Cấu Trúc Chủ - Vị Có Tiêu Điểm Thông Tin Là Tham Tố

[3:46] a. Rồi họ lấy gì mà sống?

b. Vậy mà vẫn sống đấy. Sống quấn quít đáo để.

[3:47] a. Thế ông không chúc chúng ta sẽ gặp lại nhau à?

b. Nhất định là phải gặp nhau chứ.

[3:48] a. Hồi cũng ngủ đây hả?

b. Vâng, tôi sang nằm chơi thôi.

[3:49] a. Ông không tin vào khoa học hay sao?

Có thể bạn quan tâm!

• Câu Hỏi Gồm Cả Phần Cơ Sở Và Tiêu Điểm Hỏi
• Tđtp Thay Thế: Đưa Ra Một Thông Tin Đúng Để Thay Thế Cho Thông Tin Sai Nêu Ở Tiêu Điểm Của Câu Trước Dựa Trên Sự Phán Đoán, Nhận Xét Của Người
• Đối Với Những Câu Hỏi Mà Người Nói Muốn Cầu Khiến Hay Kiểm Chứng Thông Tin Về Một Sự Tình Nào Đó Do Vị Từ Biểu Thị Thì Tiêu Điểm Hỏi Sẽ
• Điều Kiện Xuất Hiện Của Tiêu Điểm Thông Tin Là Câu
• Phương Tiện Thể Hiện Của Tiêu Điểm Thông Tin Là Câu
• Bước đầu khảo sát hiện tượng tiêu điểm hóa cấu trúc chủ - vị của câu Tiếng Việt - 14

Xem toàn bộ 136 trang tài liệu này.

b. Kết quả, bản dự thảo mới vẫn bị rơi vào yên lặng. [3:50] Nhưng bọn địch chẹn lấy cửa, cứ đánh, cứ thụi, cứ đấm.

(CL:246)

(NK:629)

(DDN:27)

(TNH1:489) (NĐT:151)

[3:51] Chị vẫn đang ở cái tuổi khao khát được âu yếm, lại thêm hồi ức các mối tình cũ cứ hiện diện về thiêu đốt chị…Mà anh lại bình thản ngáy như một ông già!

(TNĐS:67)

Trợ từ tiêu điểm "vẫn", "cứ" đứng trước vị từ nhằm biểu lộ thái độ ngạc nhiên của người nói về sự kiện, hiện tượng đáng lý ra đã phải kết thúc rồi nhưng vẫn tiếp tục diễn ra. Theo đánh giá của người nói sự kiện, hiện tượng tiếp xảy ra đó là bất thường, khác lạ. Và biểu hiện sự đánh giá chủ quan của người nói về một hành động xảy ra kéo dài, ngoài sự chờ đợi bình thường còn thể hiện bằng trợ từ "cứ" qua công thức khái quát: A → cứ Y. Còn trợ từ "lại" ngoài ý nghĩa biểu hiện sự lặp đi lặp lại tái diễn nhiều lần của một hành động, một hiện tượng mà theo người nói là không hợp lẽ, không nên, gắn với hàm ý không hài lòng như: Thằng bé lại đến thì còn có ý nghĩa thể hiện sự liên kết giữa các sự tình đi trước với sự tình đi sau trong phát ngôn (có thể là một sự tình nhất cố, chỉ xảy ra một lần). Nói khác đi, "lại" thường dùng để nối sự kiện đi sau P (sự tình được diễn đạt trong câu) với một sự kiện đi trước P, khi người nói nhấn mạnh, đánh giá cái sự tình "lại + P" là bất thường, nằm ngoài dự đoán, căn cứ vào sự tình đi trước P.

3.1.2.2.3. Trợ từ "hoàn toàn, tự, nào"

Để làm nổi rõ cho tiêu điểm vị từ còn có từ "hoàn toàn" với ý nghĩa "chỉ mức độ cao, chỉ sự quá ngưỡng về một đặc tính, một tính chất của động từ". Ví dụ:

[3:52] Cô hoàn toàn không biết rằng những người anh lính trẻ mà cô đưa đường hôm qua đang rất hối hận và nhìn cô với con mắt cảm phục như thế nào.

(TNĐS:248)

[3:53] Tất cả những trò nhố nhăng đê tiện vấp phải hàng ngày hoàn toàn có thể rũ sạch bởi một cú nhảy của con sóc nhỏ trên cành dâu da.

