Khái Niệm, Quá Trình Phát Triển, Vai Trò, Đặc Điểm Của Báo Điện Tử Ở

báo điện tử nói riêng; nâng cao phẩm chất, bản lĩnh chính trị, trình độ chuyên môn nghiệp vụ, đạo đức nghề nghiệp cho đội ngũ những người làm báo, đặc biệt là tổng biên tập, phó tổng biên tập các báo điện tử; lãnh đạo, quản lý tốt việc thực hiện quy trình làm báo điện tử, khắc phục xu hướng coi nhẹ chức năng chính trị, tư tưởng của báo chí cách mạng; phát huy vai trò của các cơ quan quản lý báo chí... trong định hướng chính trị - tư tưởng cho tờ báo.

1.2. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA NƯỚC NGOÀI

- Vichto Aphanaxép trong cuốn sách: Quyền lực thứ tư và bốn đời Tổng bí thư [1] đã đề cập và làm rõ khái niệm quyền lực của của báo chí, nêu sự ra đời của báo chí, vị trí, vai trò to lớn của báo chí trong các thể chế chính trị, trong xã hội, đó là khái niệm có ý nghĩa biểu trưng cho sức mạnh chi phối, tác động của báo chí đối với đời sống xã hội. Cuốn sách đề cập và làm rõ hơn việc các nhà lãnh đạo đã sử dụng báo chí trong xử lý công việc, coi đó như là một quyền lực để lãnh đạo kinh tế, chính trị, xã hội. Tác giả chỉ ra, ở nhiều nước trên thế giới, thể chế chính trị được xây dựng trên cơ sở học thuyết tam quyền phân lập của Môngtétxkiơ. Quyền lực nhà nước được phân bổ cho hệ thống các cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp theo nguyên tắc độc lập - ngang bằng - chế ước lẫn nhau, nhằm mục đích phòng ngừa lạm dụng quyền lực. Vì vậy, quyền được biết của công chúng trở thành hạt nhân của triết lý báo chí tự do và nó định hướng con đường đi cho báo chí trong quan hệ với hệ thống chính trị.

- A.A. Grabennhicốp trong cuốn sách: Báo chí trong kinh tế thị trường

[67] đã đề cập những đặc trưng của báo chí trong điều kiện thị trường; những phương diện hoạt động chủ yếu của phóng viên, biên tập viên, cộng tác viên trong tòa soạn; cơ cấu, chức năng của tòa soạn; quan hệ giữa ban biên tập và độc giả - khán, thính giả; quy trình tổ chức in ấn, xuất bản báo; những thể loại báo chí… Tác giả đề cập báo chí và các phương tiện truyền thông đại chúng trong việc quản lý xã hội về mặt chính trị - xã hội. HNB có tư cách là người tổ chức sản xuất thông tin đại chúng. Muốn tồn tại được trong nền kinh tế, báo

chí phải biến đổi theo nó, tuy nhiên vấn đề là làm sao tìm được cho mình một hướng đi thích hợp mà thôi. Báo chí cần trung thực, phản ánh một cách nhanh nhạy, chính xác và đặc biệt những người cầm bút phải hết sức phòng, tránh trước những cám dỗ và cạm bẫy từ cuộc sống. Cuốn sách nêu tương đối chi tiết, cụ thể và những kiến thức nghiệp vụ làm báo cơ bản, cần thiết, giúp cho những nhà báo trẻ nhanh chóng hòa nhập trong tập thể tòa soạn và đi xa hơn trong nghề nghiệp của mình.

