Giá trị văn học trong tác phẩm của Thiền phái Trúc Lâm

ĐIỂN CỐ TỪ CÁC NGUỒN TƯ LIỆU KHÁC

SOÁ

TÊN ĐIỂN COÁ	SOÁ LẦN	NGUOÀN GOÁC	TÁC PHẨM	TÁC GIẢ
1	OÁc long	1	Xuất xứ trong một bài thơ nhớ Lý Bạch, Đỗ Phủ	Tiễn	Trần
	lạc nguyệt (Ánh trăng lọt qua rường		viết “Lạc nguyệt mãn ốc lương, Do nghi chiếu nhan sắc” (Trăng sáng nay rường nhà, Những tưởng rọi sáng dung nhan). Thái Tông mượn ý đó để biểu thị tình cảm mến khách của mình.).	sứ Bắc Trương Hiển Khanh	Thái Tông
	nhà)
2	Báo văn	1	Ý nói kiến thức hạn hẹp, lông con báo nhiều	Kim	Trần
	(Kiến thức		màu, mình chỉ biết được như nước Điển Khuy	cương	Thái
	hẹp hòi)		báo nhất ban trong sách Tấn thư: “Quản trung	tam	Tông
			khuy báo thời kiến nhất ban.” (Nhìn con báo qua	muội
			cái ống, thường chỉ thấy một nét vằn).	kinh
				tự
3	Khai thư	1	Vượn đàn giận ngốc: lấy ý từ điển Thư công	Kim	Trần
	chúng nộ		nước Tống nuôi vượn, buổi sáng cho ăn bốn	Cương	Thái
	tam (Vượn đàn giận ngốc)		phần, chiều ba phần thì chúng giận dữ, la hét, nhưng khi đổi lại sáng ba chiều bốn thì chúng lại vui mừng.	tam muội kinh tự	Tông
4	Văn bút	1	Thơ Đỗ Phủ có câu: “Bút trận độc tảo thiên nhân	Phổ	Trần
	tảo thiên		quân” (Một trận bút quét sạch đội quân ngàn	thuyết	Thái
	quân chi		ngöôøi lính). Câu này ý nói người có tài văn	Tứ	Tông
	trận (Bút		chương, kiến thức uyên bác. Văn chương của	sôn
	văn quét		người tài này có ảnh hưởng lớn đến nhiều người.
	trận nghìn
	quân)
5	Khoa tròch quả chi tư	1	Sách Tấn thư chép Phan Nhạc lúc trẻ là một người có tài, thường ôm đàn đi trên đường Lạc	Phổ thuyết	Trần Thái

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 399 trang tài liệu này.

(Phong tư ném quả)		Dương. Những người con gái gặp chàng liền nắm tay nhau thành vòng vây rồi ném quả vào đẩy xe. Về sau người ta hay dùng điển ném quả để chỉ người đẹp trai.	Tứ sơn	Tông
6	Khuynh quốc nghiêng thành (Khuynh nước đổ thành)	1	Thơ Lý Diên Niên đời Hán có bài ca, trong câu “Nhất cố khuynh nhân thành, tái cố khuynh nhân quốc” (Một lần ngoảnh nhìn làm nghiêng thành người, hai lần ngoảnh nhìn làm nghiêng nước người.).	Phoå thuyết Tứ sơn	Traàn Thaùi Tông
7	Lã Vọng (Người đời Chu)	1	Người đời Chu (Trung Hoa) tám mươi tuổi mới ra giúp vua Văn Vương. Nói đến Lã Vọng là nói đến tuổi già.	Phổ thuyết Tứ sôn	Traàn Thaùi Tông
8	Biển Thước – Lư Nhân (Thầy thuốc giỏi thời Chiến Quoác)	1	Một thầy thuốc giỏi thời Chiến quốc tên là Tần Việt Nhân. Tương truyền ông học được phương thuốc bí truyền của Trường Tan Quân và trở nên nổi tiếng. Lư Nhân tức Biển Thước. Vì Biển Thước ở đất Lư nên người ta gọi ông là Lư Y, Lư Nhân. Về sau các tên Lư Nhân, Biển Thước dùng để chỉ chung những thầy thuốc giỏi.	Phoå thuyết Tứ sơn	Traàn Thaùi Tông
9	Đăng đầu oa giác (Sừng sên đầu nhặng)	1	Điển này rút ra từ sách Trang Tử. Đăng đầu: đầu con nhặng, trong một bài từ của Tô Thức có câu “Đăng đầu vi lợi”; nghĩa là điều lợi nhỏ như đầu con nhặng; oa giác: sừng con ốc sên. Ý nói những điều lợi nhỏ mọn, con người nên gạt bỏ.	Phổ thuyết sắc thân	Traàn Thaùi Tông
10	Tô học sĩ thường thân Phật Ấn (Tô	1	Tô Học sĩ chính là Tô Thức, một trong tám đại gia đời Đường Tống, là một nhà nho nhưng thường giao du với thiền sư Liễu Nguyên. Một hôm Tô Thức bước xuống nhà, Liễu Nguyên	Phổ khuyến Bồ đề tâm	Traàn Thaùi Tông