(NHT:50)

Cùng với "hoàn toàn", trợ từ "tự" cũng biểu thị sắc thái nhấn mạnh của một hành động không cần đến sự hỗ trợ của bên ngoài và nó bao giờ cũng đứng trước tiêu điểm vị từ. Ví dụ:

[3:54] Ngay cả quyền được khiếu nại, được xét xử, được tự bào chữa của cô cũng không có.

[3:55] Riêng anh, anh tự cho đã Âu hoá hoàn toàn.

(TNT:88)

(VTP:375)

Trong các phát ngôn đơn thoại của văn bản viết, trợ từ "nào" cũng là một trong những phương tiện thể hiện tiêu điểm vị từ nhấn mạnh những hành động xảy ra liên tiếp, không ngừng. Ví dụ:

[3:56] Nó liền ngồi dậy, nào nôn, nào oẹ, nào khạc, nào nhổ, nào nhăn mặt,

nào bịt mũi.

[3:57] Nào là trưng cầu ý kiến, nào là mở cuộc đố thi, nào điều tra, nào

phỏng vấn…

(NCH:74)

3.1.2.2.4. Đại từ nghi vấn và từ nghi vấn

Như đã trình bày kỹ trong phần trên, khi muốn tạo TĐH là vị từ người ta cũng thường dùng những đại từ nghi vấn này như "làm gì, làm sao, thế nào,…" hoặc các từ nghi vấn "có…không, đã…chưa, à, ư, hả…"để biểu thị điều cần biết của người hỏi.

Như vậy, cấu trúc thông tin có tiêu điểm rơi vào vị từ là loại cấu trúc câu xuất hiện nhiều trong tiếng Việt. Nó khác biệt với kiểu cấu trúc thông tin có tiêu điểm là tham tố và cấu trúc thông tin là toàn bộ câu.

3.2. Cấu trúc chủ - vị có tiêu điểm thông tin là tham tố

Nếu cấu trúc thông tin có tiêu điểm vị từ là cấu trúc mà vị từ đóng vai trò trọng tâm thông báo của câu thì ở cấu trúc thông tin có tiêu điểm tham tố, vai trò quan trọng đó thuộc về các tham tố (bao gồm diễn tố và chu tố). Xét về mặt ngữ nghĩa - ngữ pháp trong câu, tham tố là yếu tố phụ thuộc vào vị từ, giúp vị từ biểu thị các phương diện khác nhau của sự tình (chủ thể, đối thể, thời gian, địa điểm…). Khi xét câu trong những ngữ cảnh giao tiếp cụ thể thì tham tố không phải lúc nào cũng là thành tố phụ. Khi người nói muốn nhấn mạnh vào thông tin được biểu hiện ở tham tố thì chức năng thông tin của tham tố quan trọng hơn vị từ và lúc đó cấu trúc câu có tiêu điểm thông tin trùng với tham tố. Những cấu trúc như vậy chúng tôi gọi là cấu trúc thông tin có tiêu điểm là tham tố.

3.2.1. Điều kiện xuất hiện của tiêu điểm thông tin là tham tố

Xét điều kiện xuất hiện của cấu trúc này có hai trường hợp sau:

3.2.1.1. Đối với những câu hỏi nhằm tìm kiếm thông tin. Ở đây các câu trả lời có tiêu điểm thông tin là tham tố sẽ là những thông tin trực tiếp trả lời cho câu hỏi có chứa các yếu tố nghi vấn xuất hiện hiển ngôn trong câu hỏi. Ví dụ:

[3:58] a. Bõ đã chăm vườn Chúa được bao năm?

b. Bõ đến từ lúc mới ngoài hai mươi. Bây giờ, ơn Chúa đã ngót tám chục tuổi rồi.

[3:59] a. Sao lại giam trái tim?

b. Để nó khỏi chạy trốn.

[3:60] a. Nó ăn cắp gì?

b. Nó giật khăn.

[3:61] a. Ai cơ?

(DDN:12)

(VPT:139)

(NCH:115)

b. Người hùng thồ hai sọt su hào của lớp mình ngày xưa ấy.

(TNH:42)

3.2.1.2. Đối với những câu hỏi nhằm xác nhận tính chân thực thông tin. Người hỏi giả định về các phương diện của sự tình do các tham tố biểu thị. Trong trường hợp điều mà người nói giả định là sai thì người nghe phản bác lại điều đó và thông tin người nghe đưa ra sẽ

tương phản với thông tin của người nói, được biểu hiện bằng chính các tham tố làm tiêu điểm. Ví dụ:

[3:62] a. Cây vông người ta thường hái gói nem đó phải không?

b. Không phải, đây là cây vông đồng, gỗ tốt lắm.

