HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
CAO XUÂN SÁNG
ẢNH HƯỞNG CỦA THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI DÂN ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Có thể bạn quan tâm!
-
Ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng Sông Hồng hiện nay - 2 -
Các Công Trình Nghiên Cứu Liên Quan Đến Đời Sống Tinh Thần Và Ảnh Hưởng Của Thế Giới Quan Phật Giáo Đối Với Đời Sống Tinh Thần Người Dân Đồng -
Các Công Trình Nghiên Cứu Liên Quan Đến Phương Hướng Và Giải Pháp Nhằm Phát Huy Ảnh Hưởng Tích Cực Và Hạn Chế Tiêu Cực Của Thế Giới Quan Phật Giáo
Xem toàn bộ 181 trang tài liệu này.
HÀ NỘI - 2019
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
CAO XUÂN SÁNG
ẢNH HƯỞNG CỦA THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI DÂN ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG HIỆN NAY
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH CHỦ NGHĨA DUY VẬT BIỆN CHỨNG VÀ CHỦ NGHĨA DUY VẬT LỊCH SỬ
Mã số: 62 22 03 02
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
GS,TS Nguyễn Hùng Hậu
HÀ NỘI - 2019
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo quy định.
Tác giả
Cao Xuân Sáng
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU 7
1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thế giới quan Phật giáo 7
1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đời sống tinh thần và ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng
bằng sông Hồng 15
1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến phương hướng và giải pháp nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực và hạn chế tiêu cực của thế giới quan
Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng 23
1.4. Đánh giá các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án và những
vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu, làm sáng tỏ thêm 29
Chương 2: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO VÀ ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI DÂN ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG
HIỆN NAY 34
2.1. Thế giới quan Phật giáo và thế giới quan Phật giáo ở vùng đồng bằng
sông Hồng 34
2.2. Đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng 70
Chương 3: ẢNH HƯỞNG CỦA THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI DÂN ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG HIỆN NAY -
THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ ĐẶT RA 84
3.1. Phương thức ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống
tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay 84
3.2. Thực trạng ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần
người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay 89
3.3. Những vấn đề đặt ra của ảnh hưởng thế giới quan Phật giáo đối với đời sống
tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay 117
Chương 4: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NHẰM PHÁT HUY ẢNH HƯỞNG TÍCH CỰC VÀ HẠN CHẾ ẢNH HƯỞNG TIÊU CỰC CỦA THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI ĐỜI SỐNG TINH THẦN NGƯỜI DÂN
ĐỒNG BẰNG SÔNG HỒNG HIỆN NAY 123
4.1. Phương hướng nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực và hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần
người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay 123
4.2. Một số giải pháp nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực và hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần
người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay 130
KẾT LUẬN 149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 151
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152
PHỤ LỤC 169
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Tôn giáo nói chung, Phật giáo nói riêng là nhu cầu tinh thần của một bộ phận nhân dân, có ảnh hưởng sâu sắc đến các lĩnh vực kinh tế, chính trị - xã hội, văn hóa, đạo đức, an ninh quốc phòng... của đất nước. Nghiên cứu về ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay, tác giả xuất phát từ những lý do sau:
Thứ nhất, cứu cánh của Phật giáo là giúp con người thoát khỏi nỗi khổ muôn đời. Thế giới quan Phật giáo tồn tại vững chãi trên một nền tảng tư tưởng sâu sắc, đó là toàn bộ những quan niệm của con người về thế giới, về vị trí của con người trong thế giới đó. Theo nghĩa rộng, thế giới quan là hệ thống những quan niệm về thế giới, vị trí, vai trò của cuộc sống của con người và loài người trong thế giới. Vì vậy, nghiên cứu Phật giáo nói chung, thế giới quan Phật giáo nói riêng tất yếu sẽ phải quan tâm đến các vấn đề thế giới quan triết học về thế giới, về con người, và về xã hội. Những phương pháp nhận thức, ứng xử với thế giới, với con người, mối quan hệ giữa thế giới và con người, giữa cá nhân với cộng đồng xã hội mang lại nhiều giá trị to lớn qua nhiều thế kỷ ở nhiều nền văn hóa khác nhau. Việc nghiên cứu thế giới quan Phật giáo trong một hệ thống chỉnh thể bao gồm cấu trúc ba mặt quan niệm về thế giới, về vị trí, vai trò của con người trong thế giới là việc làm rất quan trọng để góp phần hiểu đúng, đủ sâu sắc hơn về Phật giáo.
Để trả lời cho câu hỏi về thế giới, khoa học tự nhiên ngày càng phát triển với những nghiên cứu thiên văn học, vật lý lượng tử, sinh học, hóa học… Nhưng tất cả các câu trả lời mang tính giả thuyết từ những phương tiện hiện đại vẫn chưa thực sự làm thỏa mãn những trăn trở của con người. Nhiều khoa học xã hội và nhân văn cũng tập trung nghiên cứu về thế giới, về con người trong thế giới, về thế giới nội tâm của con người. Tuy nhiên, không thể mong mỏi khoa học có thể mang lại một câu trả lời rõ ràng, chính xác tuyệt
đối về thế giới mênh mông vô tận. Từ ngàn xưa, bằng trực giác thiên tài, có những nhà tư tưởng, những trường phái, học thuyết đã đưa ra quan niệm về thế giới với những điểm trùng hợp kì lạ với khoa học hiện đại. Một trong những trường phái đó là Phật giáo. Bởi vậy, nghiên cứu thế giới quan Phật giáo là cần thiết, có giá trị tham khảo về một dạng thế giới quan trong lịch sử tư tưởng nhân loại.
