VIỆN HÀN LÂM
1.
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI
NGUYỄN HOÀNG BẢO TRÂN
“CUỘC SỐNG CỦA NHỮNG BÀ MẸ CÔNG NHÂN ĐƠN THÂN Ở CÁC KHU CÔNG NGHIỆP NHÌN TỪ GÓC ĐỘ
CHÍNH SÁCH XÃ HỘI”
(Nghiên cứu trường hợp khu công nghiệp Sóng Thần tỉnh Bình Dương)
Có thể bạn quan tâm!
-
Cuộc sống của những bà mẹ công nhân đơn thân ở các khu công nghiệp nhìn từ góc độ chính sách xã hội - 2 -
Nghiên Cứu Gia Đình Đơn Thân Như Một Loại Hình Gia Đình Đặc Thù -
Cuộc sống của những bà mẹ công nhân đơn thân ở các khu công nghiệp nhìn từ góc độ chính sách xã hội - 4
Xem toàn bộ 196 trang tài liệu này.
N ội học
931 03 01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ Ã HỘI HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
PGS.TS. TRẦN THỊ KIM XUYẾN
HÀ NỘI - 2020
LỜI CA ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận án này là công trình khoa học do tôi thực hiện. Các số liệu nêu trong luận án là trung thực, được tiến hành thực hiện một cách nghiêm túc, các kết quả nghiên cứu của tác giả đi trước được tiếp thu một cách cẩn trọng, trung thực, có trích nguồn dẫn trong luận án. Số liệu trong luận án này là do tác giả thiết kế điều tra, những kết quả, số liệu trong Luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ công trình khoa học nào khác.
Nghiên cứu sinh
NGUYỄN HOÀNG BẢO TRÂN
LỜI CẢ ƠN
Tôi xin cảm ơn Ban Giám đốc Học viện Khoa học xã hội, Khoa Xã hội học, Phòng Quản lý Đào tạo đã hỗ trợ cho tôi trong quá trình học tập, hoàn thiện hồ sơ bảo vệ theo đúng chương trình đào tạo.
Tôi xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Liên đoàn Lao động Bình Dương, đơn vị quản lý tôi trong công việc, đã giúp đỡ, tạo điều kiện, động viên tôi cả về vật chất, tinh thần trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn Cô giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS Trần Thị Kim Xuyến, đã tận tình hướng dẫn và góp ý cho tôi thực hiện đề tài, luận án nghiên cứu này. Trong quá trình cô hướng dẫn nghiên cứu, tôi không chỉ học được những kiến thức khoa học, mà còn có cơ hội hiểu biết thêm về đạo đức nghề nghiệp của người làm nghiên cứu.
Sau cùng, nhưng đặc biệt quan trọng, tôi xin cảm ơn gia đình và những người thân. Sự động viên, khích lệ và những ủng hộ của họ có ý nghĩa lớn, giúp tôi nuôi dưỡng niềm say mê và tập trung hoàn thành đề tài, luận án này.
Nghiên cứu sinh
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
C ươ 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 14
1.1. Nghiên cứu gia đình đơn thân như một loại hình gia đình đặc thù. 14
1.2. Những nghiên cứu phụ nữ đơn thân, bà mẹ đơn thân ở Việt Nam 33
1.3. Các văn bản, chính sách liên quan 37
1.4. Những kết quả nghiên cứu đạt được và khoảng trống nghiên cứu đang đặt ra 41
C ươ 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA NGHIÊN CỨU 44
2.1. Cơ sở lý luận 44
2.2. Cơ sở thực tiễn 60
CHƯƠNG 3. CHÂN DUNG XÃ HỘI VÀ CUỘC SỐNG CỦA BÀ MẸ CÔNG NHÂN ĐƠN THÂN 70
3.1. Chân dung xã hội của bà mẹ công nhân đơn thân 70
3.2 Đặc điểm công việc của bà mẹ công nhân đơn thân 81
3.3. Tiếp cận các dịch vụ xã hội của ba mẹ công nhân đơn thân 87
3.4 Tham gia hoạt động văn hóa giải trí và các mối quan hệ xã hội 95
CHƯƠNG 4. CÁC YẾU TỐ CHI PHỐI CUỘC SỐNG CỦA NHỮNG BÀ MẸ CÔNG NHÂN ĐƠN THÂN Ở KHU CÔNG NGHIỆP SÓNG THẦN, TỈNH
BÌNH DƯƠNG 105
4.1. Các yếu tố nhân khẩu xã hội 105
4.2. Hoàn cảnh gia đình 109
4.3. Đặc điểm doanh nghiệp và việc thực hiện chế độ chính sách của doanh nghiệp.120
KẾT LUẬN 139
TÀI LIỆUTHAM KHẢO 146
PHỤ LỤC .........................................................................................................................
