Thực Tiễn Hoạt Động Nhượng Quyền Thương Mại Trong Lĩnh Vực Thực Phẩm Tại

an toàn vệ sinh thực phẩm tại Việt Nam còn rất mỏng. Với một số lượng lớn các cơ sở kinh doanh thực phẩm như vậy nhưng tại Việt Nam chỉ có 2 cơ quan chuyên ngành an toàn thực phẩm là Cục An toàn vệ sinh thực phẩm (Bộ Y tế) và Cục Quản lý chất lượng an toàn vệ sinh và thú y thuỷ sản (Bộ Thuỷ sản). Nguyên nhân thứ hai là sự thiếu hụt trang thiết bị kiểm nghiệm an toàn thực phẩm. Thông thường ở các nước mỗi tỉnh, địa bàn đều có một Viện kiểm

nghiệm thực phẩm, còn ở Việt Nam mới chỉ có 64 labô xét nghiệm phục vụ công tác an toàn thực phẩm tại 64 tỉnh thành27. Nguyên nhân thứ ba là nhận thức và thực hành của các nhóm đối tuợng về an toàn thực phẩm còn rất yếu. Theo điều tra của Cục An toàn vệ sinh thực phẩm, chỉ có 38% số người kinh doanh thực phẩm có kiến thức về an toàn thực phẩm, ngay cả bản thân người tiêu dùng cũng chỉ có 38% số người được điều tra hiểu về an toàn thực phẩm28. Một nguyên nhân nữa là các quy định pháp luật vể an toàn vệ sinh thực phẩm còn lỏng lẻo, tạo kẽ hở cho các cơ sở kinh doanh vi phạm.

Tính chuyên nghiệp: Tính chuyên nghiệp của ngành kinh doanh thực phẩm Việt Nam còn rất thấp. Công nghệ, dây chuyền sản xuất, chế biến của các doanh nghiệp kinh doanh thực phẩm Việt Nam còn lạc hậu, khiến chất lượng sản phẩm không đồng đều, năng suất thấp. Mạng lưới phân phối thực phẩm tại Việt Nam cũng chưa chuyên nghiệp. Theo thống kê của Bộ Thương mại, năm 2006 cả nước có khoảng 200 siêu thị, 1.000 cửa hàng tự chọn, 9.063 chợ trong đó có 165 chợ đầu mối cấp vùng và cấp tỉnh29. Như vậy, kênh phân phối thực phẩm chủ yếu ở Việt Nam hiện nay là các chợ, trong đó có hàng nghìn chợ cóc, chợ tạm nơi chất lượng và nguồn gốc thực phẩm không được kiểm

27,28 VnMedia, 0,3% cơ sở kinh doanh có chứng nhận vệ sinh an toàn thực phẩm, http://www.vnmedia.vn/NewsDetail.asp?Catid=23&NewsId=77355, (truy cập ngày 6/10/2007).

29 VietNamNet (28/2/2006), Thị trường bán lẻ: Trung Nguyên vào cuộc, http://vietnamnet.vn/kinhte/kinhdoanh/2006/02/545728/ (truy cập ngày 1/10/2007).

định; trong khi đó kênh phân phối chuyên nghiệp và đảm bảo bao gồm hệ thống các siêu thị và cửa hàng tự chọn lại rất hạn chế. Bên cạnh đó, các nhà hàng dịch vụ ăn uống tại Việt Nam đa phần là các hộ kinh doanh cá thể, cửa hàng đường phố, vỉa hè, bán rong, chất lượng thực phẩm không đảm bảo, thái độ phục vụ kém, nhân viên không được đào tạo, giá cả không thống nhất.

Tóm lại, lợi thế nổi bật của ngành kinh doanh thực phẩm Việt Nam là tính đặc sắc cao. Nét đặc sắc đó được thể hiện ở sự đa dạng phong phú chủng loại sản phẩm, nguyên liệu chế biến và sự độc đáo, riêng biệt trong bí quyết, công thức chế biến món ăn, phong cách thưởng thức ẩm thực của người Việt Nam. Chính vì vậy, theo xu thế hội nhập hiện nay, đặc biệt khi Việt Nam đã gia nhập WTO, các doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể không chỉ xuất khẩu các sản phẩm thực phẩm mà còn thêm cả bí quyết chế biến, công thức kinh doanh ra thế giới thông qua hình thức nhượng quyền kinh doanh. Tuy nhiên, để làm được điều đó, các doanh nghiệp kinh doanh thực phẩm tại Việt Nam cần khắc phục hai nhược điểm chính là: chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm kém và tính chuyên nghiệp chưa cao.‌

