Đại diện giữa vợ và chồng theo quy định của pháp luật Việt Nam hiện hành

hướng pháp luật của Nhật Bản là hết sức hợp lý. Theo đó, quy định bổ sung "Người chưa thành niên mà kết hôn thì được coi là đã thành niên" ở chương III quy định Quan hệ vợ chồngtrong Luật Hôn nhân và gia đình năm 2000. Giải quyết được vấn đề này pháp luật Việt Nam khi đó ta sẽ không bị rơi vào hoàn cảnh lửng lơ không rõ ràng không thống nhất giữa Luật dân sự và Luật Hôn nhân và gia đình như phân tích trong chương 2. Đây sẽ là một hướng mới trong khi sửa đổi Bộ luật Dân sự của chúng ta. Hơn nữa theo kinh nghiệm của Nhật Bản quy định về sự kiện kết hôn đánh dấu bước trưởng thành cả thể chất và tinh thần của người chưa thành niên khi tham gia vào quan hệ hôn nhân.

Hơn nữa, tại đất nước Nhật Bản khi một người chưa hành niên muốn tham gia vào quan hệ hôn nhân thì buộc phải có sự đồng ý của cha mẹ hoặc người giám hộ, không loại trừ những trường hợp người vị thành niên không có cha mẹ. Như vậy điều kiện đảm bảo cho mọi hành vi của người chưa đủ tuổi thành niên là cha mẹ họ. Đặc biệt sau khi kết hôn thì người này đương nhiên được công nhận là người thành niên, không còn sự bao bọc của cha mẹ trước pháp luật chính bởi vậy tự họ sẽ phải thận trọng và có trách nhiệm trong các quyết định của mình. Nên chăng pháp luật Việt Nam cũng quy định điều này để thấy rõ hơn trách nhiệm của cha mẹ (người giám hộ) đối với con cái của mình hoặc những người mình chịu trách nhiệm giám hộ.

Như vậy vừa tránh việc phải sửa Bộ luật Dân sự trong vấn đề này mà lại đảm bảo việc quy định thống nhất trong pháp luật Hôn nhân và gia đình và cũng phù hợp với tình hình thực tiễn ngày nay hơn.

Thứ hai, về quy định thời hiệu có hiệu lực của quyết định tuyên bố một người mất năng lực hành vi của các cơ quan thực thi pháp luật cần xác định rõ thời điểm có hiệu lực của quyết định. Vì trên thực tế khi có kết quả giám định về tình trạng mất năng lực hành vi của một người thì không phải ngay lập tức những người có quyền và lợi ích liên quan đề nghị với Tòa án

tuyên bố một người là mất năng lực hành vi. Hoặc có hiểu biết cũng như có sự hỗ trợ pháp lý thì cũng phải mất một khoảng thời gian nhất định theo quy định của pháp luật Tố tụng dân sự thì Tòa án mới có thể ra được quyết định tuyên bố một người là mất năng lực hành vi. Như vậy trong khoảng thời gian này nếu có giao dịch không hợp pháp diễn ra thì căn cứ nào cho việc tuyên giao dịch vô hiệu. Chính bởi vậy trong phạm vi luận văn này xin đưa ra giải pháp là quyết định của Tòa án khi tuyên bố một người đã bị mất năng lực hành vi sẽ có hiệu lực ngược trở lại kể từ khi có kết quả giám định pháp y, kết luận cơ quan y tế có chuyên môn xác nhận năng lực hành vi của người này chứ không phải kể từ ngày Tòa án ra quyết định.

