Mô Hình Dự Báo Nhu Cầu Nhân Lực Theo Cách Tiếp Cận Kinh Tế Vĩ Mô

Hình 3. 1. Cấu trúc mô hình dự báo cầu

Theo đó:

- Trung tâm của xây dựng mô hình dự báo cầu lao động là xây dựng mô hình cân bằng tổng thể/ tổng quát CGE (Computable General Equilibrium - CGE) động liên ngành, liên vùng;

- Các kết quả dự báo vĩ mô như dự báo dân số, cơ cấu dân số theo nhóm tuổi và theo giới tính cũng như dự báo GDP và giá trị tăng thêm của các ngành kinh tế (đến cấp 2),... của quốc gia và các vùng kinh tế; kết quả dự báo về thay đổi sản xuất và thị hiếu tiêu dùng theo các ngành kinh tế, kết quả dự báo thay đổi trong chính sách và môi trường kinh doanh,... là đầu vào của mô hình CGE động liên ngành, liên vùng;

Dựa vào mô hình CGE động để dự báo giá trị sản xuất của các ngành kinh tế và dự báo cầu lao động trong từng ngành kinh tế phân theo nghề nghiệp, và dự báo cầu lao động phân theo nghề nghiệp và trình độ chuyên

môn (kỹ năng) cũng như lĩnh vực đào tạo. Hình 3. 2 dưới đây mô tả một cách khái quát nội dung của dự báo cầu lao động.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 217 trang tài liệu này.

Hình 3. 2. Cầu lao động theo ngành và nghề

Mô hình dự báo cung lao động

Mô hình dự báo cung lao động là mô hình cân bằng tổng thể đa vùng (CGE). Mô hình này phân chia cả nước thành 6 vùng, các ngành kinh tế cấp II, các nghề cấp II và 14 nhóm 5 độ tuổi, … Mô hình giúp xem xét cung nhân lực theo nghề, theo thị trường lao động, theo vùng cụ thể thông qua sự khác biệt về độ tuổi, bằng cấp, nghề nghiệp và xem xét cầu lao động cho mỗi loại nghề nghiệp và thị trường lao động từng vùng thông qua các ngành kinh tế cụ thể. Hình 3. 3 mô tả nội dung dự báo cung lao động theo trình độ chuyên môn (kỹ năng) và/hoặc lĩnh vực đào tạo (nghề nghiệp - đến nghề cấp 2). Mô hình dự báo cung lao động được xây dựng theo những ý tưởng chính sau:

Hình 3. 3. Cung lao động theo kỹ năng và nghề

- Đầu mỗi năm: thị trường lao động được thể hiện theo các nhóm người lao động phân biệt theo tuổi, vị thế trên thị trường lao động, lĩnh vực đào tạo, trình độ kỹ năng, và vùng cư trú, v.v.

- Trong năm: Các phương trình thể hiện cung lao động cho các hoạt động của nền kinh tế trong các vùng, phụ thuộc vào thị hiếu, cầu lao động, biến động trong mức lương (do mô hình cầu quyết định).

- Giữa năm này qua năm khác, cần xây dựng: i) Ma trận chuyển đổi thể hiện các biến động trong tuổi tác, nghề nghiệp, trình độ kỹ năng, vùng cư trú; ii) Lực lượng mới gia nhập thị trường lao động (theo tuổi, trình độ kỹ năng, lĩnh vực đào tạo, vùng cư trú, v.v.).

- Đầu năm mới: lại xác định lại thị trường lao động theo tuổi, vị thế trên thị trường lao động, lĩnh vực đào tạo, trình độ kỹ năng, và vùng cư trú, v.v.

Liên kết giữa mô hình dự báo cung với mô hình dự báo cầu lao động

Trong mối liên kết giữa mô hình cung lao động với mô hình dự báo cầu lao động, người ta coi cung lao động tương đương với cầu lao động thông qua tỷ lệ lương đặc biệt theo vùng và nghề nghiệp ngoại sinh. Đặc biệt, người ta giả định:

lht(0,J) = xlab(0,J)

Trong đó, xlab(0,J) là phần trăm thay đổi về cầu lao động như đã xác định trong mô hình dự báo cầu lao động, ở đó cầu lao động được xác định theo ngành, theo nghề, và theo vùng kinh tế.

3.1.3.2. Mô hình dự báo nhu cầu nhân lực theo cách tiếp cận kinh tế vĩ mô

– vi mô

Mục đích xây dựng mô hình

Mục đích của mô hình nhằm phục vụ dự báo trung và dài hạn về cung cầu lao động cho các ngành kinh tế cấp 1, về mất cân đối giữa cung và cầu lao động và dự báo chuyển dịch cơ cấu nghề (nghề cấp 1) và cơ cấu trình độ đào tạo/ kỹ năng nghề ở các địa phương.

