Tỷ Lệ Thời Gian Làm Việc Được Sử Dụng Của Lao Động Ở Nông Thôn

khó đạt được sự tăng trưởng cao. Điều đó gây cản trở không nhỏ trong quá trình phát triển KT-XH của Tây Bắc.

Luận án đã tiến hành khảo sát, phỏng vấn lấy ý kiến của 130 cán bộ quản lý các cấp từ Trung ương đến địa phương về các nhân tố ảnh hưởng đến XĐGN ở Tây Bắc, bằng cách cho điểm từ 1 đến 5, trong đó 5 là nhân tố tác động mạnh nhất (Phụ lục 3.8), kết quả như sau:

Theo ý kiến của các nhà quản lý ở trên, những nhân tố hay nguyên nhân quan trọng ảnh hưởng đến XĐGN ở Tây Bắc hiện nay là:

- Người nghèo thường có trình độ văn hóa thấp, khó có khả năng tiếp thu và ứng dụng khoa học và công nghệ; kỹ thuật canh tác non kém; phong tục, tập quán, lối sống còn lạc hậu; sinh đẻ thiếu kế hoạch; thói quen, tâm lý sản xuất tự nhiên, tự cấp, tự túc của người dân còn nặng nề, tình trạng du canh, du cư, tự do phá rừng làm nương rẫy còn phổ biến;

- Địa hình hiểm trở, CSHT giao thông còn yếu kém, hệ thống giao thông tới các bản làng vùng sâu, vùng xa chưa đáp ứng; xa trung tâm phát triển của đất nước, tiếp giáp với các vùng kém phát triển; trình độ phát triển nền kinh tế thấp, sự phát triển không đều giữa các vùng. Bên cạnh đó thời tiết thường xuyên khắc nghiệt, gây ảnh hưởng đến sản xuất, thiên tai, mất mùa, dịch bệnh không được ứng phó kịp thời;

- CSHT giáo dục, y tế còn yếu kém chưa được đầu tư đáp ứng yêu cầu;

- Khả năng NSNN hạn hẹp, nguồn lực vật chất thực hiện chính sách giảm nghèo cho Tây Bắc còn thiếu và yếu.

- Các biện pháp phối hợp trong tổ chức thực hiện công tác giảm nghèo chưa chặt chẽ, ăn ý, hiệu quả đạt được chưa cao.

Từ kết quả khảo sát trên cùng với sự nghiên cứu phân tích tình hình cụ thể có thể rút ra các nhân tố ảnh hưởng đến việc thực hiện XĐGN nhằm phát triển KT-XH ở Tây Bắc như sau:

Thứ nhất, về nhân tố NLLĐ: đội ngũ lao động nghèo ở Tây Bắc chủ yếu tập trung trong sản xuất nông nghiệp, nông thôn nên tính chất mùa vụ của sản xuất nông nghiệp đã không sử dụng hết quỹ thời gian lao động trong năm của LLLĐ

này. Trong khi các ngành, nghề, dịch vụ khác ở Tây Bắc chưa được phát triển để huy động quỹ thời gian nhàn rỗi sau nông vụ của lao động. Do đó, quỹ thời gian nhàn rỗi của lao động trong độ tuổi ở Tây Bắc là rất cao. Theo số liệu điều tra lao động và việc làm hàng năm của Tổng cục Thống kê năm 2002 thì ở Tây Bắc, tỉ lệ thời gian làm việc được sử dụng ở nông thôn luôn thấp hơn các vùng khác trong cả nước, đặc biệt là những năm sau tỉ lệ này càng xa tỉ lệ chung của cả nước hơn. Cụ thể (Bảng 3.1): năm 1999 là 72,67%/73,56; năm 2001 là 72,78%/74,26% thì đến năm 2002 tụt xuống là 71,08%/75,30%.