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
CNLĐ Công nhân lao động
BMĐT Bà mẹ đơn thân
CSXH Chính sách xã hội
ASXH An sinh xã hội
BHXH: Bảo hiểm xã hội
BHYT: Bảo hiểm y tế
CNH, HĐH Công nghiệp hóa, hiện đại hóa
NCS Nghiên cứu sinh
NQ/TW Nghị quyết/Trung ương
CT/TW Chỉ thị/Trung ương
BCH TW Ban Chấp hành trung ương
TT-BLĐTBXH Thông tư- Bộ lao động thương binh xã hội NĐ-CP Nghị định- Chính phủ
CT-TLĐ Chỉ thị - Tổng Liên đoàn
KH-TLĐ Kế hoạch – Tổng Liên đoàn
ĐA-TLĐ Đề án - Tổng Liên đoàn
CNLĐ Công nhân lao động
CNVCLĐ: Công nhân, viên chức, lao động
CN Công nhân
NLĐ Người lao động
KCN Khu công nghiệp
KCX Khu chế xuất
PVS Phỏng vấn sâu
Tổng LĐLĐ VN: Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Cty TNHH Công ty trách nhiệm hữu hạn
Cty FDI Công ty có vốn nước ngoài
DANH MỤC BIỂU
Biểu 1: Đặc điểm về tuổi của bà mẹ đơn thân 71
Biểu 2 Trình độ học vấn của bà mẹ công nhân đơn thân 73
Biểu 3. Số con của nữ công nhân là mẹ đơn thân 75
Biểu 4. Lý do ban đầu lựa chọn làm mẹ đơn thân 78
Biểu 5 : Loại hình doanh nghiệp nữ công nhân là mẹ đơn thân đang làm việc 86 Biểu 6: Nhóm tuổi và khó khăn tiếp cận dịch vụ y tế 89
Biểu 7: Trình độ học vấn và khó khăn tiếp cận dịch vụ y tế 91
Biểu 8: Hình thức ký hợp đồng lao động và khó khăn tiếp cận dịch vụ y tế 92
Biểu 9: Bà mẹ đơn thân liên lạc với gia đình 99
Biểu 10: Các hình thức liên lạc về nhà với người thân 100
Biểu 11: Tần suất về thăm quê nhà của bà mẹ đơn thân 101
Biểu 12: Nhóm tuổi và loại nhà ở của bà mẹ đơn thân 110
Biểu 13: nơi làm việc và tình trạng nhà ở của bà mẹ đơn thân 111
Biểu 14: tình trạng hợp đồng lao động và tình trạng nhà ở của bà mẹ đơn thân 112
Biểu 15: thu nhập và tình trạng nhà ở của bà mẹ đơn thân 113
Biểu 16: nhóm tuổi và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân 115
Biểu 17: học vấn và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân 116
Biểu 18: trình độ chuyên môn và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân 117
Biểu 19: nguồn gốc gia đình và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân 118
Biểu 20: nơi làm việc và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân 119
Biểu 21: số năm làm việc và diện tích nhà ở của bà mẹ đơn thân 119
DANH MỤC BẢNG
Bảng 1: Trình độ chuyên môn của bà mẹ đơn thân 74
Bảng 2: Độ tuổi của con cái bà mẹ đơn thân 75
Bảng 3: Nguồn gốc xuất thân của Bà mẹ công nhân đơn thân 76
Bảng 4:Hợp đồng lao động của nữ công nhân là bà mẹ đơn thân 82
Bảng 5:Thu nhập hàng tháng của bà mẹ công nhân đơn thân 83
Bảng 6: Diện tích nhà ở 88
Bảng 7: Nhà ở của bà mẹ công nhân đơn thân 89