Cấu trúc mô hình dự báo

Mô hình dự báo nhu cầu nhân lực theo cách tiếp cận kinh tế vĩ mô – vi mô là một quy trình gồm nhiều giai đoạn: dự báo cung lao động (dự báo lực lượng lao động), dự báo cầu lao động (dự báo việc làm) và dự báo mất cân đối cung - cầu lao động với những việc làm mới.

Dự báo cung lao động, bao gồm dự báo dân số tham gia vào sản xuất (productive population forecast), dự báo dân số hoạt động kinh tế (economically active population forcast) theo giới, theo độ tuổi, theo lĩnh vực và trình độ đào tạo.

Dự báo cầu lao động (việc làm) bao gồm dự báo việc làm trong các ngành kinh tế và dự báo lao động theo các nghề trong mỗi ngành kinh tế.

<Dự báo cầulao động>

<Dự báo cung lao động>

Tăng trưởng kinh tế

DB chênh lệch cung -cầu

Dự báo cơ cấu dân số

Dự báo hệ số việc làm theo ngành

Điều chỉnh cơ cấu dân số

Dự báo cầu lao động theo ngành

Dự báo ma trận ngành/nghề (Phân loại nghề theo tuyển dụng)

Dự báo ma trận ngành/công việc (Phân loại nghề chuẩn)

Dự báo dân số sản xuất

Dự báo tỉ lệ tham gia lao động

Dự báo cung lao động theo nhóm ngành đào tạo

Dự báo cầu lao động theo nghề/ công việc

Cầu việc làm theo nghề (Phân loại nghề theo tuyển dụng )

Cầu việc làm theo công việc (Phân loại nghề chuẩn)

Dự báo cầu lao động theo nghề

Phase 2

Phase 1

Dự báo chênh lệch cung-cầu lao động bao gồm cung lao động kỳ vọng mới (số lượng nhập học các trường đào tạo nghề và chuyên môn được phân theo lĩnh vực đào tạo, trình độ đào tạo,...), cầu lao động kỳ vọng mới (bao hàm dự báo cầu lao động mở rộng và cầu lao động thay thế). Chênh lệch cung cầu được ước lượng theo lĩnh vực đào tạo, trình độ đào tạo, nghề nghiệp, trình độ nghề nghiệp. Hình 3. 4 dưới đây trình bày khung lôgic cơ bản mô tả toàn bộ quy trình xây dựng mô hình dự báo trung và dài hạn về nhu cầu nhân lực theo cách tiếp cận kinh tế vĩ mô – vi mô:

Phase 3

Hình 3. 4. Mô hình dự báo nhu cầu nhân lực trung và dài hạn theo cách tiếp cận kinh tế vĩ mô – vi mô

Khung này được xây dựng dựa trên theo kinh nghiệm hệ thống dự báo của Cục Thống kê lao động Mỹ, Viện KEIS Hàn Quốc và được điều chỉnh cho phù hợp với thực tiễn của Việt Nam.

Dự báo việc làm (cầu lao động) được phân ra theo các ngành kinh tế cấp 1, cấp 2, các nghề: cấp 1, cấp 2 và các lĩnh vực đào tạo, các trình độ đào tạo ở Việt Nam. Dự báo việc làm (hay cầu lao động) sẽ ước tính:

- Quy mô việc làm của địa phương và theo các ngành kinh tế bằng cách sử dụng tỷ lệ tăng trưởng giá trị tăng thêm của ngành kinh tế và hệ số co giãn giữa việc làm và tăng trưởng kinh tế của mỗi ngành.

- Việc làm trong mỗi ngành kinh tế được chuyển thành việc làm theo các nghề bằng cách sử dụng ma trận: Ngành kinh tế x Nghề;

- Dự báo lực lượng lao động và kết quả dự báo cầu lao động (việc làm) được sử dụng để ước lượng tỷ lệ thất nghiệp của toàn nền kinh tế, tỷ lệ có thể tham gia hoạt động kinh tế và tỷ lệ có việc làm.

Phương pháp và thủ tục dự báo

- Thủ tục dự báo được bắt đầu bằng dự báo tăng trưởng GDP và giá trị tăng thêm của các ngành kinh tế, dựa trên thừa nhận rằng cầu lao động có liên quan mật thiết với tăng trưởng kinh tế. Dự báo tăng trưởng GDP và giá trị tăng thêm của các ngành kinh tế được thực hiện dựa vào mô hình kinh tế lượng hoặc mô hình chuỗi thời gian khác.

- Dự báo việc làm trong các ngành kinh tế được tính toán bằng cách nhân giá trị tăng thêm được dự báo của mỗi ngành kinh tế với hệ số giãn giữa việc làm và tăng trưởng kinh tế của ngành này.