Bảng 3.1. Tỷ lệ thời gian làm việc được sử dụng của lao động ở nông thôn

Đơn vị: %

Năm

1996	1999	2000	2001	2002
Cả nước	72,28	73,56	74,18	74,26	75,30
Phân theo vùng
Đồng bằng sông Hồng	75,88	73,88	75,66	75,36	75,38
Đông Bắc	78,3	71,72	73,01	73,05	75,90
Tây Bắc	78,3	72,62	73,44	72,78	71,08
Bắc Trung Bộ	73,43	72,28	72,12	72,52	74,50
Duyên hải Nam Trung Bộ	70,93	74,02	73,92	74,6	74,85
Tây Nguyên	75,05	78,65	77,04	77,18	77,99
Đông Nam Bộ	61,83	76,2	76,58	76,42	75,43
Đồng bằng sông Cửu Long	68,35	73,16	73,18	73,38	76,55

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 271 trang tài liệu này.

Nguồn: Kết quả điều tra lao động và việc làm hàng năm, Tổng cục Thống kê, 2002 Cũng theo kết quả điều tra lao động việc làm của Tổng Cục Thống kê năm 2007, 2008, 2010 số giờ làm việc trong tuần của lao động các tỉnh Tây Bắc ở khu vực nông thôn luôn thấp hơn các khu vực khác. Cụ thể: Số giờ làm việc trong tuần của lao động khu vực nông thôn so với khu vực công nghiệp và xây dựng, năm 2007: Điện Biên là 40,15/47,47 giờ/tuần, Sơn La là 43,28/54,37giờ/tuần, Hòa Bình là 42,65/47,11 giờ/tuần; năm 2008: Điện Biên là 44,42/50,74 giờ/tuần, Lai Châu là 43,8/47,13 giờ/tuần, Sơn La là 48,09/51,01 giờ/tuần, Hòa Bình là 43,57/49,42 giờ/tuần; năm 2010: Điện Biên là 42,56/47,86 giờ/tuần, Lai Châu là 48,64/52,27

giờ/tuần, Sơn La là 45,14/48,18 giờ/tuần, Hòa Bình là 42,71/48,13 giờ/tuần (Bảng 3.2).

3.2. Số giờ làm việc trong tuần của lao động ở các khu vực kinh tế

Tỉnh

Khu vực kinh tế	Năm 2007	Năm 2008	Năm 2010
1. Tỉnh Điện Biên	1. Khu vực nông nghiệp	40.15	44.42	42.56
	2. Khu vực công nghiệp, xây dựng	47.47	50.74	47.86
	3. Khu vực dịch vụ	44.25	46.63	44.96
Tỉnh Điện Biên Total *		40.92	45.18	43.15
2. Tỉnh Lai Châu	1. Khu vực nông nghiệp	47.08	43.80	48.64
	2. Khu vực công nghiệp, xây dựng	46.57	47.14	52.27
	3. Khu vực dịch vụ	45.29	49.00	49.62
Tỉnh Lai Châu Total *		46.84	44.55	48.87
3. Tỉnh Sơn La	1. Khu vực nông nghiệp	43.28	48.09	45.14
	2. Khu vực công nghiệp, xây dựng	54.37	51.01	48.18
	3. Khu vực dịch vụ	47.78	47.72	45.52
14. Tỉnh Sơn La Total *		44.29	48.13	45.28
4. Tỉnh Hoà Bình	1. Khu vực nông nghiệp	42.65	43.57	42.71
	2. Khu vực công nghiệp, xây dựng	47.11	49.42	48.13
	3. Khu vực dịch vụ	43.28	45.00	43.93
Tỉnh Hoà Bình Total *		43.11	44.35	43.55