Học sĩ kết thân Phật Ấn)		hỏi: “Ở đây không có chỗ ngồi”. Tô Thức đáp “Mượn cái tứ đại của ông để ngồi”. Nguyên nói “Lão tăng có một câu hỏi, trả lời được thì ngồi, không trả lời được thì thì phải để đại ngọc đây mà đi”. Câu hỏi như sau: Lão tăng vốn là tứ đại. Nhưng tứ đại vốn là không, ngũ uẩn chẳng có, thế thì ngồi ở đâu? Tô Thức nín lặng, liền sai người cởi đại ngọc để lên án rồi trao Thức chiếc áo vá của nhà sư.	văn
11	Hàn Văn	1	Một nhà văn lớn đời Đường, cũng được đương	Phổ	Trần
	Công		thời liệt vào tám đại gia đời Đường Tống. Thời	khuyến	Thái
	(Nhà văn Hàn Dũ )		Đường Hiến Tông có chuyện rước xương Phật vào thờ ở các chùa trong cấm nội. Vương, công sĩ, dân đến chiêm ngưỡng bố thí rất đông đúc. Hàn Dũ lúc đó làm Thị lang bộ Hình can gián	phát Bồ đề tâm văn	Tông
			rất gay gắt, ông đã viết bài Nguyên đạo để bài
			xích đạo Phật. Vua giận, xử tội, Hàn Dũ, nhờ
			Bùi Độ xin cho, nên chỉ bị biếm ra Triều Châu.
			Ở đây không có bạn, Hàn Dũ ba lần viết thư mời
			nhà sư Đại Điên nhưng Điên không đến. Sau
			Hàn Dũ phải thân hành đến nhà, hỏi han bàn
			bạc. Nhiều lần ông khen Đại Điên thông minh,
			hiểu đạo lý.
12	Lương	1	Xuất xứ từ câu nói của Trần Thực làm chức	Giới	Trần
	thượng		trưởng vùng Thái Khâu đời Hậu Hán (Trung	sát	Thái
	quân tử		Hoa). Một đêm ông thấy kẻ trộm trèo vào nhà	sinh	Tông
	(Chỉ cho		nhưng còn nấp trên xà. Ông liền gọi con cháu	văn
	kẻ trộm)		đến, nghiêm sắc mặt răn bảo rằng: Người ta
			không thể không cố gắng. Những người không
			tốt chưa hẳn bản chất vốn ác, chỉ vì làm nhiều

