Hoạt Động Tuyên Truyền, Nâng Cao Kiến Thức (Phòng Ngừa)

nhiệm vụ mà nhóm giao. Cũng thông qua hoạt động nhóm nhỏ, giúp trẻ được rèn luyện kỹ năng thuyết trình, giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn, đương đầu với nhiều vấn đề khác nhau và giải quyết các khó khăn trên tinh thần tập thể.

Ngoài ra còn nhiều hình thức khác như: thông qua các buổi lao động, vệ sinh nơi sinh sống và trường học; thông qua các hoạt động thiện nguyện...

Vai trò của NVCTXH: tại các cơ sở chăm sóc trẻ em, NVCTXH đóng vai trò quan trọng trong việc định hướng, tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng sống cho các nhóm TEMC theo phương pháp CTXHN. Thông qua hoạt động này, trẻ vừa được tương tác, rèn luyện vừa được khẳng định bản thân và tự tin hơn trong cuộc sống. Vì vậy, có thể nói, NVCTXH vừa đóng vai trò là cha, mẹ của trẻ cũng như là người thầy tham gia giáo dục trẻ.

Như vậy, hoạt động giáo dục kỹ năng sống thể hiện trên nhiều khía cạnh và rất cần thiết đối với TEMC, nhất là trẻ đang được nuôi dưỡng tại các cơ sở chăm sóc TEMC. Nếu trẻ được trang bị đầy đủ kỹ năng sống, giúp các em có thể tự giải quyết các vấn đề, khó khăn trong cuộc sống và tiến tới phát triển.

2.2.2.2. Hoạt động hướng nghiệp

* Khái niệm hướng nghiệp

Hướng nghiệp là hoạt động quan trọng và không thể thiếu đối với TEMC - những đối tượng chịu nhiều thiệt thòi khi không được sự hỗ trợ, định hướng của gia đình. Có nhiều quan điểm xoay quanh khái niệm hướng nghiệp và tham vấn hướng nghiệp như:

Tác giả Phạm Ngọc Linh (2013), cho rằng: “Hướng nghiệp là một hệ thống các biện pháp chuyên môn tác động (môi trường, gia đình và xã hội) để nhận thức, thái độ và hành vi lựa chọn nghề nghiệp của cá nhân”[80].

Trong khi đó, tác giả Nguyễn Thị Bích Thảo (2015), cho rằng: “Tham vấn hướng nghiệp là một hệ thống những biện pháp tâm lý, giáo dục và một số biện pháp khác được chuyên viên tham vấn hướng nghiệp, thầy/cô giáo hướng nghiệp, cán bộ hội phụ nữ hoặc cha mẹ học sinh sử dụng nhằm phát hiện, đánh giá sở thích nghề nghiệp, kỹ năng về thể chất, trí tuệ của học sinh, sinh viên hoặc con em trong gia đình, đối chiếu các khả năng thực có của mỗi em với người lao động, có cân nhắc đến nhu cầu nhân lực của địa phương và xã hội, từ đó đưa ra lời khuyên về việc lựa chọn hướng học tập, chọn nghề có cơ sở khoa học” [116].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 233 trang tài liệu này.

Như vậy, các quan điểm đều chỉ ra những điểm chung của hoạt động hướng nghiệp hay tham vấn hướng nghiệp là nâng cao nhận thức cho cá nhân về đặc điểm nghề, nhu cầu của xã hội cũng như các đặc điểm cá nhân trong sự phù hợp với ngành nghề.

Chúng ta có thể hiểu: hướng nghiệp cho TEMC là các hoạt động nhằm cung cấp kiến thức cho TEMC về các ngành nghề trong xã hội, hiểu được đặc điểm của các ngành nghề, nhu cầu thị trường lao động cũng như giúp TEMC tự đánh giá được năng lực bản thân.

* Mục đích của hoạt động hướng nghiệp

Hướng nghiệp nhằm giúp cho các nhóm TEMC tại các cơ sở chăm sóc trẻ em khám phá ra điểm mạnh, hạn chế của bản thân và đánh giá được năng lực, sở thích cũng như thị trường lao động, từ đó lựa chọn ngành nghề phù hợp với năng lực, sở thích bản thân và nhu cầu của xã hội.