Nguồn: Kết quả điều tra lao động và việc làm hàng năm, Tổng cục Thống kê, 2011

Điều đó chứng tỏ thời gian nông nhàn ở Tây Bắc ngày càng gia tăng nếu không có biện pháp thu hút lao động vào các ngành công nghiệp, dịch vụ thì mức lãng phí thời gian lao động ở Tây bắc còn khá lớn. Trong khi đó phần lớn lao động nghèo nông thôn đều chưa qua đào tạo, không có tay nghề nên rất khó kiếm việc làm tại chỗ, các doanh nghiệp trong nước cũng như xuất khẩu lao động sang ngoài nước. Đội ngũ cán bộ có chuyên môn kỹ thuật ở cơ sở để hướng dẫn người nghèo tiếp thu và áp dụng kỹ thuật mới vào sản xuất để nâng cao thu nhập rất thiếu nên chưa áp dụng rộng rãi được các mô hình sản xuất, khuyến nông, lâm, thú y, bảo vệ thực vật đến người nghèo, tổ chức các hoạt động sản xuất phi nông nghiệp rất khó khăn. Mặt khác, cũng do trình độ văn hóa, trình độ dân trí, trình độ chuyên môn, tay nghề của LLLĐ nghèo, lao động nông thôn ở Tây Bắc vẫn còn yếu nên chưa đáp

ứng được yêu cầu công việc của một số doanh nghiệp đóng trên địa bàn. Nhiều doanh nghiệp phải tuyển lao động nơi khác đến làm việc trong khi lao động địa phương vẫn dư thừa. Điều đó cũng là những khó khăn cho cả doanh nghiệp lẫn lao động địa phương.

Ngoài ra, đội ngũ cán bộ làm công tác XĐGN ở Tây Bắc hầu hết là kiêm nhiệm, không có cán bộ chuyên trách trong khi trình độ chuyên môn và kinh nghiệm còn hạn chế nên đã phần nào chi phối và ảnh hưởng trực tiếp tới việc thực hiện các chương trình XĐGN.

Thứ hai, về nguồn lực tài nguyên thiên nhiên và CSHT: Ở Tây Bắc địa hình núi cao, xa xôi, hiểm trở, dân cư sinh sống phân tán. Nhưng hiện nay vẫn còn nhiều xã chưa có đường ô tô đến trung tâm xã hoặc chỉ đi lại được trong mùa khô. Tỷ lệ đường giao thông nông thôn nhựa hóa, bê tông hóa mới đáp ứng được một phần yêu cầu của chiến lược toàn diện về tăng trưởng và XĐGN; tỷ lệ đường đi lại được quanh năm mới chỉ đạt khoảng 50% và tỷ lệ đường đất còn nhiều nên việc đi lại của nhân dân trong mùa mưa gặp nhiều khó khăn. Tiêu chuẩn kỹ thuật của đường còn nhiều yếu điểm, tải trọng cầu cống chưa đáp ứng được tải trọng của phương tiện lớn. Mặt khác, do thời tiết phức tạp, mưa lũ quét thường gây sạt lở núi làm hư hỏng các tuyến giao thông không ít. Có những địa phương vào mùa mưa liên tục bị chia cắt do ngập nước, hỏng đường. Bên cạnh công tác quản lý, khai thác, duy tu bảo dưỡng công trình sau đầu tư chưa được quan tâm chú trọng đúng mức nên nhiều tuyến đường xuống cấp nhanh.

Ngoài ra, một số địa phương do chạy theo phong trào, thành tích nên đã coi nhẹ khâu quản lý kỹ thuật dẫn đến một số công trình do dân tự làm không đảm bảo kỹ thuật gây mất an toàn, lãng phí và tiêu cực, chất lượng kém, nhanh xuống cấp...

Các CSHT khác như thủy lợi, y tế, giáo dục, văn hóa... chưa được đầu tư đồng bộ còn đầu tư dàn trải, cắt đoạn, chưa thực sự là đầu tư phát triển nên chưa đảm bảo tính bền vững; công trình hạ tầng cấp thôn bản thường quy mô nhỏ chưa chuẩn hóa và kiên cố hóa nên chất lượng thấp, hiệu quả sử dụng chưa cao.