Về việc giải quyết các tranh chấp trong giao lưu dân sự khi người bị mất năng lực hành vi xác lập mà chưa có quyết định của Tòa án tuyên bố là mất năng lực hành vi dân sự, thực hiện có lẽ cũng nên giải quyết theo hướng trên đây có nghĩa là công nhận người bị mất năng lực hành vi dân sự kể từ khi người này có kết quả giám định của cơ quan chuyên môn để ngay lập tức có đại diện đương nhiên là vợ hoặc chồng của người mất năng lực hành vi dân sự. Đây chính là cơ chế hữu hiệu để bảo vệ người bị mất năng lực hành vi trong khi chưa có quyết định của Tòa án tuyên bố về tình trạng tâm thần của người này. Sau đó việc hướng dẫn người có quyền, lợi ích liên quan làm thủ tục tuyên bố một người bị mất năng lực hành vi dân sự sẽ được khẩn trương thực hiện ngay sau đó để đảm bảo các quy định về tố tụng. Có như vậy mới bảo đảm được quyền và lợi ích hợp pháp của người mất năng lực hành vi dân sự tránh những khoảng trống trong việc áp dụng quy định pháp luật. Bên cạnh đó tăng cường cơ chế giám sát giám hộ cũng phải được thực hiện dựa trên cơ sở chính quyền địa phương, tổ chức xã hội nơi người bị mất năng lực hành vi dân sự sinh sống. Có như vậy việc giám sát được sát sao cũng như tăng cường thêm mối quan hệ đoàn kết tình làng nghĩa xóm, nét văn hóa đặc trưng của người Việt ta.

Cũng trong nội dung tuyên bố của Tòa án về hạn chế năng lực hành vi, như trong phân tích tại chương 2 của luận văn về vấn đề này thì cơ quan Tòa án cũng sẽ là cơ quan duy nhất tuyên bố tình trạng hạn chế năng lực hành vi của một cá nhân dựa trên những chứng cứ nhất định về các biểu hiện nghiện các chất ma túy hoặc các chất kích thích khác cộng với khả năng phá tán tài sản của gia đình. Tuy nhiên trong khi việc tuyên mất năng lực hành vi Tòa án dựa hoàn toàn vào kết quả giám định y khoa để tuyên bố mất năng lực hành vi nhưng trong trường hợp hạn chế năng lực hành vi thì Tòa án lại không dựa vào chứng cứ chứng minh của cơ quan giám định, như vậy ở đây điều kiện để tuyên bố một người bị hạn chế năng lực hành vi dường như đơn giản và thiếu thuyết phục hơn so với tuyên một người mất năng lực hành vi. Chính bởi vậy nên quy định trách nhiệm của cơ quan giám định nên xác định hạn chế năng lực hành vi và mức độ hạn chế năng lực hành vi để từ đó cơ quan Tòa án sẽ có cơ sở hơn trong việc tuyên bố một người là bị hạn chế năng lực hành vi cũng như xác định được rõ ràng hơn những quan hệ pháp luật, giao lưu dân sự nào người hạn chế năng lực hành vi được tham gia, những giao dịch nào cần đại diện của vợ hoặc chồng nếu được chỉ định. Và như vậy dứt khoát việc tranh chấp sẽ ít đi, giảm tải cho các cơ quan Tòa án.

Còn riêng đối với việc tuyên bố người bị hạn chế năng lực hành vi thì bắt buộc phải có quyết định của Tòa án thì mới coi một người bị hạn chế năng lực hành vi. Quy định như vậy để đảm bảo quyền tự do cá nhân cũng như lợi ích hợp pháp của người này. Đồng thời nêu cao tinh thần cảnh giác cũng như ý thức pháp luật của người dân trong xã hội khi tham gia giao dịch dân sự. Các giao dịch liên quan đến người bị hạn chế năng lực hành vi chỉ thông qua người đại diện sau khi có quyết định của Tòa án tuyên bố người này bị hạn chế năng lực hành vi.

Tiếp nữa, trong vấn đề tuyên bố một người bị mất, hạn chế năng lực hành vi thì việc tham gia có ý kiến của những tổ chức xã hội trong cộng đồng dân cư là vô cùng cần thiết. Với trách nhiệm của mình trong khu dân phố và ý

thức trách nhiệm xã hội của các tổ chức này sẽ tăng thêm tính hợp pháp và độ chính xác của các quyết định của Tòa án địa phương trong việc tuyên bố về tình trạng năng lực hành vi của một người.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 119 trang tài liệu này.

Thứ ba, để khắc phục tình trạng trên khi giải quyết các vụ án trên thực tế hiện nay về xác định trách nhiệm liên đới liên quan đến hợp đồng dân sự bất hợp pháp do một bên vợ hoặc chồng thực hiện đối với tài sản chung của vợ chồng, chúng tôi nhận thấy cần phải thống nhất đường lối giải quyết loại việc này như sau: Như đã phân tích ở chương 2 thì nếu một bên vợ hoặc chồng tham gia các hợp đồng dân sự liên quan đến tài sản chung có giá trị lớn mà không có sự đồng ý của bên kia, thì bên đó có quyền yêu cầu Tòa án hủy hợp đồng dân sự đó, Tòa án phải tuyên bố hợp đồng dân sự đó là vô hiệu.