III. THỰC TIỄN HOẠT ĐỘNG NHƯỢNG QUYỀN THƯƠNG MẠI TRONG LĨNH VỰC THỰC PHẨM TẠI VIỆT NAM

1 Quá trình phát triển nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực thực phẩm tại Việt Nam

Hoạt động nhượng quyền kinh doanh bắt đầu có ở Việt Nam vào giữa những năm 1990 và tăng trưởng rất mạnh trong một vài năm gần đây. Theo thống kê của International Business Strategies, một tổ chức nghiên cứu thị trường uy tín trên thế giới, hoạt động nhượng quyền kinh doanh tại Việt Nam trong một vài năm gần đây đạt tốc độ tăng trưởng cao, trung bình 20%/năm với khoảng 70 hệ thống nhượng quyền của các doanh nghiệp trong và ngoài

nước30. Chỉ riêng năm 1996, doanh thu từ hoạt động nhượng quyền thương mại tại Việt Nam là 1,5 triệu USD31, như vậy với tốc độ tăng trưởng trung bình 20%/năm, con số này hiện nay có thể đã lên đến 20 triệu USD.

Khởi nguồn của hoạt động nhượng quyền thương mại tại Việt Nam được đánh dấu trong lĩnh vực kinh doanh thực phẩm với các thương hiệu thức ăn nhanh nổi tiếng thế giới như Lotteria, KFC, Jollibee… Cho đến ngày nay, sự tăng trưởng mạnh mẽ của hoạt động này tại Việt Nam cũng được thể hiện rõ nét nhất trong ngành kinh doanh thực phẩm. Có thể dễ dàng nhận thấy đa phần các hệ thống nhượng quyền trên thị trường Việt Nam hiện nay đều thuộc lĩnh vực thực phẩm và đồ uống. Vì hoạt động nhượng quyền thương mại còn khá mới mẻ tại Việt Nam nên chưa có số liệu thống kê cụ thể trong từng hoạt động, lĩnh vực kinh doanh. Tuy nhiên, khi nghiên cứu đề tài này, tác giả đã tiến hành thu thập, chọn lọc và tổng hợp các nguồn thông tin khác nhau để có được số liệu về một số hệ thống nhượng quyền tiêu biểu trong lĩnh vực thực phẩm tại Việt Nam hiện nay (Bảng 4).

30 International Business Strategies (8/2006), Franchising in Vietnam (Báo cáo về thị trường nhượng quyền thương mại tại Việt Nam 2006), -3-.

31 FranchisingWorldwide (4/2006), Franchising takes country by storm, http://franchise.business- opportunities.biz/2006/04/26/franchising-takes-country-by-storm/ (truy cập ngày 8/10/2007).

Bảng 4: Các hệ thống nhượng quyền thương mại trong lĩnh vực thực phẩm tại Việt Nam tại thời điểm 30/9/2007

Thương hiệu

Xuất xứ	Sản phẩm	Năm bắt đầu nhượng quyền tại Việt Nam	Số cửa hàng tại Việt Nam
Lotteria	Hàn Quốc	Đồ ăn nhanh	1996	35
KFC	Mỹ	Đồ ăn nhanh	1997	40
Jollibee	Philipines	Đồ ăn nhanh	1998	6
Trung Nguyên	Việt Nam	Cà phê	1998	1086
Highlands Coffee	Việt Nam	Cà phê	2002	40
Phở 24	Việt Nam	Phở	2003	52
Alo Trà	Việt Nam	Trà trân châu	2003	35
Kinh Đô Bakery	Việt Nam	Bánh ngọt	2005	24
Nước Mía Siêu Sạch	Việt Nam	Nước mía	2006	20
Subway Restaurants	Mỹ	Đồ ăn nhanh	2006	1
Illy Café	Ý	Cà phê	2006	1
Pizza Hut	Mỹ	Đồ ăn nhanh	2007	2
Gloria Jean’s Coffees	Úc	Cà phê và trà	2007	2

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 123 trang tài liệu này.