Tiềm năng tài nguyên đất và rừng tuy còn lớn nhưng chưa được quản lý bảo vệ và khai thác để phục vụ sản xuất. Các ngành khai khoáng chưa phát triển nhiều. Ngành lâm nghiệp cũng chưa đủ sức để quản lý, bảo vệ, khai thác và chế biến sản phẩm từ rừng tại địa phương để thu hút LLLĐ tại chỗ. Nói chung NSNN còn hạn hẹp trong khi các Bộ, nghành cũng chưa có đủ tiềm lực hoặc chưa thực sự quan tâm đầu tư phát triển đối với Tây Bắc do mục tiêu lợi nhuận cao hơn mục tiêu xã hội. Bởi vì phần đa các ngành kinh tế của Việt Nam hiện nay đang hoạt động với mục đích vì hiệu quả kinh tế nhiều hơn là hiệu quả xã hội. Trong khi nhà nước chưa có cơ chế, chính sách điều tiết chia sẻ trách nhiệm XĐGN đối với các ngành này. Vì thế tài nguyên thiên nhiên của Tây Bắc chưa được khai thác xứng với tiềm năng vốn có để phục vụ phát triển KT-XH của đất nước.

Thứ ba, về nguồn lực vốn: Ngân sách hỗ trợ cho chương trình XĐGN thời gian qua chủ yếu do NSNN đảm bảo. Huy động nguồn lực từ ngân sách địa phương hầu như không có, do Tây Bắc nguồn thu rất ít, chi ngân sách hàng năm của Tây Bắc vẫn còn do trung ương cấp là chính. Nguồn huy động từ cộng đồng, từ các doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế cho XĐGN đạt tỉ lệ rất thấp trong khi NSNN rất hạn hẹp. Việc lồng ghép nguồn lực XĐGN với các chương trình, DA khác còn nhiều bất cập do mỗi chương trình, DA đều có mục tiêu, cơ chế quản lý, cơ chế tài chính cũng như cơ quan chủ trì riêng. Chỉ có một vài chương trình kinh tế lớn kết hợp được khá tốt cho XĐGN là Thủy điện Sơn La, định canh định cư.

Do thiếu vốn nên việc bố trí vốn cho các nhiệm vụ của Chương trình XĐGN chưa được triển khai đồng bộ, như việc thực hiện chính sách hỗ trợ sản xuất một số hộ đăng ký được hỗ trợ máy móc thiết bị như máy cày, máy bừa, máy xay xát, máy phát cỏ, máy bơm... để phục vụ sản xuất và chế biến bảo quản nông sản sau thu hoạch chưa được triển khai thực hiện; một số gia đình có nguyện vọng được hỗ trợ để chăn nuôi một số vật nuôi có giá trị kinh tế cao (ong, nhím, ba ba...) nhưng chưa được hỗ trợ hoặc mức hỗ trợ thấp, còn manh mún... Cũng do nguồn vốn hạn hẹp nên nguồn vốn hỗ trợ làm nhà hoặc mức hỗ trợ vay vốn ưu đãi thấp không đủ để các hộ nghèo làm nhà ở đảm bảo yêu cầu do giá thành vật liệu xây dựng tăng khá cao.

Công cuộc XĐGN ở Tây Bắc các giai đoạn vừa qua đạt được những thành tựu đáng kể thể hiện sự nỗ lực rất lớn của các cấp chính quyền và sự cố gắng hợp tác rất nhiều của người dân. Nhưng do hạn hẹp về vốn cho XĐGN nên vẫn còn tình trạng:

- Một số địa phương chưa tổ chức triển khai thực hiện chương trình hỗ trợ hộ nghèo về xoá nhà ở tạm theo nhu cầu cần xoá nhà tạm cho các hộ nghèo (như huyện Quỳnh Nhai, Phù Yên của Sơn La). [88]

- Đầu tư cho chương trình về CSHT như các công trình đường giao thông nông thôn, công trình thủy lợi, trường, lớp học, trạm y tế... còn dàn trải, cắt đoạn, cơ chế quản lý đầu tư về xây dựng cơ bản thay đổi nhiều và không kịp thời dẫn đến quá trình hoàn tất thủ tục đầu tư kéo dài làm chậm tiến độ.

