Khái Quát Về Quá Trình Sáng Tác Của Nhà Thơ Bùi Kim Anh

nổi. Họ hăng hái làm thơ, viết văn, viết báo... ; họ tích cực góp tiếng nói của mình vào quá trình hiện đại hoá nền văn học nước nhà. Nội dung thơ, văn của họ đã thể hiện nỗi xót xa, đau đớn trước tình cảnh đất nước bị nô lệ, và gửi gắm nỗi niềm tâm sự cá nhân về tình yêu đôi lứa, về khát vọng tự do trong tình yêu và trong cuộc sống đời thường.

Đặc điểm nổi bật trong sáng tác của nhà thơ nữ Việt Nam trong phong trào Thơ Mới (1932 - 1945) là bước đầu đã thể hiện được "cái Tôi cá nhân" với khát vọng được tự do, được bình đẳng và được khẳng định mình của người phụ nữ; và bộc lộ tiếng nói sâu sắc của mình với quê hương, đất nước, con người - với những tình cảm thiết tha, nồng nàn, đậm chất nhân văn, đầy nữ tính.

Giai đoạn đầu thế kỉ XX đến năm 1945, xã hội Việt Nam có nhiều biến động lớn. Sự xâm lược và thống trị của thực dân Pháp đã làm nên những thay đổi căn bản của xã hội Việt Nam thời bấy giờ: từ xã hội phong kiến chuyển sang xã hội nửa thực dân phong kiến. Sự xuất hiện của "cái Tôi cá nhân" kết hợp với một không khí khá dân chủ trong văn chương đã tạo nên một nền văn học mới với sự đổi mới toàn diện về nội dung cũng như của nền văn học nước nhà. Đó là nguyên nhân chính dẫn đến sự xuất hiện đội ngũ các nhà thơ nữ Việt Nam trong đời sống văn học lúc bấy giờ. Thơ nữ trong phong trào Thơ Mới đã được khẳng định với sự có mặt của 5 nhà thơ nữ được Hoài Thanh, Hoài Chân tuyển chọn và giới thiệu vào trong cuốn sách nổi tiếng: "Thi nhân Việt Nam" họ được xếp ngang hàng với các nam thi sĩ. Đó là một điều hết sức vinh dự cho các nữ sĩ trong phong trào Thơ Mới nói riêng và cho các tác giả thơ nữ Việt Nam nói chung thời hiện đại.

Từ sau 1945, thơ nữ Việt Nam thực sự có những bước phát triển mới, mạnh mẽ hơn và sâu sắc hơn với những giọng điệu riêng, phong phú. Thơ của các chị đều có chung một đặc điểm: "thể hiện những điều tâm tình nhiều khi nhỏ nhặt nhưng góp phần nói lên đầy đủ cái phong phú đáng yêu của cuộc

sống mới này..." (Lê Mai (1997), "Cuộc sống mới xã hội chủ nghĩa với các nhà thơ nữ" Tạp chí văn học (số 2), tr51-64).

Thơ nữ Việt Nam hiện đại cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI tiếp tục khai thác hướng đề tài truyền thống, nói về thân phận người phụ nữ, về tình yêu, lòng thuỷ chung son sắt, tình mẹ con, bầu bạn... đồng thời, họ đi sâu khám phá những đề tài mới trong cuộc sống đầy biến động, với những va đập những thách thức mới, với niềm khát khao mãnh liệt hướng tới cái mới. Thơ nữ trẻ thế hệ 8x, 9x cố gắng khẳng định cái "Tôi" trẻ trung, góc cạnh, cái "Tôi" đầy tính cá thể trước mọi biến động của đời sống xã hội. Thơ họ nói lên tiếng nói cá nhân và bộc lộ những tư tưởng, những ý niệm của mình về cuộc đời, về xã hội, về thời đại.