		lần quen đi mà thành tính nên đến nỗi như vậy. Bậc quân tử ngồi trên xà nhà kia là người như vậy. Kẻ trộm nghe thấy sợ hãi vội xuống tạ lỗi.
13	Sở yêu Vệ mấn (Chỉ cho người con gái đẹp nước Sở)	1	Dịch ý chữ Sở yêu, Vệ mấn. Sở yêu: lưng người con gái nước Sở. Ngày xưa vua nước Sở thích lưng thon, vì thế triều thần và các cung nữ đều nhịn ăn cho lưng thon nhỏ. Sách Hàn Phi Tử thiên Nhị Bính có chép: Sở Linh Vương thích lưng thon nên nước Sở nhiều người chết đói. Vệ mấn: tóc người con gái nước Vệ. Thời Xuân thu Chiến quốc, nước Vệ có nhiều con gái đẹp. Do đó sau này người ta thường dùng hai chữ Sở yêu, Vệ mấn để chỉ người con gái đẹp.	Giới sắc văn	Trần Thái Tông
14	Yến sắc Triệu nhan (Mặt hoa da phấn)	1	Dịch ý chữ Yến sắc, Triệu nhan. Triệu Phi Yến, từ nhỏ đã giỏi ca múa. Hán Thành Đế đi vi hành gặp nàng, ưa thích đem về cung. Từ đấy nàng rất được sủng ái, được lập làm hoàng hậu. Hơn mười năm sau Thành Đế chết, Bình Đế phế làm thứ nhân. Văn học phương Đông vẫn dùng Triệu Phi Yến tượng trưng cho phái đẹp.	Giới sắc văn	Trần Thái Tông
15	Tô Đài (Núi Cô Tô)	1	Đài Cô Tô trên núi Cô Tô, nơi đây Ngô Phù Sai vì say đắm Tây Thi mà bị Việt Vương Câu Tiễn diệt.	Giới sắc văn	Trần Thái Tông
16	Chân Quân (Hứa Chân Quân)	1	Có lẽ là Hứa Chân Quân. Ông tên là Tốn, tự là Kính Chi, học tiên với Ngô Mãnh, đỗ hiếu liêm, được trao chức Tinh dương lệnh ở đất Thục. Vào đời Tấn Vũ Đế ông bỏ quan về Tây Sơn, Hồng Châu. Về sau, theo truyền thuyết, cả nhà được lên Trời. Người đương thời cũng gọi ông là Hứa Tinh Dương.	Giới sắc văn	Trần Thái Tông

Đại Vũ (Vua đầu nhà Hạ)	1	Vua đầu nhà Hạ, được Thuấn nhường ngôi. Theo truyền thuyết Trung Hoa, ông là người có công trị thuỷ thời cổ đại, cũng là một ông vua được coi là hình ảnh mẫu mực của chế độ phong kiến phương Đông.	Giới tửu văn	Trần Thái Tông
18	Thái	1	Vua thứ ba nhà Hạ (2188 – 2159 trước CN),	Giới	Trần
	Khang		cháu vua Vũ. Thái Khang ham mê rượu chè săn	tửu	Thái
	(Vua thứ		bắn, về sau bị vua nước Hữu cùng cướp ngôi.	văn	Tông
	ba nhà		Khi Thái Khang mất nước anh em ông có làm
	Hạ)		bài Ngũ tử chi ca oán ông. Đoàn Ngọc Tài thì
			cho rằng Ngũ tử không phải là năm người mà là
			người em thứ năm của Thái Khang.
19	Thái A	1	Một loại gươm quý. Huyền thoại kể về thanh	Niêm	Trần
	kiếm		gươm này như sau: Lôi Hoán làm chức lệnh ở	tụng	Thái
	(Kiếm		Thành Phong Huyện Dự Chương, thường thấy	kệ	Tông
	báu)		luồng khí màu tía ở khoảng giữa sao ngưu sao
			đẩu. Ông cho đó là khí của thanh kiếm quý bốc
			lên. Sau ông đào nền nhà ngục, quả được một
			chiếc hộp đựng hai thanh kiếm, một thanh khắc
			tên Long tuyền một thanh khắc tên Thái A. Sau
			Thái A thường để chỉ loại kiếm quý.
20	Long chúc (Đuốc rồng)	1	Ở đây chỉ mặt trời. Chữ này đã thấy dùng trong bài Phù Dung phú của Tào Thực: “Hỗn hỗn hoa hoa, lạn nhược long chúc.” (Xen lẫn, rực rỡ, xán lạn như đuốc rồng.).	Sơ nhật chúc hương	Trần Thái Tông
21	Long ngâm	1	Tên một khúc đàn hay thời cổ Trung Hoa. Theo	Sám	Trần
	khúc (Khúc long ngâm)		Trịnh Thuật Tổ truyện trong Bắc Tề thư thì Tổ Thuật giỏi đàn, tự chế ra mười bài long ngâm (long ngâm thập lộng).	hối nhĩ căn tội	Thái Tông
22	Tử quy đề	2	Tử quy tức chim cuốc, còn có tên là đỗ vũ, đỗ	Khải	Trần