- Chế độ trợ giúp cho người nghèo về tiếp cận với các dịch vụ xã hội như: y tế, giáo dục... còn chậm do người nghèo ở rải rác vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn. Chế độ ưu đãi giáo dục cho con em các dân tộc trong các trường dân lập và các trường công lập còn chậm. Các chế độ của Nhà nước hỗ trợ người nghèo như cho vay vốn phát triển sản xuất thời gian còn ngắn, số lượng còn hạn chế.

- Mô hình sản xuất đa dạng, nhiều mô hình chưa có định mức kinh tế kỹ thuật dẫn đến việc lập dự toán mô hình gặp nhiều khó khăn, chưa có cơ chế, giải pháp để xử lý đầu ra cho sản phẩm sản xuất vì vậy nhiều hộ dân chưa yên tâm về đầu ra cho sản phẩm từ đó ảnh hưởng tới thu nhập của nông dân.

- Một số mục tiêu giảm nghèo chưa đạt được hoặc chưa đáp ứng yêu cầu về tính bền vững: như tỷ lệ hộ cận nghèo khá lớn, mức thu nhập bình quân đầu người còn thấp, tỉ lệ tăng dân số còn cao, chuyển dịch cơ cấu sản xuất chậm, tỷ lệ nông nhàn còn nhiều.v.v...

- Sự huy động vốn và hỗ trợ việc làm cho người nghèo từ cộng đồng và các doanh nghiệp còn quá ít. Quá trình triển khai thực hiện chính sách khoán khoanh nuôi, bảo vệ rừng không có kinh phí hỗ trợ quản lý DA và chi phí thiết kế, lập hồ sơ cho khoán, bảo vệ rừng đã ảnh hưởng đến tiến độ, quy trình và tổ chức thực hiện chính sách này.

Thứ tư, tác động của các chính sách XĐGN. Để đánh giá tác động của các chính sách XĐGN đến sản xuất và đời sống của người dân Tây Bắc, đề tài đã tiến hành khảo sát 24

chính sách có liên quan, cụ thể là chính sách hỗ trợ tín dụng, chính sách hỗ trợ đồng bào định canh định cư, chính sách ổn định và phát triển sản xuất nông lâm nghiệp gắn với chế biến và tiêu thụ sản phẩm, chính sách giao đất giao rừng cho hộ gia đình, chính sách hỗ trợ đất sản xuất và đất ở, chính sách trợ cước, trợ giá, chính sách khoa học phục vụ người nghèo, chính sách đầu tư xây dựng trung tâm cụm xã, chính sách đầu tư xây dựng giao thông, cầu, đường,… chính sách đầu tư xây dựng trường, trạm, chính sách cấp thẻ BHYT, chính sách hỗ trợ người nghèo về nhà ở, chính sách cung cấp nước sạch, chính sách hỗ trợ xây dựng nhà vệ sinh, chính sách hỗ trợ xây dựng chuồng trại hợp vệ sinh, chính sách KHH gia đình, chính sách giáo dục và đào tạo, chính sách xóa mù, chính sách dạy nghề và giải quyết việc làm, chính sách hỗ trợ tiếp cận dịch vụ điện, chính sách trợ giúp xã hội, chính sách trợ giúp về pháp lý, chính sách Văn hóa truyền thông và chính sách cán bộ cho các xã, bản.

Một số chương trình XĐGN vừa qua còn có sự trùng lắp nội dung. Một số văn bản quản lý, hướng dẫn về cơ chế thực hiện Chương trình ở các Bộ ngành chưa kịp thời, một số nội dung khó thực hiện. Chưa có sự nhận diện đặc trưng nghèo đói ở vùng DTTS Tây Bắc nên chưa xây dựng được các chính sách hỗ trợ XĐGN đặc thù phù hợp với thực tế ở Tây Bắc. Các chính sách mới chỉ tập trung vào những yếu tố tác động tới đời sống hàng ngày của người nghèo mà chưa tập trung vào hỗ trợ các phương tiện sinh kế cho người nghèo. Chính sách còn mang nặng tính bao cấp, chưa có cơ chế, chế tài, điều kiện để khích lệ tính tự giác của người nghèo để họ phải chủ động vươn lên thoát nghèo, hạn chế tư tưởng trông chờ ỷ lại còn tồn tại phổ biến ở các hộ nghèo thuộc đồng bào DTTS. Chưa có nhiều chính sách tập trung vào các chương trình mục tiêu giảm nghèo cho những vùng nghèo khó khăn nhất; chưa mạnh dạn phân cấp quản lý cho địa phương đặc biệt là cấp xã; công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên, chất lượng chưa cao.