Có thể thấy thơ nữ là sự phản ánh tâm hồn, thế giới nội tâm của người phụ nữ, là cách nhìn đời thường qua lăng kính và trái tim của người phụ nữ. Chính vì thế thiên tính nữ với những số phận cụ thể, những khát vọng về hạnh phúc, tình yêu cũng như những vấn đề muôn thuở của nhân sinh và kiếp người phụ nữ... chính là những chiều sâu của các giá trị tiêu biểu của thơ nữ Việt Nam qua các thời kì.

1.2. Khái quát về quá trình sáng tác của nhà thơ Bùi Kim Anh

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 122 trang tài liệu này.

Bùi Kim Anh sinh năm 1948 (quê Thái Bình) nhưng sinh ra và lớn lên tại Hà Nội trong một gia đình công chức. Bà học trườ ng Đại học Sư phạm ngành Ngữ văn và dạy văn từ năm 1968 tại Hà Nội. Bà là một nhà giáo (một trí thức) yêu thơ và viết thơ, rồi dần trở thành một nhà thơ nữ có giọng điệu riêng biệt. Hiện bà đang là hội viên Hội nhà văn Việt Nam và đã từng công tác trong Ban Nhà văn nữ của Hội nhà văn Việt Nam.

Bùi Kim Anh là người yêu văn chương từ nhỏ. Bà tập làm thơ khi mới học lớp 5. Thơ của bà được in trên báo từ năm 1980 và xuất bản cuốn thơ đầu tiên "Viết cho mình" (1995) tiếp theo là tập "Cỏ dại khờ" (1996), "Lối mưa"

(1999), "Bán không cho gió" (2005), "Lời buồn trên đá" (2007), "Lục bát cuối chiều" (2008), "Bắc lên gió mà cân" (2010) và sắp xuất bản tập thơ thứ

8. Với tập thơ đầu tay "Viết cho mình" ra đời, Bùi Kim Anh đã được nhận giải thưởng của Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội. Bà cũng đã được nhận giải của cuộc thi thơ lục bát của Báo Giáo dục và thời đại, ngoài ra bà còn được một số giải của báo Văn nghệ, báo Hà Nội…

Bùi Kim Anh đã làm thơ như một nhu cầu tự thân nhằm giải tỏa mọi ẩn ức và gửi gắm mọi nỗi niềm (đặc biệt là nỗi buồn), mọi nỗi suy tư cũng như những mối quan ngại sâu sắc về cuộc đời, về thế sự, về con người, cuộc sống… thời kỳ hiện đại. Qua thơ chị, người đọc thấy rò một cái Tôi Cá Nhân, cái tôi của một người phụ nữ trí thức luôn đau đáu yêu thương, luôn khát vọng về một hạnh phúc (tưởng chừng như có thật), luôn đắng đót, xót xa nhưng đầy sự cảm thương, chia sẻ đối với những con người - đặc biệt là những con người có số phận bất hạnh, vất vả, khổ đau. Qua thơ chị, người đọc thấy rò chân dung một người phụ nữ trí thức thời kỳ hiện đại: dịu dàng, nhân ái, luôn có ý thức sâu sắc về cái Tôi Cá Nhân của mình với tất cả niềm vui, nỗi đau, hy vọng và tuyệt vọng… trước cuộc đời đầy sống gió. Tuy vậy "cái Tôi" đó không bao giờ tách rời và đơn độc mà luôn muốn có một sự đồng cảm, sự sẻ chia chân thành, tha thiết với mọi người xung quanh, với cuộc sống vốn rất phong phú, phức tạp thời kì hiện đại này.

Như đã nói ở trên, Bùi Kim Anh hay viết thơ lục bát, nhưng có những điểm khác với thơ lục bát truyền thống. Thơ lục bát của chị là một thứ thơ lục bát nhuần nhụy, nhưng không cũ, mang hơi thở cuộc sống, chứa đầy ưu tư và cảm xúc của con người thời kỳ hiện đại. Bên cạnh đó, chị cũng thường sáng tác theo thể thơ tự do một thể thơ rất phù hợp trong việc thể hiện sự tuôn trào của cảm xúc và những suy tư, trăn trở, đớn đau… không giới hạn trước số phận cá nhân, cũng như trước cuộc đời.