thiết (Tử quy da diết)		quyên. Tương truyền đây là vua nước Thục; bị mất nước, hồn hoá làm chim, vì nhớ nước nên suốt mùa hè cứ kêu quốc quốc. Điển này nói về tấm lòng yêu nước thương dân của vua nước Thục.	bạch và Thử thời vô thường kệ	Thái Tông
23	Hoè trung	1	Cũng gọi là giấc mộng Nam Kha, xuất xứ từ	Thử	Trần
	nghò		Nam Kha ký của Lý Công Tá đời Đường. Bài ký	thời	Thái
	(Kiến		kể truyện Thuần Vu Phần ngủ trưa dưới gốc cây	vô	Tông
	cánh hoè)		hoè, bỗng nằm mơ thấy mình đến nước Đại Hoè An làm Thái thú quận Nam Kha 20 năm, được	thường kệ
			vua nước Đại Hoè gả Công chúa cho và sinh
			được năm con trai, hai con gái, cực kỳ vinh hiển.
			Sau phần đánh giặc bị thua, Công chúa chết, vua
			nước Đại Hoè đuổi về quê, Phần chợt tỉnh dậy
			thấy mình nằm dưới gốc cây hoè, trên cành hoè
			phía Nam, có một tổ kiến. Đại ý câu chuyện nói
			cuộc đời chỉ là giấc mộng hư ảo và ngắn ngủi.
24	Phượng	1	Ở phía Nam huyện Giang Ninh tỉnh Giang Tô	Khải	Trần
	Hoàng đài		Trung Hoa. Lý Bạch có bài thơ Phượng Hoàng	bạch	Thái
	(Đài		đài, trong đó có hai câu: “Phượng Hoàng đài		Tông
	Phượng		thượng phượng hoàng du, Phượng khứ đài không
	Hoàng)		gian tự lưu” (Trên đài Phượng Hoàng chim
			Phượng Hoàng nhởn nhơ. Phượng Hoàng bay đi,
			đài bỏ trống, dòng sông cứ trôi.) Đỗ Phủ cũng có
			thơ về Phượng Hoàng đài nhưng địa điểm này ở
			huyện Đồng Cốc thuộc tỉnh Cam Túc.
25	Kim ô (quạ vàng)	1	Dịch chữ “kim ô”. Truyền thuyết xưa cho rằng trong mặt trời có con quạ ba chân. Thơ của Hàn Dũ có câu “Kim ơ hải để sơ phi lai” (Con quạ	Thử thời vô	Trần Thái Tông