Thông qua hoạt động can thiệp CTXHN với TEMC, NVCTXH tổ chức các hoạt động như: tìm hiểu các ngành nghề trong xã hội; khám phá sở thích, năng lực của trẻ; đánh giá những hạn chế của trẻ; kết nối với các cơ sở dạy nghề giúp trẻ tăng nguồn lực nghề nghiệp cho mình... Các nội dung đó được thực hiện dưới nhiều hình thức tổ chức như: tổ chức các buổi hướng nghiệp theo phương pháp CTXH (nhóm trẻ có khó khăn trong việc định hướng nghề nghiệp, nhóm trẻ có nhu cầu được định hướng giá trị nghề nghiệp...); tổ chức thảo luận nhóm; tổ chức các trò chơi nhằm khám phá các ngành nghề trong xã hội cũng như đánh giá hiểu biết của trẻ về các ngành nghề trong xã hội...

Tác giả Nguyễn Đức Sơn (2018), đã chỉ ra mục đích của hoạt động hướng nghiệp nhằm phát triển những năng lực hướng nghiệp cho học sinh nói chung và cho TEMC nói riêng (Phụ lục 5) [108].

Vai trò của NVCTXH: để giúp TEMC định hình được các hướng đi của mình trong tương lai thông qua hoạt động hướng nghiệp, đòi hỏi NVCTXH cần có những cách thức, phương pháp tư vấn hướng nghiệp cho trẻ, giúp các em đánh giá được điểm mạnh, sở thích, năng lực của bản thân so với những đòi hỏi của xã hội về nguồn nhân lực. Từ đó, giúp các em chọn được ngành nghề phù hợp cho mình.

* Hình thức của hoạt động hướng nghiệp

Có nhiều hình thức khác nhau về hoạt động hướng nghiệp như:

- Hướng nghiệp thông qua các buổi sinh hoạt nhóm: thông qua các buổi sinh hoạt nhóm giúp cho TEMC hiểu được phần nào về năng lực, sở thích của bản thân cũng như thị trường lao động, từ đó giúp các em có những định hình về ngành nghề phù hợp trong tương lai của bản thân.

- Hướng nghiệp thông qua các hoạt động ngoại khóa: các hoạt động ngoại khóa có thể do trường học tổ chức cũng có thể các cơ sở chăm sóc trẻ em tổ chức.

- Hướng nghiệp thông qua tham vấn nhóm theo phương pháp CTXHN: với hình thức này, NVCTXH tập hợp một nhóm TEMC có chung vấn đề, nhu cầu, mong muốn được hướng nghiệp và tổ chức các buổi tham vấn hướng nghiệp.

Ngoài ra còn một số hình thức khác như: hướng nghiệp thông qua dạy học các môn văn hóa; hướng nghiệp thông qua tuyên truyền,...

2.2.2.3. Hoạt động tuyên truyền, nâng cao kiến thức (phòng ngừa)

* Khái niệm tuyên truyền, nâng cao kiến thức

Tuyên truyền là phổ biến, giải thích một học thuyết, một tư tưởng, một quan điểm nào đó nhằm hình thành hoặc củng cố ở đối tượng tuyên truyền một thế giới quan, nhân sinh quan, một lý tưởng, một lối sống, thông qua đó mà ảnh hưởng tới thái độ, tính tích cực của con người trong thực tiễn xã hội [134].

Tuyên truyền nâng cao kiến thức là việc cung cấp các thông tin cho các cá nhân, nhóm người giúp họ hiểu rõ hơn về các vấn đề mà họ đang quan tâm cũng như giúp họ nâng cao kiến thức về lĩnh vực, vấn đề đó.

Tuyên truyền nâng cao kiến thức cho TEMC là gì?

Tuyên truyền nâng cao kiến thức cho TEMC là việc NVCTXH cung cấp các thông tin hay hướng dẫn trẻ tiếp cận các nguồn thông tin, giúp các em có được các kiến thức cũng như hiểu rõ về các vấn đề mà mình quan tâm, từ đó nâng cao hiểu biết cho trẻ về các lĩnh vực, vấn đề đó.

* Mục đích hoạt động tuyên truyền, nâng cao kiến thức:

Trong CTXH với TEMC, NVCTXH không chỉ chờ đợi cá nhân, nhóm trẻ có vấn đề phát sinh thì mới thực hiện các hoạt động can thiệp, trị liệu. Bởi nếu như vậy sẽ lãng phí thời gian, sức lực và ảnh hưởng tới tương lai của trẻ cũng như gia đình và xã hội. Vì vậy, cần phải phòng ngừa cho các nhóm trẻ thông qua hoạt động tuyên truyền nâng cao kiến thức cho các đối tượng là TEMC tại các cơ sở chăm sóc trẻ em.