Nguån: Tù thèng kª

Theo thèng kª t¹i B¶ng 4, cã thÓ thÊy trong giai ®o¹n nh÷ng n¨m 1990, thÞ tr•êng nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i trong lÜnh vùc thùc phÈm t¹i ViÖt Nam hoµn toµn bÞ c¸c th•¬ng hiÖu n•íc ngoµi chiÕm lÜnh, ®i ®Çu lµ 3 nhµ khæng lå trong lÜnh vùc ®å ¨n nhanh lµ Lotteria, KFC vµ Jollibee, cho ®Õn n¨m 1998 míi xuÊt hiÖn th•¬ng hiÖu nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i ®Çu tiªn cđa ViÖt Nam lµ cµ phª Trung Nguyªn. Nh•ng tõ n¨m 2002 ®Õn nay l¹i lµ giai ®o¹n bïng næ cđa c¸c th•¬ng hiÖu ViÖt Nam kinh doanh nh•îng quyÒn trong lÜnh vùc thùc phÈm. LÇn l•ît c¸c hÖ thèng nh•îng quyÒn nh•: Highlands Coffee, Phë 24, Alo Trµ, Kinh §« Bakery, Níc MÝa Siªu S¹ch… ra ®êi víi sù gia t¨ng nhanh chãng vÒ sè l•îng c¸c cöa hµng trong c¶ n•íc, riªng Phë 24 vµ cµ phª Trung Nguyªn ®· nh•îng quyÒn ra c¶ n•íc ngoµi. Cïng víi lµn sãng nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i m¹nh mÏ nµy, sè l•îng c¸c hÖ thèng nh•îng quyÒn cđa n•íc ngoµi vµo thÞ tr•êng ViÖt Nam còng t¨ng m¹nh, xuÊt hiÖn nh÷ng th•¬ng hiÖu hµng ®Çu nh•: Subway Restaurants, Pizza Hut, Gloria Jean’s Coffees, cßn c¸c hÖ thèng ®· tån t¹i trªn thÞ tr•êng th× kh«ng ngõng më réng quy m«, t¨ng sè l•îng c¸c cöa hµng.

2 Thùc tiÔn ho¹t ®éng cđa c¸c bªn nh•îng quyÒn t¹i ViÖt Nam

2.1. Giai ®o¹n chuÈn bÞ nh•îng quyÒn

M« h×nh kinh doanh mÉu vµ th•¬ng hiÖu lµ hai ®iÒu kiÖn quan träng hµng

®Çu mµ doanh nghiÖp ph¶i cã tr•íc khi cã thÓ tiÕn hµnh nh•îng quyÒn kinh doanh. Tuy nhiªn, thùc tÕ cho thÊy phÇn lín c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh trong lÜnh vùc thùc phÈm nãi riªng ch•a chó träng ®Õn viÖc x©y dùng m« h×nh kinh doanh mÉu. §iÒu nµy thÓ hiÖn ë sù thiÕu ®ång bé vµ nhÊt qu¸n trong m« h×nh kinh doanh cđa c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay. Ngay c¶ víi mét m« h×nh nh•îng quyÒn ®iÓn h×nh trong lÜnh vùc thùc phÈm vµ ®å uèng nh• cµ phª Trung Nguyªn, ta còng cã thÓ dÔ dµng nhËn ra sù thiÕu ®ång bé vµ chuÈn ho¸ cđa hÖ thèng nµy. §ã lµ sù chªnh lÖch vÒ gi¸ c¶, chÊt l•îng cµ phª, cung c¸ch phôc vô, c¸ch bµi trÝ kh«ng gian t¹i c¸c cöa hµng Trung Nguyªn kh¸c nhau: cã nh÷ng qu¸n rÊt ®Ñp vµ bÒ thÕ, cã

qu¸n l¹i rÊt ®¬n s¬, khiªm tèn; cã qu¸n cã m¸y l¹nh sang träng, phôc vô chuyªn nghiÖp, cã qu¸n l¹i rÊt b×nh d©n, tay nghÒ kÐm; cïng mét ly cµ phª nh• nhau gi¸ t¹i mçi qu¸n l¹i kh¸c nhau. Sù thiÕu ®ång bé trong m« h×nh kinh doanh lµ do c¸c doanh nghiÖp ch•a cã ®iÒu kiÖn ®Çu t• c«ng nghÖ hiÖn ®¹i tiªn tiÕn ®Ó ®¶m b¶o sù ®ång ®Òu trong chÊt l•îng s¶n phÈm, bªn c¹nh ®ã do nh•îng quyÒn th•¬ng m¹i cßn míi mÎ t¹i ViÖt Nam nªn c¸c doanh nghiÖp cßn thiÕu kinh nghiÖm trong viÖc ph¸t triÓn ®éi ngò nh©n lùc, x©y dùng ch•¬ng tr×nh ®µo t¹o nh©n viªn, x©y dùng cÈm nang ho¹t ®éng - nh÷ng nh©n tè lµm nªn mét m« h×nh kinh doanh chuÈn.