		vàng từ đáy bể mới bay đến.).	thường kệ
26	Tước đầu hương (Hương quý của nước Ngô)	1	Tức tước đầu hương, một loại hương quý của nước Ngô. Trong Tam quốc chí, phần Ngô chúa Quyền truyện chú có ghi: Nguỵ Văn Đế sai sứ đến xin tước đầu hương.	Hậu dạ chúc hương	Trần Thái Tông
27	Ngư thướng trúc can (Cá nhảy lên ngọn trúc)	1	Theo Nhĩ Nhã Dực, cá măng trước khi vươn mình nhảy lên cành trúc thì miệng ngậm vào lá trúc để lấy đà mà quăng mình lên cao. Mai Thánh Du phụng chiếu tu chỉnh Đường thư; phu nhân của ông nói: “Tôi xem bước đường là ngọn trúc rồi lại rơi xuống nước mà thôi.”.	Chí đạo vô nan	Tuệ Trung
28	Tiêu đầu lạn ngạch (Cháy đầu bỏng trán)	1	Theo Hoắc Quang truyện trong Hán thư thì có một người khách đến thăm một vị chủ nhân, thấy bếp ông ta làm ống khói thẳng, bên cạnh lại để củi khô. Người khách bèn nhắc chủ nhân sửa ống khói cong lại, và dời củi đi nơi khác, nếu không sẽ bị hoả hoạn. Chủ nhân không nghe. Chẳng bao lâu nhà bị cháy, hàng xóm đến cứu, may mà dập tắt được. Chủ nhân bèn giết trâu, đặt mời bà con hàng xóm, ai “cháy đầu bỏng trán” thì được ngồi trên, riêng người đã nhắc mình nên làm ống khói cong và dời củi đi nơi khác thì không được đả động tới.	Chiếu thân	Tuệ Trung
29	Phù Vân (Mây nổi)	1	Nguyên văn là “y cẩu phù vân”, bắt nguồn từ câu thơ Đỗ Phủ: “Thiên thượng phù vân như bạch y, Tu tư biến huyễn vi thương cẩu” (Mây nổi trên trời như áo trắng, phút chốc biến ảo thành chó xanh). Ý nói cuộc đời đổi thay như chớp mắt.	Thế thái hư huyễn	Tuệ Trung
30	Vương,Tạ	1	Hai nhà quý tộc đời Tấn, phong lưu phú quý	Thế	Tuệ

		không ai sánh kịp. Sau con cháu rơi vào nghèo	thái	Trung
		khổ. Thơ Đường được sử dụng câu chuyện này	hư
		thành một điển cố: “Cựu thời Vương, Tạ đường	huyễn
		tiền yến, Phi nhập tầm thường bách tinh gia”
		(Đàn chim én trước lầu họ Vương, họ Tạ thời
		trước, nay bay vào đậu ở nhà trăm họ tầm
		thường.)
31	Liên xã tán my (Liên xã chu mày)	1	Theo Lư Sơn ký của Chu Tục Chi thì sư Viễn sai Uyên Minh đi vào Liên Xã, ông chau mày mà đi. Ý nói con người phải tuân theo số phận của mình.	Trừu trần ngâm	Tuệ Trung
32	Hồng lô	1	Sử ký chép khi Bình Nguyên Quân đời Chiến	Trừu	Tuệ
	bất chú hề		quốc đi sang nước Sở, một thực khách là Mao	trần	Trung
	nang chuỳ		Toại xin đi theo. Bình bèn bảo rằng “Người hiền	ngâm
	(Chiếc lò		sĩ trong đời cũng như chiếc dùi ở trong túi, mũi
	lớn không		nó tất phải thò ra ngoài”. Ý muốn nói người có
	đúc mũi		thực tài thì cái tài trước sau thế nào cũng phát lộ
	dùi trong		ra, dầu chưa đắc dụng.
	túi)
33	Ñan đính hạc (Hạc đầu đỏ)	1	Theo Thanh Dị lục của Đào Cốc thì Vũ Tống khi làm Dĩnh Vương, trong vườn ngự của ông nuôi những loài chim muông, mỗi loài ông đặt cho một tên. Ngan trắng là “huyền sắc tiên sinh” gà là “trường minh đô uý”, rùa là “linh thọ tử”, hạc là “cửu sao xử sĩ”. Qua đây, có lẽ tác giả đã mượn hình tượng hạc đầu đỏ để chỉ những xử sĩ.	Trữ từ cảnh văn	Tuệ Trung
34	Khoả	2	Một nước trong truyền thuyết cổ đại Trung Hoa	Vạn	Tuệ
	Quoác		mà mọi người đều trần truồng. Theo Triệu sách,	bất	Trung
	(Nước cởi		Chiến Quốc sách thì vua Vũ, xưa kia khi vào	năng
	trần)		nước này cũng phải ở trần như mọi người khác.	dung và