Các Hình Thức Đào Tạo Nghề Cho Lao Động Nông Thôn

+ Một là, đối tượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn có số lượng lớn. Trên thực tế, loài người xuất hiện bắt đầu từ hoạt động sản xuất nông nghiệp, vì vậy tuyệt đại dân số đều bắt đầu từ làm nông nghiệp. Xã hội ngày càng phát triển ngành nghề mới ngày càng xuất hiện, bộ phận dân cư nông nghiệp dần chuyển sang các ngành nghề mới. Quá trình này được đẩy nhanh khi các nước bước vào công nghiệp hóa. Vì vậy, đối với những nước này, tỷ lệ dân số sống ở nông thôn và làm nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn, thường từ 60-70%.

Số lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn không chỉ lớn do số lượng nguồn lao động nông thôn lớn, mà còn thể hiện ở chất lượng của nguồn lao động nông thôn thấp nên yêu cầu đào tạo cao. Ở Việt Nam năm 2008, có 74,9% lao động có việc làm chưa qua đào tạo, tương ứng là 33,64 triệu người. Tỷ lệ này đối với lao động nông thôn là 83,9%, tương ứng 19,2 triệu người [28,5-9].

+ Hai là, đối tượng đào tạo nghề của lao động nông thôn rất đa dạng. Tính đa dạng của đối tượng đào tạo được biểu hiện qua tính đa dạng của nguồn lao động nông thôn.

Xét theo đối tượng của đào tạo nghề, nguồn lao động nông thôn đa dạng theo độ tuổi, trạng thái sức khoẻ, điều kiện sản xuất kinh doanh và hoàn cảnh sống. Với mỗi đối tượng trên, điều kiện tham gia đào tạo nâng cao chất lượng nguồn lao động ở nông thôn có khác nhau. Vì vậy, đào tạo nghề cho lao động nông thôn cần được triển khai dưới nhiều hình thức thích hợp với điều kiện và hoàn cảnh của họ. Với đặc điểm này, đào tạo nghề cho lao động nông thôn có các hình thức đào tạo rất đa dạng và nội dung phong phú. Dạy nghề cho lao động nông thôn cần khuyến khích không chỉ các hoạt động đào tạo tập huấn kỹ năng nghề nghiệp mà còn cả các hoạt động nâng cao trình độ văn hoá cho người lao động (học chữ, học phổ cập tiểu học...), đặc biệt ưu tiên các vùng có điều kiện kinh tế khó khăn, vùng sâu vùng xa.

+ Ba là, đối tượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn có nguồn nội lực cho đào tạo nghề rất hạn chế. Số lượng các đối tượng đào tạo nghề rất lớn,

phong phú về nghề và hình thức đào tạo. Tuy nhiên, do đó là những cư dân ở nông thôn nên điều kiện của họ cho việc học nghề rất hạn hẹp, nhất là cho học ở bậc cao và theo các hình thức trường lớp.

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, nông thôn là lĩnh vực rộng lớn, nông nghiệp là hoạt động chủ yếu của đa số cư dân ở nông thôn. Nông nghiệp là ngành lao động nặng nhọc, có thu nhập thấp, rủi ro cao. Vì vậy, điều kiện sản xuất và sinh hoạt của người dân rất khó khăn. Hầu hết thu nhập của cư dân nông thôn, nhất là cư dân nông nghiệp chỉ đủ tái sản xuất giản đơn và chi dùng cho các nhu cầu đời sống tối thiểu. Vì vậy, thu nhập giành cho học tập của con cái và tham gia vào các quá trình đào tạo nghề của cư dân nông thôn rất hạn hẹp. Trong bối cảnh trên, sự trợ giúp của nhà nước và các tổ chức cộng đồng ngoài nông thôn có vai trò hết sức quan trọng.