* Nội dung tuyên truyền, nâng cao kiến thức (phòng ngừa)

Các hoạt động tuyên truyền, nâng cao kiến thức thể hiện trên nhiều khía cạnh như: cung cấp các thông tin, kiến thức cho các cá nhân, nhóm trẻ thông qua các buổi tập huấn, tư vấn, tham vấn, tuyên truyền về các vấn đề phát sinh trong cuộc sống, cũng như những tình huống có thể xảy ra đối với mỗi cá nhân và các nhóm TEMC. Để thực hiện tốt hoạt động đó, đòi hỏi cần kết hợp từ nhiều yếu tố như: môi trường, cơ sở vật chất, các chính sách và yếu tố con người.

* Hình thức tuyên truyền, nâng cao kiến thức (phòng ngừa):

Cũng giống như các hoạt động ở trên, hình thức của hoạt động tuyên truyền nâng cao kiến thức cũng đa dạng như:

- Sử dụng các áp phích, biển quảng cáo;

- Thông qua các buổi tập huấn trực tiếp hoặc gián tiếp;

- Thông qua các câu lạc bộ;

- Thông qua các buổi thảo luận nhóm;

- Thông qua các buổi tham quan thực tế

- Tuyên truyền thông qua hình thức sử dụng phương pháp CTXHN...

Vai trò của NVCTXH: NVCTXH cần vận dụng tốt các kiến thức, kỹ năng cũng như kinh nghiệm của mình vào tổ chức các hoạt động tuyên truyền nâng cao kiến thức cho các nhóm TEMC, giúp trẻ phòng ngừa các vấn đề có thể phát sinh trong tương lai cũng như biết cách xử lý và vượt qua những khó khăn trong cuộc sống.

2.3.2.4. Hoạt động can thiệp, trị liệu

* Khái niệm

TEMC là đối tượng dễ phát sinh nhiều vấn đề trong cuộc sống. Các vấn đề có thể liên quan trực tiếp tới hành vi, tâm lí, học tập, giao tiếp... NVCTXH là người phát hiện ra vấn đề và thực hiện can thiệp, trị liệu.

Can thiệp: Can thiệp là việc NVCTXH áp dụng các phương pháp CTXH với các tiến trình để đạt được các mục tiêu đã đề ra. Đó là những hoạt động tạo ra sự thay đổi và cung cấp tài nguyên, được hướng dẫn bởi kiến thức chuyên nghiệp của NVCTXH [97].

Trị liệu: là tổng hợp các hoạt động và dịch vụ nhằm vào việc giúp đỡ cá nhân có vấn đề. Đó là giải tỏa hay giải quyết một số vấn đề trước mắt và điều chỉnh những khó khăn với sự công nhận và tham gia của thân chủ. Có khi mục tiêu chỉ là

giữ không cho tình huống trở nên xấu hơn, giữ vững hiện trạng, giữ mức độ hoạt động tâm lý xã hội của thân chủ thông qua các hỗ trợ vật chất và tâm lý.

Hoạt động can thiệp, trị liệu cho TEMC là gì?

Can thiệp, trị liệu cho TEMC là hoạt động được NVCTXH thực hiện nhằm giúp trẻ xác định vấn đề đang gặp phải, hỗ trợ và cùng trẻ lên kế hoạch giải quyết vấn đề. NVCTXH sử dụng các kiến thức, kỹ năng để tác động tới cá nhân, nhóm trẻ, giúp các em đương đầu với vấn đề của bản thân, phục hồi các chức năng và tiến tới giải quyết vấn đề.

* Mục đích của can thiệp, trị liệu gồm

- Thay đổi hay cải thiện hoàn cảnh của thân chủ bằng cách đưa vào các tài nguyên như giúp đỡ tài chính; thay đổi môi trường như gửi trẻ tới nơi khác hoặc cải thiện các mối quan hệ gia đình; giúp cá nhân thay đổi thái độ, hành vi trong hoàn cảnh trước mắt; có thể thực hiện cả ba cùng lúc.

Thực hiện được như vậy, giúp NVCTXH có thể sử dụng một cách tiếp cận hay liên kết 3 cách:

- Cung cấp một dịch vụ cụ thể;

- Cải tạo môi trường và trị liệu trực tiếp mà ngày nay người ta gọi là tham vấn. Tham vấn có thể được sử dụng một mình nó như một cách trị liệu hay kết hợp với một cách tiếp cận khác [97].

- Công cụ của trị liệu là mối quan hệ NVCTXH với thân chủ thông qua hoạt động vấn đàm, triển khai các tài nguyên xã hội, vật chất, áp dụng chính sách và tài nguyên của cơ quan xã hội và nối kết với các tài nguyên của cơ quan và cộng đồng khác.

