Ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng Sông Hồng hiện nay

3.2. Phạm vi nghiên cứu

Về thời gian: Đề tài nghiên cứu ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo tới đời sống tinh thần của người dân vùng đồng bằng sông Hồngtừ năm 1986 đến nay.

Về không gian: Đề tài tiến hành nghiên cứu ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay.

Về nội dung nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu thế giới quan Phật giáo trong một hệ thống chỉnh thể quan niệm về thế giới, vị trí và vai trò của con người trong thế giới. Trong phạm vi luận án này, tác giả chỉ nghiên cứu đời sống tinh thần trong phạm vi tư tưởng, đạo đức, lối sống, bởi lẽ, đời sống tư tưởng giữ vai trò chủ yếu, chi phối, quy định đến tính chất, nội dung, phương hướng phát triển trong hoạt động tinh thần của con người.

4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu

4.1. Cơ sở lý luận

Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về tín ngưỡng, tôn giáo. Luận án còn dựa vào kinh điển của Phật giáo; kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những tư tưởng của một số công trình nghiên cứu khoa học có liên quan.

4.2. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp luận: Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 181 trang tài liệu này.

- Phương pháp nghiên cứu: Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chuyên ngành và liên ngành như sử học, văn hóa học, dân tộc học... Bên cạnh đó, luận án sử dụng các phương pháp cụ thể như: phương pháp phân tích, tổng hợp; phương pháp lôgíc - lịch sử; phương pháp chuyên gia… Cụ thể:

+ Phương pháp phân tích - tổng hợp: Luận án đã phân tích, tổng hợp tài liệu để viết tổng quan, đánh giá những điểm mà các tác giả đi trước đã làm được và những khoảng trống khoa học mà luận án cần tiếp tục giải quyết.

+ Phương pháp lôgíc - lịch sử: Luận án khái quát thế giới quan Phật giáo qua các giai đoạn để tìm ra những điểm chung và khác biệt, từ đó chỉ ra rằng, ảnh hưởng của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần của người dân đồng bằng sông Hồng là của Phật giáo Đại thừa.

+ Phương pháp chuyên gia: Tác giả đã tham khảo ý kiến các chuyên gia về triết học Phật giáo để có cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn đối với vấn đề nghiên cứu.

5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án

5.1. Ý nghĩa lý luận

Luận án góp phần cung cấp một cái nhìn khái quát về thế giới quan Phật giáo và những ảnh hưởng của nó đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay.

5.2. Ý nghĩa thực tiễn

- Luận án góp phần cung cấp những luận cứ khoa học cho Đảng, Nhà nước, cơ quan quản lý tôn giáo có giải pháp phù hợp để phát huy ảnh hưởng tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của thế giới quan Phật giáo đối với đời sống tinh thần người dân đồng bằng sông Hồng hiện nay.

- Luận án có thể làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy các chuyên đề có liên quan.

6. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các công trình khoa học của tác giả đã công bố liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung luận án gồm 4 chương, 11 tiết.

Chương 1

TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU

1.1. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO

Phật giáo là một tôn giáo - triết học lớn, có tầm ảnh hưởng sâu sắc tới đời sống văn hóa tinh thần của nhiều quốc gia, dân tộc trên thế giới. Bởi vậy, nó thu hút sự quan tâm nghiên cứu của các tăng ni Phật tử, các nhà khoa học trong và ngoài nước trên mọi khía cạnh: Thế giới quan - nhân sinh quan, bản thể luận - nhận thức luận...; từ mọi bình diện tiếp cận: triết học, đạo đức, văn hóa, tôn giáo... Trong luận án này, tác giả khảo cứu các công trình nghiên cứu về thế giới quan Phật giáo theo nghĩa rộng: Thế giới quan Phật giáo bao hàm cả nhân sinh quan, đó là quan niệm của Phật giáo về thế giới và vai trò, vị trí của con người trong thế giới.