Bảng 8: Khó khăn khi tham gia các hoạt động văn hóa của bà mẹ đơn thân 96
Bảng 9: Số năm bà mẹ công nhân đơn thân làm việc tại Bình Dương 106
Bảng: 10. Trang thiết bị sinh hoạt trong gia đình 107
Bảng 11: Hoàn cảnh gia đình và loại hình nhà ở 109
DANH MỤC HỘP
Hộp 1: Ý kiến của cán bộ ban ngành tỉnh Bình Dương về tuổi của bà mẹ đơn thân 72
Hộp 2: Ý kiến của bà mẹ đơn thân về việc đến Bình Dương 77
Hộp 3: Ý kiến của bà mẹ đơn thân về trang thiết bị gia đình 108
Hộp 4: Ý kiến gặp khó khăn trong tiếp cận nhà ở 123
Hộp 5: Chính sách về khu vui chơi giải trí cho công nhân 127
Hộp 6: Doanh nghiệp với việc thực hiện chính sách 128
Hộp 7: Vấn đề thực thi chính sách 133
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Bà mẹ đơn thân là một hiện tượng xã hội đã xuất hiện từ khá sớm ở Việt Nam trong bối cảnh đất nước trải qua các cuộc chiến tranh và rủi ro thiên tai, người chồng, người cha hy sinh ngoài mặt trận hoặc người đàn ông ở vùng biển thường phải mưu sinh xa nhà và gặp nạn mỗi khi có thiên tai. Những thập niên gần đây, nhóm bà mẹ đơn thân trẻ tiếp tục gia tăng trong bối cảnh Việt Nam đổi mới và đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Chỉ tính 5 năm trở lại đây số lượng các gia đình đơn thân đã tăng mạnh. Theo dữ liệu của Bộ Văn hóa -Thể thao và Du lịch, năm 2012 cả nước mới có 7,64% gia đình chỉ có cha (hoặc mẹ) và con được khảo sát thì đến 6 tháng đầu năm 2016 tỉ lệ này đã tăng lên 11,17%. Điều này cho thấy đã xuất hiện một hình thái gia đình mới, gắn bó và tồn tại song song cùng những hình thái gia đình truyền thống và gia đình hiện đại đó là hình thái “gia đình mẹ (cha) đơn thân, nuôi con theo kiểu “single mom” [9].
Có hai lý do mà nghiên cứu sinh thấy cần nghiên cứu về vấn đề này: một là, gia đình đơn thân như một hiện tượng xã hội nhưng chưa được quan tâm thỏa đáng về mặt chính sách, bao hàm cả khía cạnh pháp luật và thực thi pháp luật trong thực tế; hai là dù đã được giới khoa học xã hội bắt đầu quan tâm, nhưng sự thiếu vắng cơ sở lý luận và phương pháp luận nghiên cứu về gia đình trong lĩnh vực chuyên biệt này làm cho những nghiên cứu chưa phản ánh được một cách đầy đủ và sâu sắc hiện tượng xã hội này. Một trong những hạn chế đó, chính là việc nhìn nhận chưa bình đẳng loại hình gia đình mới trong bối cảnh mới này so với các loại gia đình khác trong nền văn hóa xã hội truyền thống.
Trần Thị Kim Xuyến và Lê Thi cho rằng vài thập niên trước, trong các nguồn tư liệu nghiên cứu có trước, nổi lên vấn đề xã hội có liên quan tới hệ quả của chiến tranh như: phụ nữ góa chồng, đơn thân, lớn tuổi không có