- Khả năng đáp ứng của thân chủ đối với tiến trình trị liệu sẽ phụ thuộc vào tâm - thể trạng, nhân cách và sự tự ý thức về bản thân của thân chủ cũng như các tài nguyên và cơ hội họ có thể có.

- Trị liệu phải hướng và dựa vào gia đình. Vấn đề của trẻ nên xem nó như vấn đề của gia đình khi thấy phù hợp. Vì thành viên trong gia đình có thể là nhân tố đóng góp vào vấn đề hay ngược lại có những người có khả năng mà NVCTXH có thể huy động để giải quyết vấn đề. Các cuộc vấn đàm có thể nhằm vào trẻ hoặc gia đình như một phần của trị liệu [97].

Như vậy, các quan điểm đều chỉ ra rằng: hoạt động can thiệp, trị liệu chính là quá trình NVCTXH vận dụng phương pháp của CTXH vào quá trình hỗ trợ cho các

cá nhân, nhóm người, giúp họ giải tỏa các cảm xúc tiêu cực; phát hiện và đối mặt với những khó khăn; kết nối các nguồn lực; lập kế hoạch giải quyết vấn đề và tự lực vượt qua khó khăn dưới sự hỗ trợ của NVCTXH.

Đối với TEMC, hoạt động can thiệp, trị liệu là rất quan trọng. Tại các cơ sở chăm sóc trẻ em hiện nay, số lượng TEMC không có dấu hiệu thuyên giảm, trong khi các vấn đề trẻ gặp phải lại gia tăng. Chính vì vậy, NVCTXH cần phát hiện kịp thời các trẻ, nhóm trẻ có chung vấn đề để can thiệp, trị liệu.

* Nội dung can thiệp, trị liệu

Can thiệp, trị liệu cho các nhóm TEMC cần được thực hiện ở tất cả các khía cạnh với các hình thức đa dạng phù hợp với từng vấn đề của các nhóm trẻ cũng như những đặc điểm tâm – sinh lý của trẻ. Các vấn đề có thể can thiệp, trị liệu như: khó khăn về tâm lý, tình cảm; khó khăn trong học tập; khó khăn trong mối quan hệ với mọi người xung quanh; khó khăn trong hướng nghiệp…Với những khó khăn này, có nhiều hình thức can thiệp, trị liệu, trong đó phải đề cập tới hình thức can thiệp CTXHN với các nhóm TEMC. Hoạt động can thiệp nhóm cần thực hiện theo đúng quy trình và đặc điểm, nhu cầu của nhóm trẻ.

* Hình thức can thiệp, trị liệu

Can thiệp có thể được thực hiện bằng nhiều hình thức khác nhau như:

- Can thiệp thông qua các buổi thảo luận nhóm: NVCTXH có thể thực hiện can thiệp thông qua các buổi thảo luận nhóm với các nhóm TEMC. Thông qua các buổi thảo luận nhóm, NVCTXH lồng ghép các hoạt động để giải quyết các vấn đề mà các nhóm trẻ đang gặp phải.

- Thông qua các trò chơi: NVCTXH có thể lồng ghép các hoạt động can thiệp thông qua các trò chơi khi tổ chức cho các nhóm TEMC.

- Can thiệp theo tiến trình CTXHN: NVCTXH thành lập nhóm TEMC có chung vấn đề, chung nhu cầu để tiến hành can thiệp, hỗ trợ theo các bước của tiến trình CTXHN.

Vai trò của NVCTXH: hoạt động can thiệp, trị liệu là hoạt động khó khăn và nhạy cảm đối với NVCTXH trong quá trình trợ giúp TEMC, bởi lẽ, quá trình phát hiện ra nhóm trẻ có chung vấn đề là một thách thức đối với NVCTXH. Do đó, quá trình can thiệp, trị liệu cần được thực hiện một cách linh hoạt và chú ý tới cảm xúc của các thành viên trong nhóm cũng như tính hiệu quả.

2.2.3. Tiến trình công tác xã hội nhóm đối với trẻ em mồ côi

CTXHN là phương pháp hướng tới nhiều hoạt động, nội dung phù hợp với nhiều đối tượng có vấn đề khác nhau. Với mỗi hoạt động, CTXHN có những đặc thù và cách thức thực hiện riêng.

Khái niệm tiến trình CTXHN:

Tiến trình CTXHN là một chuỗi các hoạt động được sắp xếp theo thứ tự với sự tương tác giữa NVCTXH và một nhóm đối tượng có vấn đề khó khăn, có nhu cầu cần được hỗ trợ. Thông qua các buổi sinh hoạt nhóm, vấn đề của các thành viên dần được tháo gỡ và giải quyết.