Kết quả của nhiều công trình nghiên cứu cho thấy: Quan niệm về thế giới, về có ảnh hưởng quan trọng tới sự hình thành nhân cách, lối sống và hành vi của con người. Việc nghiên cứu thế giới quan Phật giáo là cần thiết nhằm kế thừa những giá trị hợp lý, định hướng thế giới quan, phương pháp luận đúng đắn cho nhận thức và hành động của con người Việt Nam hiện đại trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế ngày nay.
Thứ hai, Phật giáo là một tôn giáo có ảnh hưởng sâu sắc đối với đời sống tinh thần người dân Việt Nam nói chung, người dân đồng bằng sông Hồng nói riêng. Với thế giới quan độc đáo, Phật giáo trở thành một bộ phận không thể thiếu của nền văn hóa dân tộc. Trong bối cảnh hiện nay, Phật giáo có những biến chuyển mạnh mẽ cùng với sự chuyển mình của cả nước.
Phật giáo đã được du nhập vào Việt Nam từ đầu công nguyên. Do có nhiều điểm tương đồng với tín ngưỡng, văn hóa bản địa nên Phật giáo đã nhanh chóng trở thành một thành tố tạo nên bản sắc văn hóa Việt Nam. Theo dòng chảy lịch sử, tinh thần từ bi hỷ xả, khoan dung, độ lượng, hòa bình hòa hợp, hướng thiện, giải thoát con người khỏi đau khổ... của Phật giáo đã thấm trong nếp sống, nếp nghĩ của đại đa số người Việt Nam. Ngày nay, xã hội Việt Nam hôm nay đứng trước nhiều cơ hội cho sự phát triển giàu mạnh, song cùng với đó là rất nhiều khó khăn, thách thức. Quá trình phát triển chịu ảnh hưởng hai mặt tích cực và tiêu cực của cơ chế thị trường, hội nhập kinh tế quốc tế kéo theo xu thế toàn cầu hóa, mâu thuẫn của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội... khiến cho đời sống tinh thần con người có nhiều chao đảo, bất
an. Trong bối cảnh đó, Phật giáo với con đường thoát khổ đã trở thành một phần đời sống tinh thần của một bộ phận không nhỏ quần chúng nhân dân. Việc phát huy vai trò của Phật giáo với những giá trị nhân bản có vai trò hết sức quan trọng trong việc giải thoát cho con người đã trở thành “phần bù” của thế giới thực tại, đáp ứng được nhu cầu tâm linh, góp phần giải tỏa nỗi đau khổ tinh thần, khoảng trống và nỗi thất vọng trong lòng người, lập lại trạng thái cân bằng nhất định có thể giúp con người sống hài hòa hơn cho đời sống tinh thần của mình. Điều này cũng là một cơ sở để lý giải về sự hồi sinh của Phật giáo nói riêng và tôn giáo nói chung trong giai đoạn hiện nay.
Thứ ba, đồng bằng sông Hồng là cái nôi hình thành dân tộc đồng thời cũng là quê hương của các nền văn hóa nổi tiếng trải dài suốt tiến trình lịch sử văn minh Việt Nam. Là trung tâm của cả nước, đồng bằng sông Hồng vừa mang trong mình những truyền thống lâu đời bền chắc, vừa thích ứng để theo kịp với những biến động lịch sử và thể hiện vai trò dẫn dắt đời sống tinh thần của dân tộc. Trong tiến trình lịch sử ấy, người dân đồng bằng sông Hồng đã sớm giao lưu với thế giới bên ngoài, tiếp thu những ảnh hưởng của văn hóa các nước láng giềng, trong đó có ảnh hưởng của tín ngưỡng, tôn giáo, đặc biệt là Phật giáo.
Phật giáo dễ dàng đi vào lòng người, có tác dụng hoàn thiện nhân cách đạo đức, hướng con người đến lối sống vị tha, bình đẳng và bác ái. Phật giáo đã trở thành một trong những hệ tư tưởng - tôn giáo có sức sống lâu dài, tồn tại cho đến ngày nay, đã ảnh hưởng sâu sắc đối với đời sống tinh thần con người Việt Nam nói chung và người dân đồng bằng sông Hồng nói riêng trong lịch sử. Phật giáo Việt Nam luôn gắn liền vận mệnh đất nước, thăng hoa cùng dân tộc trong mọi hoàn cảnh và trải qua mọi thời đại. Phật giáo Việt Nam là một tôn giáo có truyền thống yêu nước, gắn bó với dân tộc.
Chính vì vậy, nghiên cứu chỉnh thể thế giới quan Phật giáo, nhất là nghiên cứu ảnh hưởng của nó đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng
sông Hồng hiện nay nhằm tìm ra những giải pháp phát huy ảnh hưởng tích cực, khắc phục hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực là vấn đề có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp thiết. Với tầm quan trọng và ý nghĩa như vậy, tôi chọn đề tài: “Ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ của mình.
2. Mục đích và nhiệm vụ của luận án
2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án hệ thống hóa thế giới quan Phật giáo, phân tích ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay, từ đó đề xuất phương hướng và giải pháp chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực của thế giới quan này.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục đích trên, luận án cần thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Làm rõ nội dung của thế giới quan Phật giáo nói chung và thế giới quan Phật giáo ở vùng đồng bằng sông Hồng nói riêng, cùng với đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay.
- Phân tích thực trạng ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay và một số vấn đề đặt ra.
- Đề xuất phương hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy mặt tích cực, hạn chế mặt tiêu cực ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là thế giới quan Phật giáo; đời sống tinh thần và ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay.