Giá trị văn học trong tác phẩm của Thiền phái Trúc Lâm

		Đây là quy ước và phong tục của nước Vũ.	Ñoái cô
35	Tử Kỳ	1	Người thời Chiến quốc, rất sành âm luật, là bạn	Vạn	Tuệ
	(Chung		tri kỷ của Bá Nha. Nghe Bá Nha đánh đàn, ông	vật	Trung
	Tử Kỳ)		biết trong lòng Bá Nha đang nghĩ đến non cao	bất
			hay nước chảy. Sau khi Tử Kỳ chết, Bá Nha bỏ	năng
			đàn không gảy nữa vì không còn ai là tri kỷ.	dung
36	Ca	1	Vốn là một tên khác của sông Hán Thuỷ, về sau	Phóng	Tuệ
	Thương lang (Hát		có thêm một nghĩa tượng trưng: khúc hát của làng chài. Sách Mạnh Tử, Ly lâu ghi “Thương	cuoàng ngâm	Trung
	khúc		Lang chi thuỷ thanh hề khả dĩ trạc ngã anh,
	Thương		Thương Lang chi thuỷ trọc hề khả dĩ trạc ngã
	lang)		túc” (Nước Thương Lang trong có thể giặt giải
			mũ của ta. Nước Thương Lang đục có thể rửa
			chân ta.).
37	Song phi	1	Xuất xứ từ câu thơ Nhật nguyệt chuyển song cốc,	Ñoái	Tuệ
	cốc (Đôi		Cổ kim đồng nhất khâu” (Mặt trời mặt trăng	cô	Trung
	vành		chuyển vần như hai bánh xe. Xưa nay người ta
	chuyển)		đều trở về một nấm mồ). Cả hai câu của Tuệ
			Trung nói: Nếu đã hiểu sự vận hành của thời
			gian là nhanh chóng không cưỡng được, thì sự
			sống chết của con người chỉ như một chút bọt
			giữa biển cả, không cần gì phải lo lắng.
38	Trường Phòng	1	Tức Phi Trường Phịng người đời Hậu Hán có thuật Thần tiên, cưỡi cái gậy trúc, tha hồ đi đó đi đây, hoá xa thành gần, đường nghìn dặm ở ngay trước mắt. Tuệ Trung mượn ý này để nói Hương Nghiêm là người đã đạt tới chỗ hoàn toàn tự tại.	Ñoái cô	Tuệ Trung
39	Khổng Nhân	1	Tức Khổng Phương Nhân. Theo Tân luận thì Khổng Phương Nhân có tài xem ngựa. Lúc con ngựa còn chưa chạy “chạy không trông thấy	Ñoái cô	Tuệ Trung

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 399 trang tài liệu này.

		bóng”, mà ông đã thấy hết cái nhanh của thế chân ngựa.
40	Tiết chúc (Một người sành kiếm)	1	Cũng theo Tân luận, ông này là người sành xem kiếm. Khi thanh kiếm chưa “chém con huyền tê ở trên cạn”, chưa “chém sợi lông nhẹ ở dưới nước” (tiệt vũ), nhưng ông đã thấy hiện ra cái thế sắc bén của thanh kiếm. Ý của cả hai câu trên đây: Sở dĩ người ta “vô thức” và “vô tri” là vì người ta chưa có cái “thức” của Khổng Nhân và cái “tri” của Tiết Chúc.	Ñoái cô	Tuệ Trung
41	Hàm đan học bộ (Hàm Đan học bộ)	1	Tức “Hàm Đan học bộ” học đi ở đất Hàm Đan. Theo Thành Huyền Anh, người ở Hàm Đan kinh đô nước Triệu, đi rất giỏi, nên những người tuổi trẻ ở nước Yên từ xa đến học. Nhưng chưa học được cách đi của người Hàm Đan thì đã quên mất bản tính của mình. Ý cả hai câu thơ trên muốn nói: Phải tuỳ theo căn cơ của mình mà ngộ đạo, chứ đừng nên gượng ép, bắt chước, nhất định thất bại.	Ñoái cô	Tuệ Trung
42	Quân vương hạ thức đấu oa trì (Vua chúa xuống xe chào ếch bướng)	1	Câu này xuất phát từ điển cố sau: Vua nước Việt sắp đánh nước Ngô, muốn cho quân sĩ dũng cảm xông trận, nên khi ra đi, thấy con ếch có nộ khí ở bên đường, ông liền xuống xe kính cẩn chào. Người hầu hỏi: Vì cớ gì bệ hạ làm vậy? Vua đáp: Vì con ếch có dũng khí. Sĩ tốt nghe vậy liền nói con ếch có dũng khí vua còn kính trọng, huống chi là người. Cả câu chỉ muốn nói rằng người tu tập Thiền định cần coi trọng dũng khí.	Ñoái cô	Tuệ Trung
43	Phạm Lãi thuyền	1	Theo Sử ký, Phạm Lãi sau khi giúp Câu Tiễn diệt nước Ngô thì bỏ quan lênh đênh trên thuyền	Ñoái cô	Tuệ Trung

		vùng Ngũ Hồ. Cũng vậy, câu trả lời của Tuệ Trung muốn nói: nếu không tu tập Thiền định thì tha hồ tự do.
44	Liên xã tán my (Liên xã chau maøy)	2	Theo Lư sơn ký của Chu Tục Chí thì sư Viễn sai Uyên Minh đi vào Liên Xã, ông chau mày mà đi. Ý tứ của điển này là mọi người phải tuỳ theo số phận (nghiệp qủa của mình mà có hành động và cách sống thích hợp với môi trường sống.).	Tụng cổ, Trừu thần ngâm	Tuệ Trung
45	Vũ Lăng (Tên một dòng suối Hà Nam)	1	Theo Đào hoa nguyên ký của Đào Tiềm đời Tấn thì một người đánh cá vì lạc lối mà men theo suối Vũ Lăng đến hẻm rừng hoa đào, một nơi có đời sống hoàn toàn tự đó là con cháu của những người ngàn năm trước tránh nhà Trần tàn bạo vào đây, rồi từ đó cách biệt với thế giới bên ngoài.	Tụng cổ	Tuệ Trung
46	Thác chi (Một điệu múa)	1	Theo Từ phả thì đây là một điệu múa gồm hai người con gái, đầu đội mũ gắn nhạc đồng, trong một đoá hoa sen rất lớn. Khi đoá sen mở, hai người xuất hiện và cùng nhau múa. “Mộc nhân vũ thác chi” là điển người gỗ múa vũ điệu “thác chi” chỉ cho con người không tự kiểm soát thân tâm.	Tụng cổ	Tuệ Trung
47	Liễu ngự hoa cung (Liễu vườn ngự, hoa trong cung)	1	Tác giả mượn ý trong câu thơ Hàn Duy đề thành Tây: “Ngự liễu sơ trưởng, già cẩu trĩ, Cung hoa vị thức hãi du nhân.” (Cành liễâu ở vườn ngự mới dài che chim trĩ đang kêu, Hoa ở trong cung chưa tỉnh làm sợ hãi người du khách.).	Tụng cổ	Tuệ Trung
48	Huyền Thiên	1	Theo Công dự tiệp ký, động ở trên dãy núi thuộc xã Kiệt Đặc, huyện Chí Linh, nay thuộc tỉnh Hải	Đề Huyền	Trần Thánh

(Tên một		Hưng của nước ta.	thiên	Tông
cái động		Đời Trần, đạo sĩ Huyền Vân tu hành và có nhiều	động
mà đạo sĩ		công đức ở đấy, nên vua đặt tên là động Huyền
Huyền		Thiên.
vân tu)
49	Thiên	1	Sách Tương Dương ký chép: Lý Hành trồng	Hạnh	Trần
	hàng nô		nghìn cây quýt và bảo con rằng “cha đã có một	thiên	Thánh
	bộc		nghìn tôi tớ, hẳn không phải phiền các con cung	trường	Tông
	(Nghìn		cấp cơm áo”. Câu này lấây ý ở điển ấy.	hành
	hàng tôi			cung
	tớ)
50	Hải ngân	1	Trong thơ của Tô Thức có câu: “Đống hợp ngọc	Đề	Trần
	(Đôi mắt)		lâu hàn khởi lật, Quang giao ngân hải huyễn sinh	Cổ	Nhân
			hoa.” Các nhà chú giải giảng rằng: Kinh của Đạo	Châu	Tông
			giáo gọi xương vai là ngọc lâu và mắt là ngân hải.	Hương
			Ở đây có lẽ chính là ngân hải nhưng vì niêm vận,	thôn
			tác giả phải đổi ngược lại thành hải ngân chăng?	tự
51	Đào Sinh	1	Theo Từ Hải, ở Tứ Xuyên, Trung Hoa, có loại	Nhò	Trần
	trúc đạm		đào sinh trúc đốt dài, vỏ mềm có thể làm chiếu	nguyệt	Nhân
	(Chiếu làm bằng loại đào sinh đan bằng trúc đốt dài		với kỹ thuật cao, trông rất đẹp và có giá trị hữu dụng, nên người ta gọi là thứ chiếu đan bằng trúc Tứ Xuyên là “đào sinh”. Ý nói tình cảm con người thường được thể hiện bằng cả tấm lòng	thập nhất nhật dạ	Tông
	Tứ Xuyên)		chân thật với sự quan tâm lẫn nhau thật đẹp.
52	Hằng Nga (Vợ Hậu Nghệ)	1	Theo sách Hậu Hán thư, vợ Hậu Nghệ là Hằng Nga (còn có tên là Thường Nga) lấy trộm thuốc trường sinh của chồng rồi bay lên cung trăng, bị hoá thành con cóc (thiềm thư ). Do đó mặt trăng có tên là cung thiềm.	Tảo mai	Trần Nhân Tông
53	Quế lãnh Thiềm hàn	1	Sách Dậu dương tạp trở chép; trong trăng có cây quế, cao 500 trượng. Vì thế cung quế cũng là tên	Tảo mai	Trần Nhân

(Quế lạnh cung Thiềm)		gọi măt trăng.		Tông
54	Thuý vũ ca (Tên một từ khúc)	1	Tức Thuý vũ ngâm, tên một từ khúc ngâm này còn thấy ở bài Trúc sơn từ của Tưởng Tiệp. Lời đề tựa của ông nói: Vương Quân Bản trao cho ta một khúc hát theo Việt điệu tên là Tiểu mai hoa dẫn, bảo ta lấy ý bay lên Tiên, bước trong cõi hư không mà làm lời cho khúc hát…	Tảo mai	Trần Nhân Tông
55	Hoạ Long (Tiếng sáo Hoạ Long)	1	Có lẽ là một loại sáo hay tù và có vẽ hình con rồng. Từ Hải dẫn lời của Thẩm Ước, Từ Quảng nói rằng tù và của người Hồ chỗ tay cầm vẽ con giao long có chân năm sắc.	Tảo mai	Trần Nhân Tông
56	Nhất chi xuân (Một cành xuân)	1	Rút từ câu thơ của Lục Khải tặng Phạm Việp. “Chiết mai phùng dịch sứ, Ký dữ lũng đầu nhân. Giang Nam hà sở hữu. Liêu tặng nhất chi xuân.” (Bẻ cành hoa mai, gặp được người đưa thư trạm, gửi cho người ở Lũng Đầu. Đất Giang Nam có gì đâu, hãy tặng anh một cành xuân.). Nhưng ở đây tác giả chỉ có cành mai trong giấc mộng nên không thể đem tặng bạn được.	Tảo mai	Trần Nhân Tông
57	Canh	1	Theo sách Hậu Hán thư vua nghiêu mất, vua	Phủ	Trần
	tường		Thuấn tưởng nhớ luôn trong ba năm, vì thế lúc	Thiên	Nhân
	(Trông		ngồi thấy hình dáng vua Nghiêu ở mặt tường, lúc	Trường	Tông
	tường thấy		ăn thấy hình bóng ở bát canh. Ở đây tác giả
	bóng, ăn		mượn điển ấy để miêu tả lòng nhớ vua cha (tức
	canh thấy		Thánh Tơng).
	hình)
58	Cầm điện ngũ huyền (Đàn cầm năm dây)	1	Sách Lễ nhạc ký chép: Ngày xưa vua Thuấn làm đàn cầm năm dây để ca bài ca Nam phong. Trong bài ca có câu: “Gió Nam hoà ấm có thể giải được sự oán giận của dân ta, gió Nam hợp	Tặng Bắc sứ Lý Tư	Trần Nhân Tông