Bằng phương pháp đánh giá tác động của các chính sách đến hoạt động sản xuất và đời sống của hộ gia đình theo các mức tác động: tốt, khá, trung bình, yếu và kém, thông qua ý kiến của 560 hộ dân của 4 tỉnh Tây Bắc, luận án đã tổng hợp được

các ý kiến đánh giá sự tác động của các chính sách đến sản xuất và đời sống của các hộ nghèo ở Tây Bắc (Phụ lục 3.9) cụ thể như sau:

Qua thăm dò tác động của 24 chính sách XĐGN đã được triển khai trong các giai đoạn vừa qua, đánh giá của các hộ dân cho thấy chỉ có 12 chính sách (tương đương 50%) là có tác động ở mức tốt và khá (50% trở lên), đó là: chính sách hỗ trợ tín dụng, đầu tư xây dựng giao thông, cầu, đường, đầu tư xây dựng trường, trạm, cấp thẻ BHYT, hỗ trợ người nghèo về nhà ở, KHH gia đình, giáo dục và đào tạo, xóa mù, hỗ trợ tiếp cận dịch vụ điện, trợ giúp về pháp lý, văn hóa truyền thông và chính sách cho cán bộ các xã, bản. Còn lại 12 chính sách khác có mức độ tác động tốt và khá tới các hộ gia đình chỉ đạt ở mức dưới 50%, trong đó chính sách hỗ trợ xây dựng chuồng trại hợp vệ sinh có mức động tác động tới sản xuất và đời sống của các hộ gia đình ở mức tốt và khá thấp nhất (29,7%).

Còn kết quả điều tra, khảo sát phỏng vấn đối với 130 cán bộ quản lý liên quan đến XĐGN các cấp từ Trung ương đến địa phương cho việc đánh giá về mức độ hạn chế trong xây dựng và tổ chức thực hiện chính sách giảm nghèo ở Tây Bắc bằng phương pháp cho điểm từ 1 đến 5, trong đó 5 là mức độ hạn chế lớn nhất (Phụ lục 3.10) cho thấy: kết quả hạn chế chung của chính sách XĐGN đối với Tây Bắc hiện nay là các chính sách ban hành còn thiếu tính toàn diện, chưa đảm bảo tính bền vững, chưa có tác động tích cực để người dân chủ động vươn lên thoát nghèo, thiếu tính đồng bộ, thiếu tính hiệu quả, tính hiệu lực và tính phù hợp chưa cao.

Thứ năm là nhận thức của người dân và các cấp chính quyền trong XĐGN. Ở Tây Bắc, nghèo đói tập trung đại đa số ở nhóm đồng bào DTTS vùng sâu, vùng xa, vùng biên giới. Mỗi dân tộc có văn hóa, thói quen, nếp nghĩ, tập quán sinh hoạt và cách sản xuất, canh tác khác nhau. Đây là bộ phận dân cư có trình độ dân trí thấp, khả năng tiếp thu hạn chế . Vì vậy, để thay đổi những thói quen lâu đời của đồng bào là một vấn đề lớn, đòi hỏi phải có thời gian và một thực tiễn phát triển thật khả quan mới có thể thu hút sự quan tâm của đồng bào. Đặc biệt là đồng bào dân tộc Mông, với lối sống du canh du cư, quen ở trên các triền núi, đi lại rất khó khăn. Hầu hết các bản người Mông trước khi thực hiện công cuộc XĐGN đều không có