Có thể thấy, Bùi Kim Anh trong quá trình sáng tác của mình đã tạo nên được một giọng điệu thơ khá độc đáo, có màu sắc riêng biệt, thể hiện một cách rò nét, sinh động cái Tôi trữ tìnhtrong đời sống thơ ca nữ Việt Nam thời kì hiện đại.

Tác giả Hiền Nguyễn cho rằng: Bùi Kim Anh làm thơ để tìm giá trị hạnh phúc, và chính nhà thơ Bùi Kim Anh cũng khẳng định: Tôi làm thơ cho chính mình. Cảm xúc của tôi được lấy từ chính cuộc sống thường ngày của mình và "chỉ khi nào có cảm hứng thì tôi mới viết. Có những ngày tôi làm một mạch được vài bài..." (Báo Điện tử Tổ quốc - Chuyên mục ý kiến - đối thoại 1/6/2009).

Trong khoảng thời gian từ 1995 đến năm 2010, nhà thơ Bùi Kim Anh có khoảng hơn 400 bài thơ với 7 tập thơ: "Viết cho mình" (1995); "Cỏ dại khờ" (1996); "Lối mưa" (1999); "Bán không cho gió" (2005); "Lời buồn trên đá" (2007); "Lục bát cuối chiều" (2008); "Bắc lên ngọn gió mà cân" (2010). Và chị vẫn tiếp tục sáng tác và sắp cho ra đời tập thơ với cái tên dự định "Nhốt thời gian".

Có thể chia các tác phẩm thơ của Bùi Kim Anh làm hai giai đoạn: Giai đoạn đầu: đầy sự trong trẻo, tin yêu, băn khoăn, day dứt, bao dung, hồn hậu... của một người phụ nữ - một cô giáo yêu người, yêu thơ và làm thơ; Giai đoạn sau: đau đớn, xót xa, quằn quại, hoài nghi, chua chát, cay đắng, đôi khi là tuyệt vọng nhưng vẫn toát lên chất vàng mười của lòng nhân hậu, sự hi sinh của lòng tự trọng, của bản lĩnh người mẹ, người vợ Việt Nam trong những lúc khó khăn nhất, bất hạnh nhất của cuộc đời. Người đọc đã bắt gặp một thứ tình cảm trong trẻo đầy sự tin yêu, bao dung và hồn hậu của một người phụ nữ trong thơ qua hàng loạt bài: Ngập ngừng, Buồn dang dở, Tím lỡ làng, Xa, Cho em gặp anh, Ngày không anh, Lạc khoảng trời, Nhặt trăng, Chơi vơi... Cũng như bắt gặp những nỗi đau đớn, xót xa, hoài nghi đôi khi là tuyệt vọng... trong

các bài: Đi tìm, Một lần khác mọi lần, Mỗi ngày, Em và anh, Nợ người, Cơn đau, Ta hỏi ta, Thăng bằng, Long đong một mình, Nợ thời gian, Đêm cuối năm, Tương lai không định nghĩa, Cạn đáy giọt đời...