1.1.1. Các công trình nghiên cứu ở nước ngoài

Kimura Taiken, một học giả rất nổi tiếng người Nhật Bản đã đề cập tới vấn đề thế giới quan Phật giáo trong tác phẩm Tiểu thừa Phật giáo tư tưởng luận [147]. Tác giả đã dành thiên thứ hai viết về yếu tố thành lập vũ trụ trong đó có nêu bản chất của tồn tại, về khái niệm giữa vật và tâm; thiên thứ ba viết về thế giới quan trong đó đề cập trực tiếp sự ra đời của thế giới quan Bà La Môn giáo và thế giới quan Phật giáo trong lịch sử Ấn Độ cổ đại.

W.Rahula - tác giả cuốn Tư tưởng Phật học [136] đã tìm hiểu sâu sắc về những nguyên lý của Phật giáo nguyên thủy. Tác giả đã trích dẫn nhiều kinh sách để khẳng định tư tưởng Phật giáo nguyên thủy được thừa nhận trong tất cả các trường phái Phật giáo sau này. Đó là các học thuyết về Tứ diệu đế, Bát chính đạo, Ngũ uẩn, Nghiệp, Luân hồi, Thập nhị nhân duyên, Vô ngã, Quán tưởng. Đây là cuốn sách tham khảo có giá trị, cung cấp cái

nhìn toàn diện hơn về thế giới quan Phật giáo cho chúng tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài luận án.

Cuốn Đạo của vật lý của tác giả Fritjof Capra [15] là một khám phá mới về sự tương đồng giữa Vật lý hiện đại và Đạo học phương Đông. Trong chương 6, tác giả đã khẳng định quan điểm của Phật về thế giới chỉ giới hạn trong sự nhấn mạnh tính vô thường của “vạn sự”. Lời nói cuối cùng của Phật trước khi nhập diệt là thế giới quan của ngài và nói rõ ngài chỉ là một người thầy, vạn sự là vô thường.

K.Sri Dhammananda, người Sri Lanka, một học giả uyên bác viết cuốn Đạo Phật vì cuộc sống con người [30]. Đây là cuốn sách bàn về con người và cuộc đời con người, về những phương pháp giúp con người vượt qua mọi đau khổ trong cuộc sống, được an vui qua lời dạy của đức Phật và những kinh nghiệm tu hành của bản thân tác giả. Cuốn sách đã nêu lên cách ứng xử tốt đẹp của Phật giáo, giúp con người sống có nhân phẩm đạo đức cao đẹp hơn cho đến cách làm thế nào để khi chết được thanh thản, nhẹ nhàng, không lo âu, phiền muộn.

Cuốn Đức Phật và Phật pháp của Narada Thera [158] là một cuốn sách nổi tiếng, cung cấp nền tảng căn bản cho ai muốn tìm hiểu Phật giáo nguyên thủy. Trong phần hai của cuốn sách, tác giả đã trình bày hệ thống về Phật giáo như đặc điểm của Phật giáo, Tứ diệu đế, nghiệp báo, sự báo ứng và tính chất của nghiệp, thập nhị nhân duyên, tái sinh, sinh và tử, những cảnh giới, Niết bàn… Đây là cuốn sách rất có giá trị, là tư liệu quý giúp cho tác giả nghiên cứu đề tài kế thừa tìm hiểu nội dung về thế giới quan Phật giáo trên ba mặt về thế giới, về con người, cuộc đời con người trong Phật giáo nguyên thủy.

Cuốn Nhân quả triết lý trung tâm Phật giáo của Kalupahana [91], tại chương 4, tác giả đã giải thích rõ những vấn đề khác nhau được cắt nghĩa bằng nhân quả trong Phật giáo. Nguyên lý nhân quả liên quan đến việc

khảo sát bản chất của thế giới, các sự vật hiện tượng trong vũ trụ được nối liền bởi mối liên hệ nhân quả. Bản chất của các pháp có điều kiện từ nhân quả. Chương 6, tác giả giải thích rõ sự hoạt động của nguyên lý nhân quả trong các lĩnh vực vô cơ, hữu cơ, đời sống tâm lý, xã hội, luân lý và đời sống tâm linh.