[3:63] a. Gần đây có… quán bia hả anh?

b. Không. Mùi cây Mai Chiếu Thuỷ đấy!

[3:64] a. Mợ bảo thằng nào mà khốn nạn? Hở? Thằng nhỏ à…?

b. Không, không thằng nào đâu.

[3:65] a. Đã đẻ rồi kia à?

b. Ồ, đã hơn hai tháng nay.

(TNH1:221)

(CL:402)

(VTP:140)

(NCH:557)

3.2.2. Phương tiện thể hiện tiêu điểm thông tin là tham tố

3.2.2.1. Khả năng hoạt động của tiêu điểm tham tố

Trong cấu trúc có tiêu điểm tham tố, tiêu điểm thông tin rơi vào một tham tố bất kỳ nào đó: chủ thể, đối thể, nhận thể, thời gian, địa điểm… Khi ở chức năng là tiêu điểm mặc dù tham tố có giá trị bổ nghĩa cho vị ngữ nhưng tự nó lại mang ý nghĩa thông tin quan trọng nhất. Xét về mặt nghĩa của các tham tố là tiêu điểm chúng tôi thấy có các loại tiêu điểm tham tố như vừa kể.

3.2.2.1.1. Tiêu điểm tham tố chủ thể.

- Trường hợp thứ nhất, tiêu điểm chủ thể đứng độc lập trong câu trong khi các thành phần khác trong câu bị tỉnh lược. Ví dụ:

[3:66] a. Bác sĩ khám cho chị?

b. Y sĩ Trần Dự Định.

[3:67] a. Anh biết ai làm ra pho tượng ấy, đúng không?

b. Bố tôi đấy!

[3:68] a. Những ai thế?

b. Ba chị công nhân bà ạ!

(TNT:46)

(TNH2:117)

[3:69] a. Lính nguỵ à?

b. Biệt kích lưu động.

(NTNT:404)

(NMC2:70)

- Trường hợp thứ hai, tiêu điểm chủ thể đóng vai trò là thành phần chủ ngữ trong kết cấu chủ - vị. Ví dụ:

[3:70] a. Con gì lạ vậy?

b. Con vượn bạc má khôn lắm!

[3:71] a. Cái gì mà la ghê thế nhỉ?

b. Chuồng cọp la.

[3:72] a. Ai bảo con thế?

b. Bà nội, các cô bảo từ lâu rồi.

3.2.2.1.2. Tiêu điểm tham tố đối thể

(ĐG:104)

(NĐT:341)

(TNĐS:203)

- Khi các thành phần khác trong câu bị mờ đi về mặt thông tin, bị tỉnh lược thì nổi lên rõ nhất là các đối thể có tác dụng nêu bật thông tin cần được ưu tiên. Ví dụ:

[3:73] a. Sau anh kéo ai nữa?

b. Thưa ông, một ông từ Gô- đa về Hàng Bông.

[3:74] a. Hắn đi với… với ai, Thuý nhỉ?

b. Hanh.

[3:75] a. Mày thồ thồ gì mà nặng thế?

(NCH:532)

(KH2:149)

b. Thùng gây men, những ống men, lò thí nghiệm và con giống.

(NTNT:575)

- Trong những câu đầy đủ thành phần, nòng cốt đóng vai trò làm tiêu điểm tham tố đối thể có thể xuất hiện ở vị trí đầu câu với vai trò như là chủ ngữ của câu đó. Ví dụ:

[3:76] a. Thế nào? Đứa nào là người kia?

nào!

b. Cái lão mà anh đã gặp, mà tôi đã nhận là cậu tôi, chứ còn đứa

(VTP:270)

[3:77] a. Hắn viết những gì trong những lá thư ấy?

b. Cũng cóc có chuyện nào là sự thực cả.

(NMC2:151)

- Hầu hết trong những câu đầy đủ cả hai thành phần nòng cốt thuộc khối dữ liệu chúng tôi khảo sát thì tiêu điểm tham tố đối thể xuất hiện sau vị ngữ để bổ nghĩa cho nó. Ví dụ:

[3:78] a. Ông ghét nhất cái gì?

b. Tôi ghét nhất người nào hống hách hành hạ tôi.