* *

Nhà thơ Bùi Kim Anh có thơ lẻ in trên báo từ những năm 70, 80 của thế kỷ trước, nhưng đến năm 1995 chợ mới cho ra đời tập thơ đầu tiên với nhan đề "Viết cho mình". Đây là tập thơ tình mang dấu ấn rò nét. Tập thơ bộc lộ những nỗi niềm, suy ngẫm, day dứt, chứa đầy sự hoài nghi và niềm tin vào tình yêu của chính mình. Đứng giữa cuộc đời đầy phức tạp, đầy thử thách và sóng gió, người phụ nữ có biết bao điều lo toan, bao điều phải chống chọi để có một tình yêu, một gia đình hạnh phúc, một sự nghiệp đầy ý nghĩa đối với bao lớp học trò yêu quý? Chị đã phải trải qua bao niềm vui, nỗi buồn, bao hi vọng và tuyệt vọng, may mắn và bất hạnh để dựng xây, để níu kéo hạnh phúc, tình yêu của chính mình. Tập thơ "Viết cho mình" toát lên một vẻ đẹp kín đáo, trong trẻo của một tấm lòng đôn hậu, một trái tim đa cảm, của một tâm hồn giàu tình yêu thương, vị tha - của một người phụ nữ trí thức yêu nghề, yêu trẻ!

Năm 1996, Bùi Kim Anh cho ra đời tập "Cỏ dại khờ". Chị vẫn đi tiếp cái mạch thơ mà chị đã đi: "đằm thắm, nhẹ nhàng, ân tình, đôi khi bứt phá nhưng rồi lại trở về với chân nữ tính của riêng mình" (Đào Nam Sơn). Vẫn theo nhận xét của Đào Nam Sơn thì: "Cỏ dại khờ" là cách nói khiêm nhường của thi sĩ, còn với những ai tri kỷ, tri âm thì nó là thảo dược quý. Với 40 bài trong tập thơ này (ít bài dài), ý tưởng trong bài thơ gợi lên thật rò ràng, bởi nhà thơ quan niệm viết cho chính mình và mong chia sẻ với cuộc đời bằng suy nghĩ của mình:

Giá có thể quay về cổ tích

Ước một lần không phải là mình

...xếp cuộc đời theo từng bước đặt Sương - khổ, rủi - may

Chẳng tại số trời Ước ba lần...

Trong "Cỏ dại khờ" - ta thấy Bùi Kim Anh muốn thể nghiệm những gì chị đã cảm nhận được trong cuộc đời này. Trong nhiều bài thơ, chị luôn hướng tới đời, hướng tới con người của hôm nay. Tấm lòng của một người mẹ trong bài "Thay cho lời ru" của tập thơ này là một ví dụ tiêu biểu:

Hãy ngủ đi non nớt của mẹ ơi

Nụ hôn tình yêu sẽ gắn lành nỗi đau nức nở

Có một chàng trai đến tìm con hẹn mai còn đến nữa Mẹ đi lau chiếc gương nơi sáng nắng nhà mình

Chị đã hiểu đã sẻ chia, đã an ủi và vực con dậy để tin vào cuộc đời, vào tình yêu cho dù - chính tình yêu đã gây tổn thương, đau đớn cho con.

Và thật khiêm tốn khi chị viết về mình:

Người ta đi đông đi tây

Còn tôi quanh lại ở ngay xó nhà Những chỉ lo việc đàn bà

Tứ thơ eo hẹp trong ba chuyện đời.

Nhưng "ba chuyện đời" đó đi vào thơ chị thì đâu có phải là nhỏ, là ít nữa! Sự khiêm tốn đôi khi chính là niềm kiêu hãnh, tự hào của người phụ nữ.

Tập thơ "Lối mưa" in năm 1999 (sau "Cỏ dại khờ" 3 năm). "Lối mưa" vẫn khuynh hướng viết cho mình, mình giãi bày cùng bạn đọc, nhưng đã chín hơn nhiều trong những bài thơ viết cho cuộc đời, cho còi nhân gian:

Cụ già như bà lão trong cổ tích

Dúm dó góc hồ lần lữa đôi tay cắt gọt Mụn vải tả tơi gió lật

...những con búp bê nhem nhuốc Như những đứa trẻ bị bỏ rơi

Những con búp bê như tuổi già lay lắt

...Có một cô bé nay trở thành người lớn Ngàn tuổi thơ vẫn bày con búp bê bù rối Xếp thành câu chuyện cổ ngày nay.