Nguồn lao động trong nông nghiệp, nông thôn (đặc biệt là bộ phận lao động sản xuất trực tiếp) làm việc có tính chất thời vụ. Tính chất thời vụ của sản xuất nông nghiệp, đặc biệt trong sản xuất trồng trọt, đòi hỏi việc tổ chức đào tạo nghề, tập huấn các kiến thức liên quan về cây trồng, vật nuôi cũng phải được sắp xếp phù hợp và kịp với thời vụ thì mới đạt hiệu quả cao. Các hoạt động dạy nghề, vì vậy, cần tạo điều kiện để các hỗ trợ đào tạo liên quan như tiền vốn, tài liệu và các khuyến khích khác được thông suốt để có thể tổ chức đào tạo tập huấn đúng thời điểm yêu cầu. Việc đào tạo nâng cao nhận thức và các kiến thức khác không phụ thuộc vào thời vụ cần được tổ chức vào thời điểm nông nhàn để người dân có điều kiện tham gia đông đủ hơn.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 202 trang tài liệu này.

Đặc điểm về tính thời vụ này cũng dẫn đến một bộ phận lớn người lao động nông nghiệp, nông thôn cần có thêm việc làm trong những tháng nông nhàn để tăng thu nhập đáp ứng nhu cầu cuộc sống. Vì vậy, dạy nghề cho lao động nông thôn cần khuyến khích không chỉ các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng làm nghề nông, lâm, ngư (hoạt động khuyến nông, lâm, ngư) mà còn cả các hoạt động khuyến công (đặc biệt là tiểu thủ công nghiệp) và khuyến thương (thương mại và dịch vụ) nhằm giúp người

lao động có thể kiếm thêm việc làm và sử dụng có hiệu quả hơn nguồn lực lao động.

- Đặc điểm về chủ thể đào tạo: Với đối tượng đào tạo nghề trên đòi hỏi hệ thống đào tạo nghề, mà trước hết là chủ thể đào tạo (hệ thống các cơ sở đào tạo, cán bộ đào tạo, chương trình và các hình thức đào tạo…) phải có sự thích ứng. Sự thích ứng đó của hệ thống đào tạo tạo nên những đặc điểm của đào tạo nghề cho lao động nông thôn, cụ thể:

Nông thôn trải theo không gian rộng lớn, nhất là khu vực nông thôn miền núi. Hệ thống hành chính nông thôn cấp cơ sở là xã. Các xã đồng bằng thường có chiều dài từ 2-5 km, nhưng các xã miền núi thường từ 12-20 km. Theo đó, chiều dài huyện đồng bằng từ 5-20 km, nhưng chiều dài mỗi huyện miền núi phải trên dưới 50 km, thậm chí hàng trăm km. Với đặc điểm của phân bố dân cư và hệ thống hành chính như trên, hệ thống đào tạo nghề cho lao động nông thôn cũng có những điểm đặc thù so với đào tạo ở thành thị và có sự khác biệt giữa đào tạo nghề cho lao động nông thôn đồng bằng với nông thôn miền núi, thậm chí cả nông thôn ngoại ô với nông thôn đồng bằng nói chung.

Sự khác biệt ở hệ thống đào tạo được biểu hiện ở tính chuyên môn hóa cao của các cơ sở đào tạo vùng nội và ngoại ô, tính tổng hợp của hệ thống đào tạo cho lao động nông thôn ở các địa phương thuộc vùng xã nội đô, các vùng trung du và miền núi. Không những vậy, hệ thống đào tạo nghề cho lao động nông thôn còn thể hiện ở tính đa dạng của các tổ chức tham gia đào tạo nghề, ở tính đa dạng của đối tượng dạy nghề.

Cũng từ đặc điểm trên dẫn đến điều kiện của hệ thống dạy nghề cho lao động nông thôn có nhiều khó khăn hơn các cơ sở ở thành thị. Trong các cơ sở đào tạo nghề cho lao động nông thôn vùng đồng bằng có nhiều thuận lợi hơn các cơ sở ở trung du và miền núi. Vì vậy sức hấp dẫn đối với đội ngũ cán bộ và giáo viên của các cơ sở đào tạo vùng trung du miền núi thấp hơn vùng đồng bằng, nên chất lượng của đội ngũ này cũng thấp hơn. Với đặc điểm này, việc tổ

chức xây dựng hệ thống đào tạo nghề, nhất là ở các vùng khó khăn cần có sự trợ giúp đặc biệt của nhà nước.