- M.I. Sotak trong cuốn sách: Phóng sự - tính chuyên nghiệp và đạo đức [107] đã đề cập đến lĩnh vực báo chí thời sự, mối quan hệ giữa đạo đức nhà báo trong nghề viết phóng sự. Tác giả cho rằng cần đẩy mạnh hơn nữa tính chuyên nghiệp cho nhà báo, đồng thời nêu vấn đề giáo dục đạo đức trong phóng viên cũng như từng nhà báo cần rà soát việc thực hiện quy định về đạo đức nghề nghiệp. Cần quan tâm nâng cao trình độ chuyên môn, bản lĩnh nghề nghiệp, đặc biệt là phẩm chất đạo đức của người làm báo đối với phóng viên. Tác giả nhấn mạnh việc bản thân mỗi người làm báo, mỗi tòa soạn phải phát huy trách nhiệm để đưa tờ báo đi đúng hướng, trong đó vai trò của lãnh đạo đơn vị báo chí trong việc định hướng quy trình tác nghiệp của phóng viên là rất quan trọng

- A.A. Chertưchơnưi trong cuốn sách: Các thể loại báo chí [39] đã nêu và làm sáng tỏ phần lý luận chung về các yếu tố hình thành thể loại trong báo chí, đồng thời trình bày rõ hơn những khía cạnh, nội dung chính của các thể loại báo chí được phân chia theo tính chất của các thể loại tin, thể loại phân tích, thể loại chính luận - nghệ thuật. Đặc biệt, mỗi thể loại được minh họa bằng nhiều bài viết hấp dẫn đã đăng tải trên báo và tạp chí ở Nga nhằm người đọc có thể hình dung trực quan về diện mạo các thể loại báo chí một cách sắc nét.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 185 trang tài liệu này.

- E.P. Prokôrốp trong cuốn sách: Cơ sở lý luận báo chí [99] đã khái quát về lý luận nghiệp vụ báo chí, đưa ra khái niệm về nghề nghiệp làm báo và đặc thù của hoạt động báo chí. Cuốn sách được xem là “ý thức triết học” của hoạt động báo chí truyền thông, những nền tảng lý thuyết của cuốn sách

sẽ là nền tảng chắc chắn cho các học phần lý thuyết lẫn chuyên ngành chuyên sâu trong chương trình đào tạo của khoa Báo chí và Truyền thông. Việc xây dựng khối kiến thức cơ sở chuyên ngành không chỉ là công việc của người nghiên cứu.

- Bùi Phương Dung (Trung Quốc) trong cuốn sách: Công tác tuyên truyền tư tưởng trong thời kỳ mới [52] (Trần Khang và Lê Cự Lộc dịch) đã phân tích khái niệm công tác tư tưởng, vấn đề xây dựng đội ngũ những người làm công tác tư tưởng, trong đó có lĩnh vực báo chí.

Các nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc coi tuyên truyền tư tưởng của Đảng là một phương tiện giáo dục, động viên quần chúng nhân dân và mang tính chính trị rất cao, có đặc điểm là công khai rộng rãi, kịp thời, nhanh nhạy, có thể đưa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng vào quần chúng nhanh nhạy nhất, rộng rãi nhất và biến thành hành động thực tế của quần chúng; có thể phản ánh một cách rộng rãi ý kiến, tiếng nói, ý chí, nguyện vọng của quần chúng; có thể kịp thời truyền bá tin tức trong nước và thế giới, trực tiếp tác động tới tư tưởng, hành vi và xu hướng chính trị của quần chúng, hướng dẫn, khích lệ, động viên, tổ chức quần chúng phấn đấn thực hiện lợi ích căn bản của mình. Tác giả nhấn mạnh, công tác tư tưởng, trong đó có báo chí, phải kịp thời tổng kết kinh nghiệm và rút ra từ thực tiễn những vấn đề đặt ra được cán bộ, quần chúng nhân dân quan tâm; vận dụng nhuần nhuyễn quan điểm mácxít để đấu tranh một cách tích cực với các quan điểm sai lầm, giúp đông đảo cán bộ và quần chúng xây dựng, giữ vững nhận thức tư tưởng, lý luận đúng đắn.

