Các thiết chế quản lý đô thị Thăng Long thế kỷ XVI - XVIII - 22

ô Trường Bắn (xạ trường). Bồng sai tướng đi đánh, quân Tế bị đại bại...

Chúa Trịnh bỏ trốn, tự hoàng bí mật sai người đốt cháy phủ Chúa. Từ khi trung

hưng đến nay, cơ nghiệp hơn hai trăm năm của họ Trịnh, sau một mớ lửa, bị tiêu thổ trụi hết. Người bấy giờ không ai không than phiền tự hoàng là tàn nhẫn

LQKS

61-62

6

Ngày Văn Huệ xâm phạm đến Thăng Long... Trịnh Khải đánh nhau với giặc ở bến Tây Luông (Long) thua chạy bị bắt, Khải tự sát

CM

2

781

1787

1

Làm lễ tế Giao. Theo thể lệ cũ, khi tế Giao, xa giá nhà vua từ cả đại Hưng, đi ra. Mở, đóng cửa này, do viên phủ doãn phủ Phụng Thiên giữ chìa khoa. Bấy giờ Nguyễn Bá Lan làm phủ doãn, theo ngự giá, nhưng đi sau. Kịp khi nhà vua về cung [phải chờ chìa khoá] hồi lâu không vàođược. Triều thần muốn trị tội Bá Lan, nhưng

mà vua đặc cách tha cho.

CM

2

805

3

Lại mở chế khoa. ..Bấy giờ nhà vua rất yêu chuộng văn học, cứ 6 ngày một lần cho giảng sách ở nhà Kinh Diên và một ngày một lần cho giảng sách ở viện Nội Hàn...

CM

2

808

12

Nhà vua chạy đi Kinh Bắc. Vũ Văn Nhậm vào giữ thành Thăng Long. Nhà vua cùng bọn nội thần là Nguyễn Quốc Đống và Nguyễn Khải đi đến nhà Hữu Chỉnh. Nhà vua vào, dụ bảo Chỉnh đi theo hộ giá. Chỉnh nhân đó sai Hữu Du đi trước hầu xa giá. Chỉnh nhân đo sai Hữu Du đi trước hầu xa giá. Giây lát, Chỉnh thu lượm

được nghìn quân đã tan tác, hộ vệ gia đình nhà vua qua sông sang.

CM

2

821

1788

Sầm đem quân lính Điền Châu đóng đồn ở trường thi vò phía tây thành Thăng Long. Bị một tướng bên giặc vây đánh, Sầm cố sức chiến đầu suốt ngày. Khi quân

LQKS

115

Thanh đã tan vỡ, Tôn tổng đốc đã chạy về Bắc, Sầm đường cùng, sức kiệt, quân

cứu viện không có, bèn thắt cổ bằng chiếc thừng to ở dưới Loa Sơn

3

Tiết chế Vũ Văn Nhậm lấy nhiều dân đi đắp thành Đại La. Tư mã Ngô Văn Sở vốn

hiềm khích với Nhậm, tố với Huệ. Huệ giận quá, tự đem quân đến thành Thăng Long bắt Nhậm giết đi.

TB

479

Niên đại

Nội dung

Tr.

Tháng

Năm

Chức vụ quan Đề lĩnh

2

Dương Đức 3

[1674]

Trông nom sửa sang những đường xá và cầu cống trong kinh đô; phải khơi ngòi để tháo nước chữa cháy và ngăn ngừa bọn gian

39

phi. Về việc tra xét từ tụng, thì chỉ cho xét hỏi những vụ trộm cướp và đấu ẩu. Viên chức nào làm việc xứng chức sẽ được thăng thưởng; nếu làm điều trái phép, sẽ do quan chức Đài Ngự sử được phép đàn hặc việc bậy ra, rồi tuỳ việc nặng nhẹ mà luận

tội.

Chức vụ của quan Phủ doãn

2

Dương Đức 3

[1674]

Cốt giữ gìn trật tự, nếu thấy nhân viên trong các nhà quyền thế, kiêu dông ngang ngược, không theo pháp chế, thì được phép đàm hặc việc bậy ra để nhà chức trách trừng trị. Còn sự tra xét các từ tụng, phải theo đúng thứ bậc lệ luật mà thừa hành. Viên nào làm việc xứng chức sẽ được thăng thưởng; nếu làm việc trái

phép sẽ tuỳ việc nặng nhẹ mà luận tội

39

Lệnh cấm nhũng nhiễu việc buôn bán

12

Đức Long 6[1634]

Các chợ và cửa hàng ở trong kinh kỳ mua bán giao dịch để lưu thông hàng hoá và phương tiện sự nhật dụng. Từ nay về sau, các nhà quyền quý và các nha môn phải nghiêm cấm người nhà không được ăn hiếp lấy tài vật của người ta ở ngoài chợ, để yên ổn lòng người. Ai trái lịnh này, thì cho phép viên Xá nhân được tra xét, cùng là người chứng kiến được tróc nã chính phạm cùng với đồ tang vật đem nộp, để xét thực, khép phạm nhân vào tội

nặng.