Trong nông thôn, bên cạnh hệ thống các cơ sở đào tạo chuyên, hệ thống các tổ chức kinh tế như hộ thủ công truyền thống, các hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp, các tổ chức xã hội như hội nông dân, hội phụ nữ, đoàn thanh niên, đặc biệt của các tổ chức khuyến nông, lâm, ngư cũng đảm nhiệm chức năng đào tạo nghề. Vì vậy, xã hội hóa các nguồn lực và đa dạng hóa các hình thức đào tạo nghề là giải pháp quan trọng để nâng cao năng lực của tổ chức đào tạo nghề cho lao động nông thôn.

- Đặc điểm về sử dụng kết quả đào tạo: Về sử dụng kết quả đào tạo, đào tạo nghề cho lao động nông thôn cũng có những biểu hiện đặc thù sau:

+ Nông thôn với điều kiện làm việc và sinh sống có nhiều khó khăn hơn thành thị, lao động nông thôn chủ yếu là nông nghiệp có thu nhập thấp. Vì vậy sức hấp dẫn lao động đào tạo chất lượng cao kém. Xét trên phương diện này, thu hút lao động có chất lượng cao rất khó khăn. Để có đội ngũ lao động có trình độ chuyên môn phù hợp, một mặt cần có kế hoạch đào tạo theo yêu cầu của từng ngành, lĩnh vực của kinh tế nông thôn; mặt khác cần có chế độ thỏa đáng trong thu hút và sử dụng lao động. Có như vậy, đào tạo cho lao động nông thôn mới đạt kết quả cao…

+ Bên cạnh sức thu hút lao động chất lượng cao kém, tính đa dạng của lao động nông thôn cũng tạo nên những sự khác biệt trong sử dụng. Những lao động có thu nhập cao, ổn định như lao động trong các nghề thủ công truyền thống, các hoạt động dịch vụ mới có sức thu hút lao động cao. Vì vậy, đào tạo nghề cho các hoạt động này có nhu cầu cao. Ngược lại, những hoạt động thu nhập thấp, lao động nặng nhọc… như lao động nông nghiệp có sức thu hút kém, đào tạo nghề cho lao động loại này có nhu cầu thấp, trong khi đó yêu cầu của sản xuất lại rất cao. Xét trên phương diện này, đặc điểm trong sử dụng lao động nông thôn chi phối lớn đến đào tạo nghề cho lao động nông thôn [31, 24-28].

+ Đối với lao động nông nghiệp, bên cạnh sức hấp dẫn kém, tạo nhu cầu thấp cho đào tạo nghề, quá trình biến động nguồn lao động dẫn đến chất lượng lao động thấp về trình độ, về sức khỏe và cao về độ tuổi. Hơn nữa, tính thời vụ của sản xuất nông nghiệp dẫn đến sử dụng lao động nông nghiệp vào nhiều hoạt động với tính chất nghề nghiệp khác nhau: nhiều công đoạn trong một cây trồng (cày, bừa, gieo, cấy…) và cho nhiều loại cây trồng, vật nuôi. Vì vậy, đào tạo nghề cho lao động nông nghiệp khác với đào tạo nghề cho hoạt động phi nông nghiệp là đối tượng đa dạng, nội dung đào tạo nghề tổng hợp bao gồm nhiều hoạt động khác nhau, nhiều nghề khác nhau, dẫn đến khối lượng đào tạo lớn, thời gian đào tạo dài và các hình thức đào tạo phong phú. Với tính chất trên, đào tạo trong từng gia đình kết hợp với bổ sung của các tổ chức khuyến nông, lâm và các tổ chức xã hội, giữa đào tạo nghề cơ bản với các hoạt động bồi dưỡng nâng cao có vai trò hết sức quan trọng.

1.2.2. Các hình thức đào tạo nghề cho lao động nông thôn

Đào tạo nghề cho lao động nông thôn với đối tượng đa dạng, có những đặc điểm đặc thù. Vì vậy, đây là hoạt động rất phong phú và phức tạp, có thể phân thành các loại hoạt động khác nhau, tùy theo các tiêu chí phân loại có thể phân thành các hình thức đào tạo nghề như sau:

