hại và có sự qui định rò ràng về trình tự, thủ tục giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trong BLTTHS 2015, có như vậy thì quyền lợi của các chủ thể tham gia tố tụng mới được đảm bảo hơn.

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2

BLTTHS 2015 chỉ tập trung qui định những vấn đề chung, cơ bản về phần trách nhiệm hình sự và thủ tục giải quyết vụ án hình sự mà không qui định cụ thể về trình tự thủ tục giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự. Trong thực tế, khi giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, Tòa án thường căn cứ vào hướng dẫn tại Công văn số 121/2003/KHXX ngày 19/9/2003 của Tòa án nhân dân tối cao về việc giải quyết các vấn đề liên quan đến tài sản, bồi thường thiệt hại trong vụ án hình sự và Nghị quyết số 03/2006/NQ-HĐTP ngày 08/7/2006 của Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số các qui định của BLDS 2005, nay thuộc chương XX BLDS 2015 nói về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng. Tuy nhiên, hiệu lực của văn bản hướng dẫn không cao và chỉ mang tính hướng dẫn trong ngành Tòa án chứ không mang tính bắt buộc đối với các cơ quan tiến hành tố tụng khác. Mặt khác, những qui định pháp luật về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự vẫn còn tồn tại những điểm bất cập, hạn chế như đã phân tích ở phần trên.

Chương 3

THỰC TIỄN GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ DÂN SỰ TRONG VỤ ÁN HÌNH SỰ VÀ NHỮNG KIẾN NGHỊ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT

3.1. Thực tiễn giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự

3.1.1. Những kết quả đạt được

Theo báo cáo tổng kết ngành Tòa án năm 2013 thì “Số lượng các vụ án hình sự tăng hơn cùng kì năm trước tập trung vào các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người như: giết người, hiếp dâm trẻ em và các tội xâm phạm sở hữu như: cướp tài sản, trộm cắp tài sản”. Đối với loại tội phạm này phần lớn đều có vấn đề dân sự cần phải giải quyết. Để có cái nhìn chính xác hơn về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự , tác giả đã thu thập số liệu thống kê tỉ lệ án giải quyết của ngành Tòa án và của Tòa án nhân dân thuộc địa bàn tỉnh Đồng Nai trong giai đoạn từ năm 2015 đến năm 2019, cụ thể được thể hiện qua các biểu đồ tại phần phụ lục kèm theo.

Số việc dân sự trong vụ án hình sự thực hiện ở tỉnh Đồng Nai

Bảng tổng hợp số vụ việc thụ lí và giải quyết từ năm 2015 đến năm 2019.

Năm

Tổng số vụ việc	Số vụ việc đã giải quyết	Tỉ lệ
2015	7.090	4062	57,29%
2016	543	354	64,19%
2017	672	386	57,44%
2018	5.751	2.842	49,41%
2019	789	379	48,03%

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 84 trang tài liệu này.

Từ bảng thống kê trên cho thấy những năm 2015 và 2018, tình hình tội phạm tăng cao và số vụ việc được giải quyết có tỉ lệ chưa cao. Đây là những vụ án hình sự có giải quyết vấn đề dân sự.

Bảng tổng hợp số vụ án hình sự có vấn đề dân sự được giảiquyết đồng thời với vụ án hình sự bị kháng cáo, kháng nghị ở Tòa án Nhân dân Tối cao từ năm 2012- 2016.

Năm

Tổng số vụ án hình sự phúc thẩm thuộc nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm, nhóm tội xâm phạm sở hữu và tội vi phạm qui định về tham gia giao thông đường bộ	Kết quả xét xử phúc thẩm thuộc nhóm tội xâm phạm, tính mạng, sức khỏe, danh dự nhân phẩm, nhóm tội xâm phạm sở hữu và tội vi phạm qui định về tham gia giao thông đường bộ.
	Y án	Sửa án phần trách nhiệm dân sự	Kết quả khác
Năm	10.612 vụ/15.809 bị	7823	360	2490
2012	cáo	(73,71%)	(3,39%)	(23,46%)
Năm	10.897 vụ/16.422 bị	8026	313	2558
2013	cáo	(73,65%)	(2,86%)	(23,47%)
Năm	11.274 vụ/16.418 bị	7455	348	3471
2014	cáo	(66,12%)	(3,08%)	(30,78%)
Năm	10.468 vụ/15.373 bị	6298	273	3897
2015	cáo	(60,16%)	(2,60%)	(37,22%)
Năm 2016	9.583 vụ/13.869 bi cáo	5732 (58,81%)	235 (2,45%)	3616 (37,73%)

Theo kết quả khảo sát trên, có thể thấy tỉ lệ giải quyết các vụ án hình sự nói chung và các vụ án hình sự có liên quan đến vấn đề dân sự nói riêng mà Tòa án thụ lí trong những năm qua đều chiếm số lượng lớn và ngày càng đa dạng, phức tạp. Số lượng án bị kháng cáo, kháng nghị trong nhóm tội có liên quan đến việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự chiếm tỉ lệ cao, tuy nhiên nhìn chung là y án, số lượng án bị hủy, sửa không nhiều. Điều này cho thấy đa số các trường hợp Tòa án cấp sơ thẩm đã làm tốt nhiệm vụ của mình, tỉ lệ giải quyết các vụ án hình sự năm sau luôn cao hơn năm trước, đáp ứng tinh thần cải cách tư pháp và bảo đảm cho những người tham gia tố tụng thực hiện đầy đủ quyền, nghĩa vụ của mình.