VÒ vÊn ®Ò x©y dùng vµ b¶o hé th•¬ng hiÖu, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ nh÷ng doanh nghiÖp trong lÜnh vùc thùc phÈm, sau mét lo¹t nh÷ng bµi häc ®au th•¬ng vÒ viÖc bÞ “®¸nh c¾p” th¬ng hiÖu trªn thÞ tr•êng quèc tÕ nh•: Vifon t¹i Ba Lan, bia Sµi Gßn t¹i Canada vµ Mü, b¸nh phång t«m Sa Giang t¹i Ch©u ¢u, kÑo dõa BÕn Tre t¹i Trung Quèc, n•íc m¾m Phó Quèc t¹i Th¸i Lan, cµ phª Trung Nguyªn t¹i Mü, s¶n phÈm giß rÕ cđa ViÖt Nam bÞ ng•êi NhËt ®¨ng ký b¶o hé ®éc quyÒn… , ®· b¾t ®Çu cã nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ tÇm quan träng cđa th•¬ng hiÖu vµ viÖc ®¨ng ký b¶o hé th•¬ng hiÖu. Theo sè liÖu thèng kª cđa Côc Së h÷u trÝ tuÖ ViÖt Nam, n¨m 2005 cã 21.000 nh·n hiÖu nép ®¬n xin b¶o hé ®éc quyÒn vµ ®Õn n¨m 2006 Côc Së h÷u trÝ tuÖ ®· cÊp b»ng b¶o hé ®éc quyÒn cho 120.000 nh·n hiÖu hµng ho¸ trong ®ã cã 30.000 nh·n hiÖu thuéc së h÷u cđa c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam32. Trong khi ®ã, c¸ch ®©y 5 n¨m, trong mét cuéc nghiªn cøu vÒ x©y dùng vµ qu¶ng b¸ th•¬ng hiÖu do b¸o Sµi Gßn TiÕp ThÞ vµ C©u l¹c bé hµng ViÖt Nam chÊt l•îng cao thùc hiÖn, chØ cã 4,2% doanh nghiÖp tham gia cho r»ng th•¬ng hiÖu lµ vò khÝ c¹nh tranh vµ 5,4% cho r»ng th•¬ng hiÖu lµ mét thø tµi

32 VnExpress (31/1/2006), Gia tăng nhượng quyền thương hiệu, http://www.vnexpress.net/Vietnam/Kinh- doanh/2006/01/3B9E5A29/ (truy cập ngày 9/10/2007).

s¶n cđa doanh nghiÖp33. §iÒu nµy cho thÊy nhËn thøc cđa c¸c doanh nghiÖp vÒ th•¬ng hiÖu ®· ®•îc n©ng cao. Tuy ®· nhËn thøc ®•îc tÇm quan träng cđa th•¬ng hiÖu, song c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn lóng tóng vµ thiÕu hiÓu biÕt trong viÖc ®¨ng ký b¶o hé th•¬ng hiÖu. §iÒu nµy còng dÔ hiÓu, bëi v× ViÖt Nam míi ë giai ®o¹n ®Çu cđa qu¸ tr×nh héi nhËp nªn c¸c doanh nghiÖp trong n•íc ch•a quen víi c¸c thđ tôc, quy ®Þnh ph¸p lý vÒ ®¨ng ký b¶o hé trªn thÞ tr•êng quèc tÕ.