- Điền Trung Mẫn (Trung Quốc) trong bài viết: Bàn về đổi mới công tác tư tưởng thời kỳ mới [89] đã đề cập vai trò quan trọng của báo chí trong công cuộc xây dựng xã hội hài hòa, khẳng định báo chí là thế mạnh chính trị quan trọng của Đảng Cộng sản Trung Quốc, đặc biệt là trong thời kỳ xã hội tiến hành cải cách. Báo chí là một phần quan trọng của công cuộc xây dựng xã hội hài hòa XHCN. Trong điều kiện xã hội hiện nay, tăng cường và cải tiến

công tác tư tưởng có lợi cho sự tăng cường sức sống cho xã hội, tăng cường sức sáng tạo của toàn xã họi, tăng cường tính tích cực, tính chủ động, tính sáng tạo của đông đảo quần chúng nhân dân để xây dựng một cuộc sống tốt đẹp. Tác giả cũng nêu rõ phương châm của báo chí là phải bám sát thực tế, bám sát quần chúng, bám sát cuộc sống, lắng nghe ý kiến của quần chúng nhân dân, cố gắng vận dụng nhiều hình thức và cần tăng cường cải tiến công tác báo chí cho những người sống nay đây mai đó và đội ngũ nông dân ra thành phố tìm việc làm, cho những công nhân thất nghiệp...

- Lý Diệu Bác (Trung Quốc) trong bài viết: Công tác tư tưởng cần tăng cường đổi mới và tính thời đại [2] đã cho rằng, công tác báo chí muốn giàu tính đổi mới thì phải tạo dụng quan nhiệm mới, hình thành cơ chế mới, tiến hành sắp xếp, đổi mới một cách tổng thể; vận dụng hình thức mới, tiến hành đổi mới phương thức, cách làm.

Ở Trung Quốc, việc Đảng Cộng sản Trung Quốc lãnh đạo, định hướng chính trị - tư tưởng đối với báo chí cũng hết sức chặt chẽ, vụ việc 13 tờ báo điện tử phải rút bài đăng về chế độ hộ khẩu và các tổng biên tập bị xử lý kỷ luật gần đây là một điển hình. Thời gian gần đây, để ngăn chặn sự chống phá của các nước phương Tây qua internet, đặc biệt là tác động vào ý thức hệ của thế hệ trẻ, Trung Quốc đưa ra “7 vạch đỏ” để giúp cán bộ, đảng viên và nhân dân thực hiện, gồm: đưa vào pháp luật để quản lý internet; bảo đảm quyền lợi hợp pháp của công dân; kiên định xây dựng CNXH đặc sắc Trung Quốc; chống tin giả tạo; bảo vệ lợi ích của Đảng và Nhà nước; bảo đảm an ninh trật tự xã hội; xây dựng đạo đức xã hội, lối sống văn hóa, truyền thống lịch sử. Đồng thời, Trung Quốc đưa ra cách quản lý mới về internet: “Phát triển, vận dụng, quản lý”; để thực hiện “6 chữ” trên, phải có ý thức về “vạch đỏ” nhằm kiểm soát và quản lý bảo đảm tự do đầy đủ hơn, đó là pháp luật, trong đó quản lý công nghệ thông tin có bốn yêu cầu: máy chủ đặt trong nước; quản lý người dùng; tăng cường quản lý các phần mềm, người sử dụng mạng xã hội phải đăng ký thật mới được phép dùng; quản lý internet như dùng “hai tay”, trong đó một tay phản bác các

tin đồn làm tổn hại lợi ích chung, còn một tay tích cực phát triển mạng với phương châm lấy “xây” để “chống”.

Vấn đề quản lý báo chí ở các nước phương Tây chưa được nghiên cứu cơ bản và có hệ thống, do quan niệm, tư duy về tự do báo chí ở các nước tư bản có nhiều điểm khác biệt so với ở Việt Nam. Theo một số chuyên đề giảng dạy, tập huấn báo chí của Trường Đại học báo chí Lin (Pháp) và Cơ quan Hợp tác quốc tế Thụy Điển (SIDA) tổ chức tại Việt Nam với chủ đề “Đào tạo nâng cao báo chí Việt Nam”, các chuyên gia đều khẳng định, báo chí trong xã hội tư bản vẫn hoạt động, phản ánh theo những giá trị và lợi ích cộng đồng. Công trình nghiên cứu của Trường đại học Caliphoócnia - Béckêlêy (một trong những trường có khoa báo chí mạnh của Mỹ về điều tra trên báo chí) cũng khẳng định tính định hướng của báo chí một khi không giữ được tính độc lập, báo chí sẽ không còn là chỗ dựa của người dân, không bảo vệ được họ, bị sai khiến bởi các thế lực.