75

Cấm giết trâu bán

11

Phúc Thái 3

Các chợ và phường ở trong kinh kỳ, giết vụng trâu bò, đều phải

77

[1645]

cấm ngặt. chỉ còn các phường Đồng Xuân và Cầu Dền, mỗi ngày được giết trâu một con; hoặc là ở kinh kỳ, quan các doanh các cơ cho phép người nào mới được giết trâu. Nha môn Phủ doãn cùng với ty Xá nhân phải xem xét... cùng nha môn các phủ huyện, có thấy người nào giết trâu bán thịt, bắt được quả tang, thì dẫn đến

phủ đường mà nộp, sẽ kết tội, để trừng trị việc trái phép.

Lệnh cấm lấy tiền chợ

8

Phúc Thái 5

[1647]

Chốn kinh kỳ là nơi văn vật, người ở các phố phường và người buôn bán, có hàng hoá đều tàng trữ ở các chợ, vậy phải cấm ngặt các nha môn, không được lấy tiền của các chợ trong kinh kỳ, để

cho nhân dân đều được an cư lạc nghiệp.

79

Tuyển hạng lính và hạng quân

1

Thịnh Đức 6

[1658]

Các phường thuộc phủ Phụng Thiên cứ dân số 100 người, chỉ lấy hạng quân 20 người

87

Quy định về việc chon người học thức

Thịnh Đức 6

[1658]

Các huyện, xã, phường... thuộc phủ Phụng Thiên, lúc điểm duyệt các hạng nhân dân, có người nào hơi có học thức, các quan xứ ấy phải hội đồng khảo hạch qua, ai hơi thông văn lý, thì cấp cho bằng nhiêu học (cũng như khoá sinh) để tỏ cái đức ý của triều

đình giáo dưỡng nhân sĩ.

101

10

Cảnh Trị 7

[1669]

Bến đò chở người, cũng là một việc cần trong hành chính. Hiện nay ở kinh thành, thuyền ở các bến đò ven hai bờ sông Nhị hà đã tha tiền thuế. Vậy nên giao cho quan Đề lĩnh giám đốc các nha

139

lại đốc thúc phu đò ở các bến, đóng những đò ngang hơn hơn trước, cốt cho bền vững, để tiện sự chở hành nhân đi lại. Các đội thuyền thuộc các doanh cơ, hoặc có phải vận tải đồ vật gì là của công, phải đến trình với quan Đề lĩnh, sẽ sai người ra kén các đò ngang ở các bến, để vận tải cho, chứ các doanh cơ không được tự tiện bắt thuyền. Ai trái lệnh này, cho phép phu đò được tố cáo, sẽ làm tờ khải bẩm lên để xét tội. Các phu đò cũng phải tuân y như lệnh, lúc nước sông nhỏ, được thu của mỗi hành khách mỗi người một đồng cổ tiền; mà lúc nước to, được thu mỗi người hai đồng cổ tiền; không được lấy quá lệ ấy. Phu đò trái lệnh, quan giám đốc được phép bắt tội phạt. Nếu quan giám đốc không làm

chọn chức vụ, cũng sẽ bị tội phạt.

9

Khánh Đức 1

ở trong nội kỳ (kinh đô) các quan viên quyền quý và các hạng

175

[1649]

người ở phố phường không được họp nhau đánh cờ, đánh bạc,

đánh bài, mê man về cuộc ăn thua, để đến nỗi hết của tan nhà, cả

đến đàn bà cũng có người chơi bời như thế, khiến cho những

người ở các phủ huyện ngoài, nhiều kẻ bắt chước thói càn bậy

ấy, sinh ra có nhiều kẻ khánh kiệt tài sản, cầm bán vợ con, làm

bại hoại phong tục, không gì tệ hơn điều đó1 nay phải cấm

nghiêm để bỏ thói xấu ấy đi. Nếu là quan viên bậc quyền quý, ai

còn quen giữ mãi tật xấu xa kia, sẽ phải phạt cổ tiền 200 quan, người ở phường phố mà phạm lỗi này, sẽ phải phạt cổ tiền 100 quan, lại bị đánh 100 trượng, cùng là truy thu số tiền tang vật bắt được ở trong đám cờ bạc, nọp vào kho, để làm gương răn kẻ

khác.