- Dự báo việc làm theo các nghề trong các ngành kinh tế (ma trận Ngành kinh tế * Nghề làm việc) được thực hiện bằng việc sử dụng phương pháp multi-logit hoặc bằng sử dụng phương pháp mô phỏng trung bình

Raynold (RAS) trên ma trận Ngành kinh tế * Nghề làm việc. Phương pháp RAS là phương pháp do Cục thống kê lao động Mỹ đề xuất và ứng dụng.

- Ngoài ra cũng có thể sử dụng Phương pháp Shift Share như theo kinh nghiệm của Ailen trong dự báo việc làm theo nghề trong từng ngành kinh tế. Nói chung các phương pháp này đều cho kết quả dự báo tương tự nhau.

Dự báo cung lao động theo trình độ đào tạo

Dựa trên kết quả dự báo dân số theo nhóm 5 độ tuổi để ước tính: i) Dân số có thể tham gia sản xuất (the productive population) tuổi từ 15 trở lên; ii) Tỷ lệ có thể tham gia hoạt động kinh tế (the participation rate) và iii) Dân số tham gia hoạt động kinh tế.

Phương pháp dự báo cung lao động theo trình độ đào tạo gần tương tự như dự báo việc làm theo nghề, mặc dù phương trình dự báo có một số điểm khác biệt giữa chúng với nhau và giữa chúng với phương pháp dự báo cầu lao động theo nghề.

Sự khác biệt giữa phương pháp dự báo cung và cầu lao động theo trình độ đào tạo chủ yếu là do sự khác biệt trên các dữ liệu trong đó sử dụng lực lượng lao động hoạt động kinh tế thay vì có việc làm. Số lượng lực lượng lao động hoạt động kinh tế là số lượng có việc làm cộng với số lượng thất nghiệp. Dự báo cung lao động theo trình độ đào tạo là dự báo lực lượng lao động hoạt động kinh tế theo cấp đào tạo.

Dữ liệu được sử dụng để dự báo

Dữ liệu thống kê được sử dụng để dự báo là GDP giá cố định, dân số, cấu trúc tuổi dân số, các cuộc điều tra lao động và việc làm; các cuộc điều tra dân số và biến động dân số, tỷ lệ nhập học các trường tiểu học, trung học cơ sở, trung học phổ thông; số lượng nhập học và tốt nghiệp các trường đào tạo nghề từ trung cấp đến đại học, sau đại học phân theo lĩnh vực đào tạo,…

3.2. Đề xuất mô hình, quy trình, kỹ thuật dự báo nhu cầu nhân lực trình

độ cao đẳng, đại học

3.2.1. Quy trình dự báo nhu cầu nhân lực trình độ cao đẳng, đại học

Quy trình dự báo nhu cầu đào tạo nhân lực có trình độ cao đẳng, đại học được thực hiện tương tự như quy trình dự báo nhân lực các trình độ khác, là một phần của quy trình dự báo nhu cầu nhân lực cho toàn bộ các khu vực kinh tế, theo các trình độ khác nhau. Những đề xuất dưới đây đã vận dụng quy trình, kỹ thuật và các kiểm định cần thiết của dự báo nói chung vào dự báo nhu cầu nhân lực trình độ cao đẳng, đại học.

Để thiết lập một dự báo nhu cầu nhân lực trình độ CĐ, ĐH, về cơ bản, chúng ta cần phải tiến hành các bước sau đây:

Bước 1: Lựa chọn đối tượng của dự báo và khoảng dự báo

Nguyên tắc cơ bản của dự báo nhu cầu nhân lực là tính toán thông qua sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế. Chúng ta phải bắt đầu từ việc xác định nhu cầu nhân lực cho từng ngành kinh tế. Mỗi ngành kinh tế đều có chiến lược riêng để xác định nhu cầu nhân lực thực sự cần thiết cho sự phát triển của ngành, trong tương quan của kịch bản phát triển kinh tế. Việc thực hiện dự báo này đòi hỏi phải có một tầm nhìn và được hoạch định ở cấp vĩ mô, cần xác định những lĩnh vực kinh tế nên tập trung phát triển, nhằm phát huy được những lợi thế của nhân lực Việt Nam. Dự báo nhu cầu nhân lực theo ngành nghề, theo khu vực kinh tế thì kết quả dự báo phải thể hiện được mối quan hệ chặt chẽ giữa nguồn nhân lực với các kịch bản kinh tế - xã hội.

Thời kỳ dự báo thường được “đặt hàng” trước bởi nhà quản lý, tuy nhiên, tùy theo số liệu thu thập được mà “nhà dự báo” có thể xác định được mốc thời gian xa nhất của dự báo có độ tin cậy chấp nhận được. Với hệ thống số liệu như hiện nay ở Việt Nam, độ dài của dự báo không nên xa quá 10 -15 năm.