Bên cạnh những kết quả đạt được, vẫn còn tình trạng vụ án hình sự có giải quyết vấn đề dân sự bị sửa phần trách nhiệm dân sự hoặc bị hủy phần trách nhiệm dân sự, làm kéo dài thời gian giải quyết vụ án, ảnh hưởng đến quyền lợi của chủ thể bị thiệt hại. Vấn đề này sẽ được làm rò ở phần sau.

3.1.2. Những hạn chế, bất cập và nguyên nhân

Những hạn chế, bất cập

Khi giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, Tòa án cần đưa đầy đủ các chủ thể là nguyên đơn dân sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án

hoặc bị đơn dân sự gia tham gia tố tụng làm ảnh hưởng tới quyền và lợi ích hợp pháp của họ.Đồng thời, Tòa án cũng cần quan tâm hơn nữa việc bồi thường về tinh thần theo qui định nhằm tránh gây thiệt thòi cho bên bị hại khi giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hính sự.

Ví dụ 1 : Trong bản số 94/2009/HSST ngày 19/11/2009 của Tòa án Nhân dân tỉnh Đồng Nai mà tôi tham gia bảo vệ quyền lợi cho bị hại (có bản án đính kèm), xét xử sơ thẩm vụ án “giết người”và “cướp tài sản”, bị cáo Lê Văn Bình (tên gọi khác: Xếch), sinh ngày 01/8/1991 tại xã Đông Thanh, huyện Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa. Người bị hại ông Ngọc Siu Nam, sinh năm 1955, tại số 300, ấp Tân Cang, xã Phước Tân, huyện Long Thành (nay thuộc TP.Biên Hòa), tỉnh Đồng Nai, hành nghề chạy xe ôm. Tôi là người đại diện theo ủy quyền cho người bị hại. Về phần bồi thường dân sự, người bị hại đề nghị bồi thường các chi phí chửa trị vết thương, sửa chửa xe mô tô và các chi phí khác (mất thu nhập của vợ chồng trong thời gian nghỉ việc, tổn thất về tinh thần của bản thân, vợ, con,mẹ già) tổng cộng là 68.256.000đ. Nhưng Tòa chỉ xem xét và giải quyết bồi thường đối với một mình bị hại với số tiền 18.422.845đ. Cụ thể là Tòa án Nhân dân tỉnh Đồng Nai xét xử sơ thẩm vụ án hình sự trên đã bỏ sót phần bồi thương thiệt hại đối với phần thu nhập bị mất của người vợ là công nhân phải nghỉ việc chăm sóc chồng (bị hại); đồng thời phần bồi thường về tinh thần Tòa án cũng không giải quyết.

Ví dụ 2: Trong bản án số 09/2013/HSST, ngày 10/01/2013 của Tòa án nhân dân TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai (có bản án đính kèm), xét xử sơ thẩm vụ án “ Vi phạm qui định về điều khiển phương tiện giao thông đường bộ”, bị cáo là Nguyễn Văn Viễn, sinh ngày 17/7/1992, ngụ tại tổ 5, ấp 7, xã Phước Bình, huyện Long Thành, tỉnh Đồng Nai, sử dụng chiếc xe mô tô biển số 61L6- 9367 có dung tích xi lanh 97cm3, không có giấy phép lái xe theo qui định, gây tai nạn cho bị hại là bà Nguyễn Thị Mén, sinh năm 1936, ngụ tại K4/170, khu phố 5, phường Bửu Hòa, TP Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, làm nạn nhân bị thương rất nặng và đã tử vong tại bệnh viện Chợ Rẩy. Những người đại diện hợp pháp của bị hại gồm7 người con: Bà Lư Gái, sinh năm 1955; Ông Lư Nhiều, sinh năm 1958; Ông Lư Hồng, sinh năm 1960; Bà Lư Cúc, sinh năm 1964; Bà Lư Cúc Em, sinh năm 1964; Bà Lư Mai Hương, sinh năm 1966; Bà Lư Sang, sinh năm 1972. Các anh chị còn lại đều ủy quyền cho bà Lư Mai Hương đại diện.Trong phiên Tòa này, Hội đồng xét xử chỉ tập trung xem xét về trách nhiệm hình sự mà không xem xét thấu đáo việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự này như là đơn giản công nhận phương tiên gây án là của bị cáo nhưng không chứng minh giấy đăng ký chiếc xe đó như thế nào, ai là chủ sở hữu thật sự, việc này thật cân thiết để xác định thêm người có nghĩa vụ và quyền lợi liên quan dã giao xe cho người không có giấy phếp lái xe gây tai nạn nhằm có trách

nhiệm bồi thường cho bị hại khi bị cáo hết khả năng bồi thường; đồng thời việc bồi thường về tinh thần Tòa án cũng không xem xét. Tát cả các sự việc trên là những hạn chế mà Tòa án cần khắc phục nhằm bảo vệ quyền và lơi ích hợp pháp cho các bên tham gia tố tụng.