Cuốn Phật giáo những vấn đề triết học của O. Rozenberg [128] đã đi sâu vào những vấn đề cơ bản của triết học Phật giáo, đó là hệ thống thế giới quan Phật giáo; các sơ đồ giáo lý; điểm xuất phát của triết học Phật giáo, cũng là mục đích cuối cùng của cuộc đời là giải thoát; phân tích con người trên phương diện sinh lý học, tâm lý học (thuyết ngũ uẩn), các yếu tố tạo nên con người - sinh thể có ý thức; vấn đề siêu hình học và giải thoát luận; nhận thức luận và bản thể luận trong Phật giáo; thuyết Dharama (Pháp) là cơ sở của giáo lý Phật giáo; đạo đức học Phật giáo xây dựng trên tư tưởng giải thoát,

Cuốn Sức mạnh của đạo Phật do Đức Dalai Lama và Jean Claude Carriere [28], Lê Việt Liên dịch ra tiếng Việt. Trên cơ sở cuộc hỏi đáp giữa Đức Dalai Lama và Jean Claude Carriere, cuốn sách đã phục dựng lại những giá trị của đạo Phật, trong đó có quan niệm về thế giới. Các tác giả cho rằng, những tư tưởng vô ngã, vô thường, giải thoát, tâm, bình đẳng, tứ vô lượng… đã trở thành sức mạnh của đạo Phật và cũng trở thành sức mạnh cho con người thay đổi để sống tốt hơn trong thế giới ngày nay. Đức Dalai Lama có đặt ra câu hỏi rằng: “Phải chăng cuối thế kỷ này, đạo Phật có thể hiến tặng một nơi an trú cho tất cả mọi người” [28, tr.35]. Đây là một trong những câu hỏi quan trọng, then chốt để con người có thể nhìn nhận, tiếp cận quan niệm của Phật giáo về con người và cuộc đời của con người trong thế giới hiện đại ngày nay.

Peter D.Santina trong bài viết Nền tảng của đạo Phật [138] đã trình bày mười hai bài giảng về lịch sử ra đời và những nội dung căn bản của đạo

Phật như: tứ diệu đế bàn về cuộc đời con người, bát chính đạo, giới, định, lý nhân duyên nói về quy luật nhân - quả, về sự ra đời tất yếu của vũ trụ không phải do đấng tối cao sáng tạo ra; nghiệp, ngũ uẩn nói về sự xuất hiện con người,… Tác giả đã cố gắng làm rõ một số nội dung cơ bản trong thế giới quan Phật giáo nguyên thủy.

Cuốn sách Phật giáo nhập môn của Fabrice Midal [118] đã đề cập đến những vấn đề về Thiền định, đạo đức và giới luật Phật giáo. Đặc biệt tại chương bảy, tác giả đã tìm hiểu các khái niệm chủ yếu trong Phật giáo. Nghiên cứu về thế giới với các khái niệm địa ngục, thế giới của súc vật, thế giới của con người, thế giới của vị trời, vô thường, Niết bàn, tính không; về con người và cuộc đời con người với các khái niệm vô ngã, cõi luân hồi, lòng từ bi, nghiệp, sự tái sinh, cái chết...

Geshe Kelsang Gyatso là tác giả cuốn sách Phật giáo truyền thống Đại thừa [62], do Thích nữ Trí Hải dịch. Đây là một tác phẩm Phật học căn bản, lý giải về ý nghĩa và mục tiêu cuộc sống, về cách thức khiến cuộc sống trở nên có giá trị qua mục tiêu giác ngộ, chiêm nghiệm và thực hành Phật pháp. Trên cơ sở đó tác giả đã đề cập đến một số vấn đề căn bản của Phật giáo như: Pháp, vô thường, sự tái sinh, nghiệp, sáu thức, những chức năng của tâm, tâm bồ đề, tâm đại bi, tính không...

Bên cạnh đó, còn có một số công trình nghiên cứu khác cũng nghiên cứu về thế giới quan Phật giáo, tiêu biểu như:

Các chuyên gia nghiên cứu về Phật giáo điển hình (được dịch ra tiếng Việt) như: W.Rahula với tác phẩm “Tư tưởng Phật học”; Kimura Taiken có ba tập: “Nguyên thủy Phật giáo tư tưởng luận”, “Tiểu thừa Phật giáo tư tưởng luận”, “Đại thừa Phật giáo tư tưởng luận”; D.T.Suzuki với ba tập “Thiền luận”, “Cốt tủy của đạo Phật”, “Huyền học đạo Phật và Thiên chúa”; Kalupahana với tác phẩm “Nhân quả triết lý trung tâm Phật giáo”;...