- Theo đối tượng, đào tạo nghề có thể phân thành: Đào tạo nghề cho lao động quản lý: giám đốc, đốc công, tổ trưởng… và đào tạo nghề cho lao động trực tiếp như: đào tạo nghề cho nông dân, cho thợ thủ công và lao động dịch vụ. Đào tạo nghề cho lao động quản lý thường hiểu theo nghĩa rộng của đào tạo, khi coi quản lý là một nghề của người quản lý; đào tạo nghề thường gắn trực tiếp với hoạt động đào tạo cho người lao động trực tiếp mang tính kỹ thuật như nghề gò, hàn, nghề mộc,…

- Theo phương thức, đào tạo nghề có thể phân thành: Dạy nghề và truyền nghề. Dạy nghề là truyền bá những kiến thức về lý thuyết và thực hành để những người lao động nông thôn có được một trình độ, kỹ năng, kỹ xảo, sự

khéo léo, thành thục nhất định về nghề nghiệp đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội nông thôn. Dạy nghề gắn với các tổ chức chuyên hoạt động dạy nghề. Truyền nghề là truyền bá kỹ năng thực hành để những người lao động nông thôn có được một trình độ, kỹ năng, kỹ xảo, sự khéo léo, thành thục nhất định về nghề nghiệp. Dạy nghề và truyền nghề thường áp dụng trong đào tạo nghề cho các lao động trực tiếp với các kỹ năng nghề nghiệp mang tính kỹ thuật.

Dạy nghề là phương thức đào tạo nghề của các tổ chức chuyên nên có hệ thống cơ sở vật chất, chương trình, đội ngũ giáo viên đào tạo có chất lượng cao so với các phương thức khác. Kết quả của đào tạo nghề theo phương thức này thường lớn về số lượng, có hiệu quả cao về hoạt động đào tạo, đặc biệt người học có thời gian tập trung cho việc học, nên chất lượng học tập cao. Tuy nhiên, cùng một nghề nhưng thực tế áp dụng ở mỗi lĩnh vực có khác nhau nên đào tạo nghề qua các cơ sở đào tạo không thể đi vào các hoạt động đặc thù của các cơ sở sử dụng lao động cụ thể. Vì vậy người được đào tạo nghề sau khi được tuyển dụng thường sau thời gian tập sự mới có thể thích ứng với công việc ở chính nghề được đào tạo [9, 23-26].

Truyền nghề là phương thức đào tạo nghề của từng cơ sở sản xuất kinh doanh, đặc biệt là trong các gia đình làm nghề thủ công truyền thống. Truyền nghề có ưu điểm là nội dung đào tạo nghề rất sát với môi trường và tính chất nghề mà người đó hoạt động, vì người được đào tạo được đào tạo các nghề chuyên sâu mà người đó sẽ làm ở ngay chính cơ sở đào tạo. Tuy nhiên, truyền nghề diễn ra với quy mô nhỏ, tính chất nghề đa dạng theo từng người hoặc nhóm người theo yêu cầu đào tạo của từng cơ sở. Vì vậy, xét trên phương diện của đào tạo nghề hiệu quả của truyền nghề không cao.

- Theo mức độ của truyền bá kiến thức nghề có đào tạo nghề mới, đào tạo lại nghề và bồi dưỡng nâng cao tay nghề.

Đào tạo nghề mới: là đào tạo những người chưa có nghề, gồm những người đến tuổi lao động chưa được học nghề, hoặc những người trong độ tuổi

lao động nhưng trước đó chưa được học nghề. Đào tạo mới nhằm đáp ứng tăng thêm lao động có trình độ tay nghề cao cho xã hội. Vì vậy đào tạo mới có thể thực hiện ở các cơ sở đào tạo nghề chuyên hoặc truyền nghề trong từng cơ sở sản xuất, kinh doanh.

Đào tạo lại nghề: là đào tạo đối với những người đã có nghề, có chuyên môn nhưng do yêu cầu mới của sản xuất và tiến bộ kỹ thuật dẫn đến việc thay đổi cơ cấu ngành nghề, trình độ chuyên môn, một số công nhân được đào tạo lại cho phù hợp với cơ cấu ngành nghề và trình độ kỹ thuật mới. Đào tạo lại nhằm tạo cho người lao động có cơ hội để học tập một lĩnh vực chuyên môn mới để thay đổi nghề. Vì vậy, đào tạo lại nghề thường được thực hiện ở các cơ sở đào tạo chuyên, những nơi có đầy đủ phương tiện đào tạo cập nhật các kiến thức nghề mới.