Như vậy, những tồn tại, thiếu sót về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự trong nhiều năm qua vẫn chưa được khắc phục triệt để, các sai lầm trong việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự vẫn xảy ra làm ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của chủ thể có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại.

Nguyên nhân của những hạn chế, bất cập

Trong vụ án hình sự, nhiều trường hợp Hội đồng xét xử chỉ chú trọng đến việc giải quyết vấn đề trách nhiệm hình sự, ít quan tâm đến việc giải quyết vấn đề trách nhiệm dân sự. Từ đó, dẫn đến những thiếu sót, sai lầm về thủ tục tố tụng như đã nêu trên làm ảnh hưởng đến quyền và nghĩa vụ của các chủ thể tham gia tố tụng.

Bên cạnh những sai sót về mặt thủ tục tố tụng thì khi giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự, những người tiến hành tố tụng mà đặc biệt là Thẩm phán, do chuyên sâu về hình sự nên không nghiên cứu kỹ BLDS và các hướng dẫn liên quan đến việc giải quyết dân sự của Hội đồng thẩm phán Toà án nhân dân tối cao. Việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự đòi hỏi Tòa án mà cụ thể ở đây là Hội đồng xét xử “phải có phương pháp tổng hợp để vừa giải quyết đúng đắn, nhanh chóng vụ án vừa bảo vệ được các quyền và lợi ích hợp pháp của các bên theo đúng qui định của pháp luật có liên quan. Đòi hỏi này cũng gây ra những khó khăn nhất định cho các cơ quan tiến hành tố tụng, khi mà họ không phải là những người “chuyên nghiệp” giải quyết án dân sự. Vì thế sai sót trong các quyết định giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự theo nhận định của Tòa hình sự Tòa án nhân dân tối cao một phần là do các Thẩm phán đã không nghiên cứu kĩ BLDS và các hướng dẫn của Hội đồng thẩm phán TAND tối cao”.

Công tác đào tạo, bồi dưỡng, tập huấn nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho Thư kí, Hội thẩm, Thẩm phán chưa được đầu tư đúng mức, còn mang tính hình thức vì vậy mà kết quả đạt được chưa cao. Bên cạnh đó, việc tổng kết kinh

nghiệm xét xử và đảm bảo áp dụng thống nhất pháp luật mặc dù đã có tiến bộ nhưng trong một số lĩnh vực còn chậm, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu thực tiễn đề ra.

Tóm lại, việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự sẽ mang lại nhiều lợi ích cho bị cáo và người bị thiệt hại cũng như các cơ quan tiến hành tố tụng; giúp vụ án hình sự được xem xét giải quyết toàn diện. Tuy nhiên, những bất cập trong qui định của pháp luật cũng như trong thực tiễn áp dụng đã phần nào làm ảnh hưởng đến quyền và nghĩa vụ của chủ thể bị thiệt hại và chủ thể có trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Chính vì vậy, tác giả xin đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về việc giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự.

3.2. Kiến nghị hoàn thiện pháp luật giải quyết vấn đề dân sự trong vụ án hình sự

Đối với BLTTHS 2015 cần qui định bổ sung:

Trước khi mở phiên tòa, Tòa án tổ chức hòa giải để chủ thể có quyền yêu cầu bồi thường thiệt hại và chủ thể có trách nhiệm bồi thường thiệt hại tự thương lượng thỏa thuận với nhau. Trường hợp họ thỏa thuận được và sự thỏa thuận này không trái pháp luật, đạo đức xã hội thì Tòa án sẽ ghi nhận sự thỏa thuận của các chủ thể này vào trong bản án hình sự khi tuyên án.

Trong trường hợp Tòa án cấp phúc thẩm hủy quyết định của bản án sơ thẩm về phần dân sự để xét xử sơ thẩm lại hay việc Tòa án giám đốc thẩm, tái thẩm hủy quyết định của bản án phúc thẩm hoặc cả quyết định của bản án sơ thẩm về phần dân sự để xét xử lại từ cấp phúc thẩm hoặc từ cấp sơ thẩm thì việc thụ lí, giải quyết phần dân sự bị hủy được tiến hành theo thủ tục tố tụng dân sự.

Đối với BLDS 2015 cần qui định:

Trường hợp Tòa án đình chỉ vụ án hoặc tách yêu cầu bồi thường thiệt hại ra từ vụ án hình sự thì thời hiệu khởi kiện yêu cầu bồi thường thiệt hại là 03 năm kể từ ngày đình chỉ vụ án hoặc tách yêu cầu.

Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 24/05/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020” nêu rò: “Coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp”.