1.3. NHẬN XÉT CHUNG

Ở Việt Nam, mặc dù nước ta đã chính thức hòa mạng internet vào năm 1997, đồng thời với việc có tờ báo điện tử đầu tiên ra đời cùng năm (tạp chí Quê hương điện tử), nhưng việc nghiên cứu lĩnh vực truyền thông mới mẻ này còn rất ít và hạn chế. Nhìn chung, mới chỉ có các đề tài, bài viết nghiên cứu về báo chí nói chung, quản lý báo chí nói riêng. Có thể kể ra một số công trình nghiên cứu mang tính chất tổng kết thực tiễn lịch sử báo chí cách mạng Việt Nam suốt gần 90 năm qua có đề cập tới chủ đề quan trọng lãnh đạo của Đảng đối với báo chí. Trong đó, đáng chú ý là công trình đề tài độc lập cấp Nhà nước về “Lịch sử báo chí Việt Nam” (nghiệm thu năm 2007) do Ban TT- VH Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) chủ trì và công trình đề tài cấp Ban về “Chỉ đạo, quản lý báo chí trong tình hình hiện nay” (2007- 2008) do Vụ Báo chí, Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì. Các công trình trên đã nghiên cứu tổng quan tình hình phát triển của báo chí cách mạng Việt Nam và chỉ ra vấn đề có tính quy luật đối với báo chí cách mạng nước ta là báo chí

luôn đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng, sự quản lý của Nhà nước, là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và nhân dân; báo chí luôn cần có sự lãnh đạo của Đảng. Đặc biệt, gần đây, đề tài “Đảng lãnh đạo báo chí” của tác giả Nguyễn Vũ Tiến (Học viện Báo chí và Tuyên truyền thuộc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh) cũng đã nghiên cứu, chỉ ra vai trò, phương thức, biện pháp lãnh đạo báo chí của Đảng. Ngày 19-6-2010, nhân kỷ niệm 85 năm Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam, Ban Tuyên giáo Trung ương, HNB Việt Nam, Bộ Thông tin và Truyền thông, Học viện Báo chí và Tuyên truyền đã phối hợp tổ chức Hội thảo quốc gia với chủ đề “Phát triển nền báo chí Việt Nam cách mạng và chuyên nghiệp”. Hội thảo tiếp tục khẳng định báo chí là tiếng nói của Đảng, Nhà nước và các tổ chức chính trị - xã hội, là diễn đàn rộng rãi của nhân dân, là một bộ phận quan trọng trong toàn bộ sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Các cơ quan tham mưu cho Đảng về công tác báo chí phải tích cực, chủ động, sắc bén, kịp thời trong việc định hướng tư tưởng, nhất là đối với những vấn đề quan trọng, phức tạp, nhạy cảm trong nội dung thông tin của báo chí; đưa đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đến với người dân và tâm tư, nguyện vọng người dân đến với Đảng và Nhà nước.

Riêng về lĩnh vực báo điện tử, ngày 22-7-2005, BBT đã ban hành Chỉ thị số 52-CT/TW về phát triển và quản lý báo điện tử ở Việt Nam hiện nay. Sau đó, đã có nhiều hội thảo quán triệt và triển khai thực hiện do Ban TT-VH Trung ương (nay là Ban Tuyên giáo Trung ương) phối hợp với Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ Thông tin và Truyền thông - TT-TT) tổ chức. Đặc biệt, công trình “Tăng cường lãnh đạo, quản lý, tạo điều kiện để báo chí nước ta phát triển mạnh mẽ, vững chắc trong thời gian tới” do Ban Tuyên giáo Trung ương chủ trì (xuất bản năm 2007) đã đề cập nhiều đến việc lãnh đạo, quản lý, định hướng phát triển đối với báo điện tử, chỉ rõ những mục tiêu, giải pháp tổ chức thực hiện sự lãnh đạo của Đảng. Từ năm 2008, Bộ TT-TT thành lập Cục Quản lý phát thanh, truyền hình và thông tin điện tử. Cục này đã bước đầu có một số nghiên cứu, tổng kết về thực trạng phát triển báo điện tử và tổng hợp