Nhưng ta cũng phải thấy rằng việc xác định sự không thống nhất của một bên vợ hoặc chồng khi giao dịch là rất khó đặc biệt là thời điểm thể hiện ý chí, hơn nữa việc xác định cũng không có chứng cứ gì nên tính phức tạp sẽ ở mỗi vụ việc là khác nhau nên việc xác định nhiều khi hoàn toàn phụ thuộc vào trình độ của Thẩm phán của mỗi phiên tòa. Bên cạnh đó việc quy định như thế nào là tài sản có giá trị lớn cũng phải có sự phân biệt mang tính chất vùng miền, mặt bằng xã hội ở địa phương tránh việc áp dụng máy móc quy định của pháp luật.

Đối với giao dịch liên quan đến tài sản chung của vợ chồng mà lẽ ra phải có sự thống nhất của hai vợ chồng nhưng khi tham gia giao dịch chỉ có một bên thực hiện sẽ làm cho hợp đồng dân sự đó trở nên bất hợp pháp, bị coi là vô hiệu, song thông qua các hợp đồng đó vẫn nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của gia đình, thì bên vợ hoặc chồng không tham gia hợp đồng dân sự vẫn phải chịu trách nhiệm liên đới đối với việc xử lý hậu quả pháp lý của hợp đồng vô hiệu. Như vậy có nghĩa là một trong hai người trong gia đình khi tham gia giao dịch dân sự có giá trị lớn mà lẽ ra phải có sự đồng thuận của hai vợ chồng nhưng vì mục đích phục vụ sinh hoạt trong gia đình thì sự đồng

thuận của bên kia là đương nhiên. Việc thể hiện sự đồng ý hay không đồng ý của bên vợ hoặc chồng không tham gia hợp đồng dân sự không nhất thiết phải được xác định bằng văn bản thỏa thuận, mà chỉ cần xác định bên vợ hoặc chồng không tham gia hợp đồng dân sự đó có biết và phải biết việc tham gia hợp đồng dân sự của phía bên kia, thì sẽ buộc họ phải có trách nhiệm liên đới đối với việc xử lý hậu quả pháp lý của hợp đồng vô hiệu. Như vậy có thể coi hành vi của vợ hoặc chồng trong các trường hợp trên là đại diện theo pháp luật để thực hiện giao lưu dân sự liên quan đến sinh hoạt gia đình. Tuy nhiên giá trị của giao dịch ở mức độ nào thì được coi là phục vụ sinh hoạt gia đình nhưng chí ít ta cũng phải thống nhất là giá trị giao dịch nào nhưng dứt khoát tài sản chung đó không phải là nguồn sống duy nhất của gia đình. Bên cạnh đó ở đây chúng ta cần phải làm rõ nhu cầu sinh hoạt gia đình là gì, sinh hoạt thường ngày để đảm bảo nhu cầu tối thiểu của gia đình, nhưng trong hoàn cảnh đặc biệt như con cái ốm đau thì nhu cầu tối thiểu không chỉ là đảm bảo sinh hoạt mà còn là những chi phí thuốc men phát sinh…

Việc phân biệt rõ như vậy hết sức cần thiết vì ngay cả sinh hoạt tối thiểu của gia đình bình thường và gia đình khá giả cũng là khác nhau. Chính bởi vậy việc linh hoạt trong cách giải quyết là hết sức quan trọng để đương sự tâm phục khẩu phục là hoàn toàn phụ thuộc vào uy tín, sự hiểu biết pháp lý cũng như việc áp dụng trong thực tế của cũng như khả năng của các cán bộ giải quyết vụ việc.