(NĐT:36)

[3:79] a. Sắp sinh nhật mẹ chồng. Không biết mua cái gì được đây?

b. Dì cũng mua một cái áo bông tứ thân may khéo như dì mua cho bà ngoại ấy.

(TNT:359)

3.2.2.1.3. Tiêu điểm tham tố nhận thể

Tiêu điểm tham tố nhận thể xuất hiện độc lập trong câu hoặc giữ vai trò là thành phần bổ ngữ của câu. Và hầu hết các trường hợp có tiêu điểm tham tố nhận thể đều biểu hiện bằng từ "cho". Ví dụ:

[3:80] a. Nhu cầu à? Của ai?

b. Của những người làm nghệ thuật và những người thưởng thức nghệ thuật, nói chung là của mọi người.

[3:81] a. Tặng ông giáo Chương?

b. Không, tặng cho anh Văn chứ.

[3:82] a. Còn bộ quần áo em gởi cho anh đâu?

b. Cho anh em rồi!

[3:83] a. Chị mua ngô về cho gia đình à?

b. Cho trại lợn.

(TNH1:545)

(KH2:134)

(AĐ1:36)

[3:84] a. Làm rọ lươn đấy à?

b. Cưa hộ cho mấy thằng nhóc.

3.2.2.1.4. Tiêu điểm tham tố là thời gian.

(NHT:76)

(NTNT:176)

- Với những tham tố thời gian khi trở thành tiêu điểm trong câu, nó có khả năng đứng độc lập trong câu đó để đặc biệt nhấn mạnh trong khi các thành phần còn lại có thể vắng mặt được. Ví dụ:

[3:85] a. Lâu chưa anh?

b. Chừng một tuần nay.

[3:86] a. Bao giờ anh chị cưới?

b. Chắc hai năm.

[3:87] a. Họp lâu hay chóng?

b. Cũng phải một ngày.

[3:88] a. Tôi vào nằm ở đây được bao lâu rồi, chị?

b. Mới hơn một tuần thôi, anh ạ!

(AĐ2:185)

(VPT:141)

(NK:127)

(NMC2:296)

- Trong những câu đầy đủ thành phần nòng cốt tham tố thời gian giữ vai trò là thành phần trạng ngữ có thể đứng đầu câu hoặc cuối câu. Ví dụ:

[3:89] a. Khoai trồng bao giờ mà thím đã dỡ?

b. Em trồng cuối tháng Hai.

[3:90] a. Dạ bẩm thế bao giờ bác gái mới về ạ?

b. Đến chiều nhà tôi mới về…

[3:91] a. Đồng chí Hùng, đồng chí về lúc nào?

b. Tôi về từ sáng.

[3:92] a. Mày về chơi được bao lâu, Ngạn?

(NHT:124)

(VTP:365)

(NTNT:318)

b. Dạ, có lẽ ngày kia con đi, má à!

[3:93] a. Thôi, mai mấy giờ mày đi?

b. Bẩm ông, con ra ô tô năm giờ sáng.

(AĐ1:37)

(NCH:351)

3.2.2.1.5. Tiêu điểm tham tố là không gian.

Cũng giống như tiêu điểm tham tố thời gian, tiêu điểm tham tố không gian có thể xuất hiện độc lập với các thành tố phụ khác hoặc đóng vai trò là trạng ngữ ở các câu có đầy đủ thành phần nòng cốt. Ví dụ:

[3:94] a. Anh em trong đội chú đó đóng đâu?

b. Ở giữa xóm.

[3:95] a. Mày ngủ đâu về thế con?

b. Dạ, tôi ngủ đằng nhà anh Xã.

[3:96] a. Sinh ngay trên hè phố ạ?

b. Còn chỗ nào khác nữa!

[3:97] a. Cô ấy ở đâu?

b. Cô ấy ở nhà tôi.

(AĐ2:23)

(VTP:106)

(CL:246)

(TNH2:254)

3.2.2.2. Phương tiện thể hiện của tiêu điểm thông tin tham tố

3.2.2.2.1. Nhóm trợ từ tiêu điểm "chính, đích, riêng, cả, ngay"

Nhóm trợ từ này có đặc điểm là biểu thị một nét nghĩa xác tín, thể hiện sự đánh giá của người nói về tầm quan trọng của nội dung thông tin được nhấn mạnh. Vai trò quan trọng của thông tin được nhấn mạnh thường được thể hiện ở hai bình diện:

+ trong cấu trúc thông tin của bản thân câu và

Xem tất cả 136 trang.