		thời có thể làm giàu của cải của dân ta.”.	Diễn
59	Vân thong	1	Lấy từ câu “Bạch vân thương cẩu” nói hình dạng	Đại	Trần
	đẩu (Mây		những đám mây trắng trên trời luôn thay đổi, lúc	Lãm	Nhân
	trắng chó		thì như hình con chó rồi lại tan rất nhanh. Người	Thần	Tông
	xanh – nói		ta hay mượn điển này để nói sự biến đổi của	Quang
	sự biến		cuộc đời. Thơ Đỗ Phủ cũng có câu: “Thiên	tự
	đổi của		thượng phù vân như bạch y, Tư tu biến ảo vi
	cuộc đời)		thương cẩu.” (Mây nổi trên trời như chiếc áo
			trắng, trong chốc lát biến thành chó xanh.)
60	Thập nhị	1	Nơi ở của thần tiên. Theo Thiên Giao Tự chí	Đại	Trần
	lâu đài		trong Hán thư thì có một phương sĩ nói thời	Lãm	Nhân
	(Mười hai		Hoàng Đế có làm năm thành và mười hai toà lâu	Thần	Tông
	toà lâu		đài để đợi một vị Thần tên là Nghinh Niên.	Quang
	đài)			tự
61	Sách ký án đồ (So tranh tìm ngựa)	1	Bá Nhạc là một người giỏi xem tướng ngựa, ông viết quyển Tướng Mã kinh. Con ông theo quyển sách đó đi mua ngựa, nhưng cuối cùng chỉ mua được một con ngựa tồi, không cưỡi được. Bá Nhạc bảo: Sở dĩ như vậy là vì con ông đã án đồ sách tuấn: còn gọi là án đồ sách ký. Điển cố này cũng như điển trên thường để nói chỉ những người máy móc, rất câu nệ, không linh hoạt.	Hữu cú Vô cú	Trần Nhân Tông
62	Khắc chu	1	Sách Lã thị Xuân thu ghi: Có một người nước Sở	Hữu cú Vô cú	Trần
	cầu kiếm		đi đò qua sông. Giữa chừng đánh rơi kiếm xuống		Nhân
	(Khắc		nước. Anh ta vội đánh dấu vào mạn thuyền, khi		Tông
	thuyền		thuyền đến bến, anh ta nhảy xuống, theo dấu ở
	tìm kiếm)		mạn thuyền mò kiếm.
63	Thủ thù đãi khố (Ôm cây	1	Sách Hàn Phi Tử ghi: Nước Tống có một người cày ruộng. Một hôm, anh ta đang cày thì một chú thỏ con từ trong bụi nhảy ra, va gốc cây mà	Hữu cú Vô	Trần Nhân Tông

đợi thỏ)		chết. Từ đó anh ta bỏ cày, ôm gốc cây ngồi chờ, đợi mãi chẳng được con thỏ nào đến, lại bị người nước Tống chê cười.	cú
64	Thổ phượng chi tài (Tài nhả phượng)	1	Lấy ý từ điển Dương Hùng nằm mơ thấy nhả ra con phượng trắng và thơ Lý Thương Ẩn đời Đường	Yếu minh học thuật	Pháp Loa
65	Tưởng Hủ (Người đời Hán)	1	Người đời Hán, ở đất Đỗ Lăng, làm Thứ sử Duệ Châu thời Ai Đế. Khi Vương Mãng cướp ngôi nhà Hán, Tưởng Hủ cáo quan về nghỉ. Dưới hàng trúc trước nha, ông mở ba lối đi hẹp dành riêng cho đôi bạn tri kỷ là Cầu Trọng và Dương Trọng theo lối đó đến chơi.	Cúc hoa	Huyền Quang
66	Tây hồ xử sĩ (Hàn Thế Trung đời Tống)	1	Ông là người Diên An tự là Lương Thần là một người có nhiều võ công. Trong cuộc kháng chiến chống nhà chống nhà Kim, thấy Tần Cối chủ hoà, triều đình nhu nhược, ông bỏ quan, mang rượu đi ngao du Tây hồ để khuây khoả. Sau khi chết được ban tên thụy là Trung Vũõ.	Cúc hoa	Huyền Quang
67	Đông ly (Hoa ở giậu phía Đông)	1	Tức hoa cúc. Thơ Đào Tiềm đời Tấn (Trung Hoa) có câu “Thái cúc Đơng ly hạ” (Hái cúc ở dưới dậu phía Đông.) Vì thế người sau dùng chữ Đơng ly để gọi hoa cúc.	Cúc Hoa	Huyền Quang
68	Đỗ Mục (nhà thơ đời Đường)	1	Đỗ Mục có một người bạn tên là Trân. Vợ Trân rất nghiêm nghị, ba năm không cười một lần. Trân đem chuyện này phàn nàn với bạn. Các bạn ông bày cho một kế; nhân tiết trùng dương đi chơi núi, khi về hái hoa cúc dắt đầy đầu làm cho vợ thấy ngộ nghĩnh phải bật cười. Lần ấy vợ Trân cười vui vẻ. Đỗ Mục nhân đó làm bài thơ tuyệt cú. Trong đó có câu: “Trần thế nan phùng	Cúc hoa	Huyền Quang

khai khẩu tiếu, Cúc hoa tu tháp mãn đầu qui.” (Trên đời khó gặp được lúc mở miệng cười, Hãy cắm hoa cúc đầy đầu mà trở về). Huyền Quang mượn câu chuyện đó để chê những người không

biết thưởng thức hoa mà ngắt hoa tuỳ tiện.