Tiếp nữa cũng cần phải có quy định rõ ràng hơn về việc đại diện của vợ chồng khi giao dịch liên quan đến tài sản riêng của vợ, chồng. Hiện nay pháp luật đang chưa có điều khoản nào quy định vấn đề này. Khi có tranh chấp xảy ra, thường là được đưa vụ việc về giải quyết đại diện giữa hai cá nhân khác nhau tham gia vào quan hệ đại diện. Về bản chất thì đúng là như vậy nhưng nếu đặt vấn đề người đại diện và người được đại diện không phải là hai vợ chồng thì giao dịch có được diễn ra? Hơn nữa phương án này sẽ khó

thấu tình đạt lý bởi lẽ khi vợ chồng đại diện cho nhau để thực hiện một giao dịch thì hầu như ý chí và lợi ích là thống nhất nhưng khi xét xử việc tách bạch tư cách chủ thể khác nhau của họ sẽ dẫn đến làm ảnh hưởng đến lợi ích chung của vợ chồng cũng như gia đình.

Vậy nên chúng tôi xin đề xuất pháp luật quy định: Khi giao dịch dân sự liên quan đến tài sản có giá trị lớn, là tài sản chung, riêng của vợ, chồng thì nghĩa vụ thông báo về nguồn gốc tài sản là của bên có tài sản. Và bên muốn hoặc được nhận tài sản buộc phải biết nguồn gốc tài sản được nhận đó, khi đó cả hai bên trong giao dịch hoàn toàn thoái mái, tự tin để thỏa thuận thực hiện giao dịch. Và khi đó cả hai vấn đề nêu trên của thực trạng pháp luật sẽ được giải quyết.

Thứ tư, về hình thức ủy quyền giữa vợ và chồng: Nên quy định hình thức ủy quyền của vợ chồng là giấy ủy quyền có công chứng của Ủy ban nhân dân là đủ vì thực chất quan hệ hôn nhân đã là một sự bảo đảm đáng tin cậy đối với bên thứ ba khi tham gia giao dịch. Giấy ủy quyền đối với các giao dịch khác nhau và các chủ thể khác nhau là rất cần thiết và không thể thiếu đối với bên thứ ba, tuy nhiên trong quan hệ vợ chồng thì nhiều khi mối quan hệ vợ chồng là tấm giấy thông hành cho các hoạt động giao dịch bởi niềm tin vào quan hệ vợ chồng đã được xây dựng và tồn tại trong phong tục tập quán của pháp luật Việt Nam ta. Tùy thuộc vào niềm tin và yêu cầu của bên thứ ba trong giao dịch mà việc đại diện giữa vợ và chồng phải lập thành văn bản là giấy ủy quyền hay hợp đồng ủy quyền. Và cũng tùy vào đối tượng trong giao dịch mà yêu cầu lập thành giấy ủy quyền, hay chỉ là giấy viết tay đơn thuần có chữ ký của vợ, chồng. Giấy ủy quyền lâu nay chỉ được thừa nhận mà chưa có quy định cụ thể về hình thức hoặc thể thức như hợp đồng chính, vì vậy xét về mặt hình thức thì nó như một loại văn bản, giấy tờ và về bản chất thì nó được coi như là giao dịch dân sự và nó có đầy đủ tính chất như một hành vi pháp lý đơn phương theo Điều 121 Bộ luật Dân sự năm 2005. Người đại diện

và ngườì được đại diện ở đây đã chung ý chí và chỉ cần một loại giấy ủy quyền chứng minh sự thống nhất ý chí của cả hai vợ chồng là đủ đảm bảo cho giao dịch cũng như tránh tranh chấp về sau này. Đây là một hình thức đơn giản, thuận tiện và xác định được đúng người đúng việc, chữ ký của vợ hoặc chồng sẽ không lo sợ bị giả mạo. Hơn thế nữa đặc thù của quan hệ hôn nhân nên hệ thống Ủy ban nhân dân xã, phường nơi vợ chồng sinh sống hoặc đăng ký hộ khẩu sẽ là nơi biết rõ hơn cả quan hệ của hai người cùng với sự xác nhận của tổ dân phố thì giấy ủy quyền có chứng nhận của cơ quan hành chính cấp phường, xã đã giải quyết được cả hai vấn đề là người đại diện và người được đại diện có phải là vợ chồng thật sự hay không và chữ ký này có bị giả mạo hay không. Hơn nữa hình thức giấy ủy quyền có công chứng nhiều khi rất mất thời gian và tốn phí bên cạnh đó không thể xác định rõ được ủy quyền của vợ chồng có đích thực là vợ chồng hay không. Còn đối với hình thức hợp đồng thì chỉ thường sử dụng đối với các dạng ủy quyền mà giữa người ủy quyền và người được ủy quyền không có mối quan hệ vợ chồng với nhau còn trong quan hệ vợ chồng có lẽ không thật cần thiết. Như vậy vừa giải quyết dứt điểm được hình thức văn bản ủy quyền của vợ và chồng đồng thời nâng cao được trách nhiệm của các tổ chức chính quyền cơ sở trong việc xác nhận chữ ký trong văn bản ủy quyền và việc liên kết trong cộng đồng dân cư.