Các giai đoạn của tiến trình CTXHN:

Có nhiều quan điểm về tiến trình can thiệp CTXHN đối với TEMC, điển hình các quan điểm sau:

Theo Hiệp hội vì sự tiến bộ của công tác xã hội với các nhóm: tiến trình can thiệp công tác xã hội nhóm gồm 5 bước [159, tr.4]: 1) Giai đoạn hình thành nhóm;2) Giai đoạn nhóm bắt đầu khởi động; 3) Giai đoạn nhóm chính thức thực hiện các hoạt động; 4) Giai đoạn đánh giá các hoạt động; 5) Giai đoạn kết thúc.

Nghiên cứu đã chỉ ra, để can thiệp cho một nhóm, NVCTXH cần tuân thủ các nguyên tắc đạo đức của một nhà hoạt động CTXH dựa trên những tiêu chuẩn được Hiệp hội nghề CTXH đưa ra và cần thực hiện theo đúng tiến trình 5 bước. Trong đó, nghiên cứu nhấn mạnh tới tầm quan trọng của giai đoạn 1 – giai đoạn hình thành nhóm. Để can thiệp cho một nhóm thân chủ gặp khó khăn thì cách thức tập hợp thành viên vào một nhóm với các tiêu chí cụ thể và phù hợp được xem là yếu tố then chốt cho sự thành công của các hoạt động nhóm trong những giai đoạn tiếp theo.

Một số tác giả trong nước có quan điểm tương tự về tiến trình can thiệp CTXHN nhưng cụ thể hơn. Tác giả Nguyễn Duy Nhiên (2010), tác giả Nguyễn Thị Thái Lan (2012) và tác giả Nguyễn Thanh Hương (2011) đã đề cập tới tiến trình CTXHN bao gồm 4 bước (giai đoạn) cụ thể:

Giai đoạn 1: Chuẩn bị và thành lập nhóm

Trong giai đoạn này, cần chú ý là nhóm có sẵn hay nhóm được thành lập mới. Nếu là nhóm có sẵn, sẽ dễ dàng triển khai, nếu là nhóm mới được thành lập cần chú ý một số khía cạnh sau:

Thứ nhất, chọn nhóm viên;

Thứ hai, chuẩn bị môi trường hoạt động

Thứ ba, xác định mục đích và mục tiêu sinh hoạt nhóm [67], [73], [94]. Thứ tư, đánh giá các nguồn lực – tiềm năng và sự hỗ trợ từ bên ngoài; Thứ năm, xây dựng kế hoạch, dự thảo chương trình hành động;

Thứ sáu, dự đoán trước những khó khăn có thể gặp phải.

Giai đoạn 2: Khởi động và bắt đầu các hoạt động

Ở giai đoạn này, nhóm viên bắt đầu thăm dò về nhau nhiều hơn; các mối quan hệ bắt đầu được hình thành; các thành viên bắt đầu tương tác với nhau nhiều hơn; mục tiêu được nhóm viên am hiểu chấp nhận [67], [73], [94].

Giai đoạn 3: Thực hiện các hoạt động

Trong giai đoạn này, cần thực hiện một số công việc cụ thể như:

- Với nhóm can thiệp:

+ Tổ chức các cuộc họp nhóm;

+ Tổ chức thực hiện các hoạt động can thiệp;

+ Thu hút sự tham gia và tăng cường năng lực của mọi thành viên vào hoạt động hướng tới mục tiêu giải quyết vấn đề;

+ Đánh giá nhanh tiến trình hoạt động;

- Với nhóm nhiệm vụ:

Trọng tâm ở nhóm này là khích lệ sự chủ động, sáng tạo, linh hoạt từ các thành viên trong nhóm nhằm thực hiện được mục tiêu đề ra. Trong giai đoạn này, cần thực hiện một số nhiệm vụ chính như:

+ Chia sẻ thông tin, kinh nghiệm trong nhóm;

+ Tăng cường cam kết thực hiện;

+ Giải quyết các mâu thuẫn;

+ Thực hiện các nhiệm vụ và đánh giá nhanh các kết quả [67], [73], [94].

Giai đoạn 4: Kết thúc - Giải quyết vấn đề và lượng giá

Sau khi các thành viên trong nhóm thực hiện các công việc đã đặt ra và họ cảm thấy thoải mái khi làm việc cùng nhau thì tới giai đoạn 4 cũng là giai đoạn kết thúc và các vấn đề của nhóm được giải quyết.

Trong giai đoạn này cần chú ý tới một số hoạt động chính như:

- Lượng giá kết quả đạt được;