Phần viết cho mình, chị luôn bộc lộ những suy nghĩ, trăn trở của mình bằng những câu thơ đầy chất hiện thực, giản dị và trong trẻo:.

Đời còn gì để nối anh với em Giữa hai đứa đâu là mơ là thực

Một con đò sang ngang chở đầy trách nhiệm Các con là cầu nối chặt đôi ta.

Đến năm 2005, tác giả cho ra đời tập thơ "Bán không cho gió". Ta bắt gặp trong tập thơ sự day dứt về những nỗi buồn của một người vốn có nhiều ao ước, mộng mơ nhưng chẳng có cơ hội thực hiện. "Việc đàn bà" và "ba chuyện đời" của chị cũng là cái chuyện muôn đời của một người phụ nữ, một người yêu, người vợ, một người mẹ, một công dân, một thi sĩ trong những ngày đất nước nhiều thay đổi (Vũ Nho). Trong thơ Bùi Kim Anh - người đọc thấy luôn luôn thường trực trong đời sống tình cảm của tác giả là cái trạng thái tâm lý đối lập: yêu và hoài nghi, chịu đựng và phản ứng, tha thứ và lên án, thoả mãn và khao khát...Tất cả các mặt đối lập đó đều được giãi bày thành thực như một nhu cầu để tự giải thoát. Vì thế mà - thơ Bùi Kim Anh hiếm những câu vui, hiếm những khoảnh khắc bình yên, thanh than. Tập thơ "Bán không cho gió" chị đã sáng tác khi mà tai ương bỗng ập đến với gia đình chị. Vậy mà con người làm thơ vẫn cứng cỏi vượt lên số phận để làm thơ, bởi chị đã lựa chọn và quyết "vịn vào thơ", để sống: "Em và anh gắn với nhau bởi những bất hạnh/Tai ương kéo đến suốt cuộc đời/Giá ta bỏ nhau lúc trẻ để vạn

kiếp chia đôi/ Nhưng số mệnh bắt cùng gánh chịu/ Phải trời hay người cứ đoạ đầy/ Cho một chút đổ đầy oan nghiệt…"

Thơ viết cho mình, cho con lúc này là nguồn sống cho tác giả vượt lên tai ương, bất hạnh: "Con trai ơi hãy yên lòng ra đi/ Mỗi sớm/ Mẹ ở bên cha/ Ta còn mãi mái nhà".

Chỉ sau một năm khi "Bán không cho gió" được xuất bản thì năm 2007, nhà thơ cho in "Lời buồn trên đá". Khi chồng mắc vào vòng lao lý, con mắc bệnh nan y, chị càng viết thơ nhiều hơn, giọng thơ cứng rắn hơn, khiến người đọc xúc động:

Những câu thơ không vớt được ý thơ

Những câu thơ không giải thoát được người làm thơ Những điều tồn tại không có mặt trong thơ

Những điều không tồn tại lại kết thành câu chữ

Tập thơ "Bán không cho gió" được Hội liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội trao giải hàng năm. Trong tập thơ này chị đã có những bài, những câu làm nao lòng người:

- Câu thơ em viết cho em

Cởi ra xa xót vò thêm nát nhàu... Ta làm thơ để tặng mình...

- Tôi là một kẻ quăng chài Buông câu để kéo một vài ý thơ...

Thơ luôn là chứng liệu lịch sử chính xác nhất cho số phận mỗi nhà thơ. Người đọc nhận ra được từ thơ chị những đắng cay, chua chát mà chị đã hứng chịu và những bất hạnh, thử thách mà chị phải trải qua. Đến 2 tập thơ "Bán không cho gió" và "Lời buồn trên đá" thì không còn một Bùi Kim Anh "lãng đãng và mê đắm" như ở mấy tập thơ trước nữa mà là một Bùi Kim Anh: "chông chênh cơn tuyệt vọng và dằn vặt nỗi hệ luỵ" (Lê Thiếu Nhơn). Trong