Thứ năm, về giải quyết các giao dịch do một bên vợ chồng thực hiện thì yếu tố "biết mà không phản ứng gì" được xem như một căn cứ xác định ý chí của một bên vợ, chồng khi bên kia thực hiện giao dịch, đặc biệt là đối với giao dịch có giá trị lớn là động sản. Bởi thực chất khi tham gia giao dịch người thứ ba trong giao dịch là đối tượng chúng ta cần quan tâm và cần được đảm bảo lợi ích cho họ. Họ không biết và buộc phải biết việc tài sản đang giao dịch của một bên vợ, chồng này có nguồn gốc từ đâu, người kia có đồng ý hay không đồng ý tham gia giao dịch. Vậy nên, để đảm bảo quyền lợi ích của vợ, chồng mà gây khó khăn, thiệt hại cho người thứ ba trong giao dịch là

không thể chấp nhận được, trái với nguyên tắc áp dụng của luật Dân sự Việt Nam. Điều này đã được chứng minh trên thực tế gần đây trong các giao dịch lớn, hay trong các lĩnh vực nhanh nhạy và kết quả giải quyết án của các Tòa án. Tuy nhiên đối với tài sản liên quan đến giao dịch là bất động sản hoặc các tài sản khác theo quy định của pháp luật cần có sự đồng ý của cả hai vợ chồng thì quy định pháp luật cần phải chặt chẽ hơn trong quản lý cũng như giải quyết án.

Các biện pháp như đăng ký quyền sở hữu đối với đất đai và các tài sản khác theo quy định của pháp luật cần khẩn trương được tiến hành. Và biện pháp trước mắt cần thiết để bảo vệ chính người thứ ba khi giao dịch loại tài sản mà cần có sự thống nhất của cả vợ và chồng trong giao lưu dân sự thì người thứ ba buộc phải biết nguồn gốc tài sản đó. Đây chỉ là biện pháp tạm thời tránh việc rủi ro cho người thứ ba khi tham gia giao dịch với với vợ hoặc chồng liên quan đến tài sản đặc biệt này.

Thứ sáu, việc quy định phạm vi đại diện trong đại diện giữa vợ và chồng cần được quy định cụ thể hơn trong Luật Hôn nhân và gia đình. Vì giới hạn này càng rõ ràng thì việc áp dụng càng đơn giản, có hiệu quả và không gây tranh chấp. Và như vậy khối lượng án sẽ giảm cũng như chất lượng giải quyết sẽ nâng cao. Phạm vi đại diện nên sửa theo hướng phân định một cách rõ ràng đại diện theo pháp luật và theo ủy quyền. Mặc dù trong đại diện theo ủy quyền đã quy định phạm vi đầy đủ nhưng đối với chủ thể là vợ chồng nên có những những quy định đặc thù của riêng của Luật Hôn nhân và gia đình chứ không phải vận dụng các quy định của các ngành luật khác. Và từ đây việc yêu cầu một cơ chế liên ngành cho các văn bản của Luật Hôn nhân và gia đình với các văn bản pháp luật khác cũng sớm được ban hành tạo điều kiện thuận lợi cho việc vợ, chồng ngày càng tham gia sâu và rộng vào các lĩnh vực khác nhau trong đời sống xã hội.

Thứ bẩy, theo chúng tôi không nên quy định vợ hoặc chồng là đại diện đương nhiên theo pháp luật khi một bên bị mất năng lực hành vi dân sự mà sẽ là người có trách nhiệm nhất định trong việc giao dịch liên quan đến tài sản của người mất năng lực hành vi dân sự. Vì nếu quy định như vậy pháp luật lại