tương đối sát một số nội dung liên quan đến định hướng chính trị, tư tưởng đối với báo điện tử, gắn liền với một số vụ việc nổi cộm phải xử lý. Đến nay, tuy Cục này chưa chủ trì một đề tài khoa học nào liên quan đến báo điện tử, nhưng đã có một số chuyên đề tổng kết thực trạng một số vụ việc đưa tin bài sai lệch, thiếu định hướng, chỉ rõ nguyên nhân và đề xuất những giải pháp tăng cường quản lý, trong đó tập trung nhiều cho việc sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các chế tài quản lý, nhất là các chế tài xử phạt.

Các đề tài khoa học, các công trình nghiên cứu, bài viết được công bố nêu trên đã nghiên cứu về báo chí và sự lãnh đạo của Đảng đối với báo chí ở nhiều góc độ và cách tiếp cận khác nhau, đạt được nhiều kết quả lý luận và thực tiễn quan trọng. Tuy nhiên, đến nay chưa có tác giả nào đi sâu nghiên cứu về sự lãnh đạo của Đảng đối với báo điện tử. Tác giả luận án kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học, các tác giả có liên quan để tiếp tục đi sâu nghiên cứu Đảng lãnh đạo đối với báo điện tử ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay.

Chương 2

ĐẢNG CỘNG SẢN VIỆT NAM LÃNH ĐẠO BÁO ĐIỆN TỬ - NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN

2.1. KHÁI NIỆM, QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN, VAI TRÒ, ĐẶC ĐIỂM CỦA BÁO ĐIỆN TỬ Ở VIỆT NAM

2.1.1. Khái niệm báo điện tử

Trên thế giới và ở Việt Nam đang tồn tại nhiều cách gọi khác nhau đối

với loại hình báo chí này.

Theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia tiếng Việt, báo điện tử là loại báo mà độc giả có thể đọc trên máy tính khi kết nối với đường truyền internet qua bộ chia (modem) (dial-up hoặc ADSL) có dây hoặc không dây (Wi-Fi và WiMax). Ngoài đọc báo với máy tính, người đọc có thể đọc tin với điện thoại di động, máy tính bảng (iPad), điện thoại máy tính (iphone)... Báo điện tử là loại báo được xuất bản bởi tòa soạn điện tử mà người ta đọc nó trên máy tính, điện thoại di động, máy tính bảng... khi có kết nối internet. Cũng theo Bách khoa toàn thư mở Wikipedia tiếng Việt, internet (thuật ngữ được sử dụng từ năm 1974) là một hệ thống thông tin liên quốc gia có thể được truy cập công cộng gồm các máy tính được liên kết với nhau. Hệ thống này truyền thông tin theo phương thức nối chuyển gói dữ liệu (packet switching) dựa trên một giao thức liên mạng đã được chuẩn hóa (giao thức IP) qua mạng truyền dẫn như cáp, cáp quang, sóng phát thanh. Mạng internet mang lại rất nhiều tiện ích cho người sử dụng ở mọi lĩnh vực, thông dụng nhất là hệ thống thư điện tử (Email), trò chuyện trực tuyến (Chat), truy tìm dữ liệu (Seach engine). Nhờ hệ thống các trang Web liên kết với nhau (Wordl Wide Web - viết tắt là WWW), internet chứa và dịch chuyển một lượng thông tin khổng lồ, hầu như không bị bất kỳ rào cản nào về không gian và thời gian trên trái đất. Vì lý do đó, trên thế giới hiện có hàng tỷ người sử dụng internet hoặc các sản phẩm của internet. Tiện ích của internet đã khiến nó nhanh chóng được sử dụng phổ