2.2. Giai ®o¹n thùc hiÖn nh•îng quyÒn

Khi thùc hiÖn nh•îng quyÒn c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cßn thiÕu kinh nghiÖm x©y dùng hîp ®ång nh•îng quyÒn. Theo «ng TrÇn Anh TuÊn - ®¹i diÖn nhãm c«ng ty t• vÊn FT - Pathfinder Consulting Group, mét trong nh÷ng c«ng ty t• vÊn lín ë ch©u Á chuyên về kinh doanh nhượng quyền thì hợp đồng nhượng quyền của các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay còn “lỏng lẻo và không toàn diện”, phần lớn các hợp đồng là “nhượng quyền một phần”, ví dụ: nhượng quyền phân phối sản phẩm như cà phê Trung Nguyên, cấp phép sử dụng công thức pha chế sản phẩm như quán trà T-Bar hoặc hình thức tự sở hữu các cửa hàng như Alo Trà34. Các hợp đồng “nhượng quyền một phần” này thường thiếu ràng buộc chặt chẽ đối với bên nhận quyền về tính nhất quán, đồng bộ trong việc sử dụng và khai thác thương hiệu. Điều này cũng dễ hiểu, bởi vì ngay cả đối với các nhà làm luật Việt Nam, thuật ngữ “franchise” còn mới mẻ thì nói gì đến các doanh nghiệp. Các quy định pháp lý về hợp đồng nhượng quyền thương mại tại Việt Nam mới chỉ chính thức được ban hành trong Luật Thương mại sửa đổi 2005 và có hiệu lực từ 1/1/2006, song vẫn còn nhiều thiếu sót, bất hợp lý, gây lúng túng cho các doanh nghiệp trong

33 TS. Lý Quí Trung (2006), Franchise bí quyết thành công bằng mô hình nhượng quyền kinh doanh, NXB Trẻ, -41-. Tp Hồ Chí Minh.

34 Thời Sự (9/4/2007), Franchise ở Việt Nam: lỏng lẻo và không toàn diện, http://lmvn.com/thoisu/index.php?showtopic=22140 (truy cập ngày 5/9/2007).

quá trình thi hành. Bên cạnh đó, tại Việt Nam dịch vụ tư vấn về nhượng quyền thương mại chưa phát triển, chúng ta cũng chưa có hiệp hội các doanh nghiệp nhượng quyền hay hội đồng tư vấn cấp quốc gia về nhượng quyền thương mại để giúp đỡ, tư vấn, giải đáp thắc mắc cho các doanh nghiệp khi bắt đầu xây dựng hợp đồng nhượng quyền.

Xây dựng chiến lược nhân rộng mô hình kinh doanh là một khâu quan trọng khi tiến hành nhượng quyền kinh doanh, song hoạt động marketing, quảng bá thương hiệu của các doanh nghiệp Việt Nam trong lĩnh vực thực phẩm còn rất yếu. Đối với đặc điểm quy mô vừa và nhỏ của các doanh nghiệp Việt Nam thì việc quảng cáo trên các phương tiện truyền thông như truyền hình, đài báo là rất tốn kém và dường như phương thức quảng cáo qua các trang thông tin điện tử (websites) là tiết kiệm và hiệu quả nhất khi mà hiện nay số người sử dụng Internet trên thế giới đã lên tới hơn 1,2 tỷ người (chiếm

18.9% dân số thế giới)35. Tuy nhiên ở Việt Nam hiện nay tỷ lệ ứng dụng

Internet trong việc quảng cáo còn rất thấp: mới chỉ có 31,31% doanh nghiệp có trang thông tin điện tử (website) riêng; 37,07% doanh nghiệp dự định có website và 33,62% doanh nghiệp hoàn toàn không có khái niệm về website36. Một số hệ thống nhượng quyền của Việt Nam đang kinh doanh khá thành

công như Dilmah, Qualitea, Nước Mía Siêu Sạch đều chưa có website riêng, khiến việc tìm hiểu các thông tin về doanh nghiệp nhượng quyền rất khó khăn. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp có website nhưng lại không thường xuyên cập nhật thông tin, ngôn ngữ sử dụng trên website còn hạn chế, nhiều trang chỉ có tiếng Việt khiến các đối tác nước ngoài khó truy cập. Ví dụ, một công ty lớn như Trung Nguyên, vậy mà tin tức trên website của công ty này

35 Internet World Stats (2007), World internet usage and population statistics, http://www.internetworldstats.com/stats.htm (truy cập ngày 9/10/2007).

36 Trần Trọng Thuỷ - báo Nhịp cầu đầu tư (2/3/2007), Giờ G cho quảng cáo trực tuyến, http://vietnamnet.vn/kinhte/2007/03/668738/ (truy cập ngày 9/10/2007).