Những việc cấm

5

Khánh Đức 2

Khi có những tàu người các nước Hoa lang, Ô lan và Nhật bản

177

liên quan đến

[1650]

đến cửa bể nước ta thì trong kinh phải sai viên Thể sát trước đi

người nước ngoài

do thám rò tình hình, rồi cho bọn họ được ở những địa phận các

làng Thanh Trì và Khuyến Lương, rồi chọn người làm Thủ bả

(viên chức coi xét) để răn bảo họ phải giữ phép. Lại chọn người

bản quốc làm Thông sự (thông ngôn) hiểu dụ viên trưởng tàu và

các phu tàu để bọn họ giữ gìn lễ phép, để đến kinh lễ mừng. Khi

đi đường, chước lượng cho một người chưởng tàu được cưỡi

ngựa. Mỗi khi đi qua các cửa điện và phủ đường cùng là đền

miếu các tiên thánh thì phải xuống ngựa. Nếu qua những nơi

cung cấm không được xông xáo đi lại. có kẻ nào trái lệnh, thì

cho phép quan Đề lĩnh, Phủ doãn tra xét ra sự thực, rồi bắt tội

viên thông sự. Còn như người Hoa lang giảng đạo, ở kinh kỳ có

ai theo đọc, thì cho phép nha Tư lễ tra xét mà cấm ngặt... Nếu

bọn kia (tức người Hoa lang truyền giáo - người dịch chú) có

dựng nhà thờ bậy bạ, thì ở trong kinh kỳ, cho phép quan Phủ doãn được phá bỏ đi... Đến như tàu buôn người Phúc Kiến đến đâu buôn bán, phải dò xét sự tình cho minh bạch, cho bọn lái buôn ấy được ở địa phận các xã Thanh Trì và Khuyến Lương, bày hàng mà mua bán, để cho sự giao dịch đúng phép; tàu của bọn ấy không được ăn hiếp mua hàng hoá của chợ ta, người nước ta cùng không được hà hiếp lấy hành hoá của tàu họ. Những thứ hoá vật quý báu riêng để ngự dụng, đều nghiêm cấm không được chứa chấp ở mọi nơi mà bán giấu giếm cho nhau. Nếu viên giám thủ không biết nghiêm cấm, sẽ bị phạt nặng. Hoặc khi có sứ thần Tàu đến, cùng là khách thương do đường bộ đến miền Bắc, phải cho ở trọ tại điếm Yên Thường để đợi lệnh, cho được nghiêm giã

lễ phép và ngăn ngừa sự dòm nom.

Lệnh cấm tụ họp

5

V ĩnh Thọ 5

Quan và kính ở các doanh, cơ, đội, và các chiến thuyền ở trong

271

chọi gà

[1662]

kinh ngoài trấn, và dân chúng ở các phố, phường nhất thiết

không được tụ họp nhau, bày ra cuộc chọi gà, say mê chơi bời,

bỏ khoáng chức vụ và nghề nghiệp. Ai trái lệnh này, cho phép

quan Đề lĩnh và quan Phủ doãn cùng là các nhân viên chứng kiến

các cuộc ấy, được bắt lấy tang vật, giải nộp nhà chức trách để

luận tội.

3

Cảnh Trị 1

Những nhân viên hư hỏng và những bọn vô lại quen nết du đãng,

277

đánh bài

[1663]

họp nhau đánh cờ đánh bạc và đánh bài đến nỗi nhiều người bị

hết cả gia sản, cái tệ ấy không phải là nhỏ, phải nên bài trừ cho

tiệt. Từ nay về sau có kẻ nào còn quen thói cũ, dông dở làm

những sự trái phép nói trên, thì cho phép xã trưởng, phường

trưởng ở nơi đó tra xé, cùng với những người chững kiến, bắt cả

những chính phạm và tang vật, nếu ở kinh kỳ thì phải nộp các

quan Cai đạo... Lại tra xét những văn tự nợ, văn khế cấm bán bất

động sản lập ra trong khi đánh bạc, đem tiêu huỷ đi. Bao nhiêu

tiền tài trong sòng bạc đều bị tịch thu sung công. Rồi trích ra một

phần mười trong số tiền tịch thu để thưởng cho các nhân viên thể

sát và những người tố giác.

Lệnh cấm tranh

3

Khánh Đức 4

Điều luật của Quốc triều, các phố xá cùng là trại lính trong kinh

399

cướp của cải đồ

[1652]

thành, xẩy ra hoả hoạn cháy nhà mình thì (chủ nhà ấy) bị tội

vật khi có hoả

trượng tám chục, nếu cháy lan ra nhà người khác, cũng bị tội

hoạn

trượng tám chục, tội nhân bị riễu trước công chúng ba ngày và

phạt tiền mười quan sung công. Nếu ai cố ý hay vì thù hằn,

phóng lửa đốt nhà người ta, đều khép tội vào điều luật ăn cướp.

từ nay về sau, bắt ngặt các phố phường và các trại lính phải tích

trữ nước. Nếu thấy chỗ nào lửa bốc lên, thì bắt các phố phường