Bồi dưỡng nâng cao tay nghề: Bồi dưỡng có thể coi là quá trình cập nhật hóa kiến thức còn thiếu, đã lạc hậu, bổ túc nghề, đào tạo thêm hoặc củng cố các kỹ năng nghề nghiệp theo từng chuyên môn và thường được xác nhận bằng một chứng chỉ hay nâng lên bậc cao hơn. Bồi dưỡng nâng cao tay nghề cũng thường được thực hiện ở những cơ sở đào tạo chuyên.

Các thuật ngữ đào tạo nghề mới, đào tạo lại và bồi dưỡng nâng cao tay nghề được sử dụng cho cả trường hợp đào tạo nghề cho lao động quản lý và đào tạo nghề cho người lao động trực tiếp.

- Xét theo thời gian của đào tạo nghề và các kết quả người học đạt được có cao đẳng nghề, trung cấp nghề và bồi dưỡng nghề. Tương ứng với các cấp độ của dạy nghề đó có bằng cao đẳng, trung cấp và chứng chỉ nghề. Ở các nước, trong đó có Việt Nam hệ thống đào tạo chuyên nghiệp và nghề lập thành một hệ thống từ trên đại học, đại học… đến bồi dưỡng nghề, tổ chức và phân bố từ thành phố cho đến nông thôn, trong đó đào tạo nghề được xác lập từ cao đẳng nghề đến bối dưỡng nghề. Vì vậy, người lao động có nhiều cơ hội tham gia vào quá trình đào tạo nghề đáp ứng yêu cầu phát triển nông nghiệp, nông thôn.

1.2.3. Nội dung đào tạo nghề cho lao động nông thôn

Nội dung đào tạo nghề cho lao động nông thôn được hiểu theo nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Theo nghĩa rộng, nội dung đào tạo nghề gồm đào tạo tay nghề và những kiến thức tổng hợp. Vì vậy, đào tạo nghề theo nghĩa rộng bao hàm cả đào tạo văn hóa (làm nền tảng cho đào tạo nghề); đào tạo nghề nghiệp (nội dung chính là đào tạo chuyên môn theo từng nghề nghiệp của người lao động, hoạt động chính của người lao động ở chuyên môn này); đào tạo kiến thức về kinh tế thị trường, pháp luật, tổ chức cuộc sống...

- Nội dung hiểu theo nghĩa hẹp: Đào tạo nghề theo chuyên môn của người lao động, trong đó đào tạo nghề tập trung đào tạo chuyên môn theo từng nghề nghiệp của người lao động. Các nội dung về nâng cao trình độ văn hóa, đào tạo những kiến thức chung ngoài các kiến thức chuyên sâu về nghề nghiệp không được đề cập theo phạm vi nghĩa hẹp.

Tuy nhiên, dù theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp đào tạo nghề cho lao động nông thôn cũng bao gồm những nội dung chủ yếu sau:

Một là, xây dựng hệ thống mạng lưới dạy nghề, những chủ thể của quá trình đào tạo nghề cho lao động nông thôn.

Hệ thống dạy nghề ở mỗi quốc gia, mỗi vùng, địa phương và các cơ sở sản xuất kinh doanh rất đa dạng. Đó là hệ thống các trường nghề, bao gồm các trường cao đẳng nghề, trường trung cấp nghề và các trung tâm dạy nghề. Đó cũng có thể là các tổ chức khuyến nông, lâm, ngư, công… làm nhiệm vụ chung là khuyến khích các hoạt động gắn với các ngành phát triển, trong đó có các hoạt động chuyển giao tiến bộ công nghệ và dạy nghề gắn với quá trình chuyển giao đó. Và đó cũng có thể là các tổ chức hội nghề, như hội nuôi ong, hội làm vườn, hội sinh vật cảnh, hội cơ khí, hội tự động hóa… cũng có nội dung hoạt động chuyển giao tiến bộ khoa học công nghệ và nâng cao trình độ tay nghề của các hội viên. Đó cũng có thể là các tổ chức chính trị như hội nông dân, hội phụ nữ, hội cựu chiến binh. Thậm chí đó là các doanh nghiệp, các gia đình dạy nghề dưới hình thức truyền nghề…