1.1.2. Các công trình nghiên cứu trong nước

Phật giáo là một tôn giáo phát triển rất mạnh mẽ trong chiều dài lịch sử của nước ta, có thời kỳ được gọi là quốc đạo và có ảnh hưởng sâu đậm đến nền văn hóa dân tộc. Hiện nay, Phật giáo thu hút một số lượng đông đảo các tác giả quan tâm nghiên cứu ớ các khía cạnh, chuyên ngành khác nhau. Điển hình các nghiên cứu dưới góc độ triết học, tôn giáo học có liên quan đến thế giới quan Phật giáo như:

Phan Văn Hùm trong cuốn Phật giáo triết học [83] đã đề cập đến lịch sử phát triển của Phật giáo: nguồn gốc ra đời, sự phát triển qua các phân phái Phật giáo; triết học của Phật giáo nguyên thủy với vấn đề tâm và vật, ngũ uẩn, tứ diệu đế, thập nhị nhân duyên, nghiệp, thiền na; triết học Phật giáo sau khi Phật nhập diệt với vũ trụ luận, nhận thức luận, giải thoát luận, luân lý đạo đức. Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ ra sự khác biệt giữa các dòng tu tiểu thừa và đại thừa trong quan niệm về vũ trụ luận, nhận thức luận, giải thoát luận và luân lý.

Thích Duy Lực trong cuốn Vũ trụ quan thế kỷ XX - Yếu chỉ Phật pháp, Yếu chỉ Trung quán luận [111] cho rằng:

Phật pháp là để hiển bày bản thể tự tính bất nhị của Diệu giác, nên chẳng thể chia. Có thể chia là giáo pháp (chẳng phải Phật pháp). Chư Phật chư Tổ, vì muốn thích ứng căn cơ trình độ của mọi chúng sinh, nên vì khế hợp dương cơ mà chia nhiều tông, tức là trên phù hợp ý Phật (Phật pháp chẳng thể chia), dưới khế hợp dương cơ (giáo pháp có thể chia) là vậy [111, tr.33].

Nói như vậy, tác giả cho rằng, việc đức Phật thiết lập như vậy là muốn chúng sinh nghiên cứu, tìm hiểu đạo lý cho phù hợp với căn cơ, trình độ của mỗi người. Thông qua đó, thế giới quan Phật giáo cũng cần được trình bày sao cho dễ hiểu, dễ đi vào lòng người, cho phù hợp với trình độ nhận thức của mỗi người.

Cuốn Đại cương triết học Phật giáo Việt Nam của Nguyễn Hùng Hậu

[70] là một công trình khoa học đầu tiên trình bày một cách hệ thống, toàn diện về triết học Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến thế kỷ XIV theo lát cắt thế giới quan Phật giáo, nhân sinh quan Phật giáo, phù hợp với logic phát triển của lịch sử của Phật giáo. Chương một tác giả đã lược sử Phật giáo Việt Nam từ khởi nguyên đến XIV qua sự du nhập của Phật giáo vào Việt Nam cho đến Phật giáo thời Trần với thiền phái Trúc Lâm Yên Tử; chương hai khảo cứu một vài nét thế giới quan Phật giáo theo lịch sử phát triển, từ Phật giáo Nguyên thủy đến Tiểu thừa và Đại thừa sau đó khảo sát thế giới quan Phật giáo Việt Nam; chương ba tìm hiểu nhân sinh quan Phật giáo trên các mặt về con người, về cuộc đời con người. Tác giả khẳng định, tuy Phật giáo phát triển qua các giai đoạn, thời kỳ, tông phái khác nhau nhưng nhân sinh quan Phật giáo ít có thay đổi, về cơ bản nó vẫn đi theo cái trục của chính nó, đó là quan niệm của đức Phật đã chỉ ra. Trên cơ sở đó, tác giả khảo cứu nhân sinh quan Phật giáo Việt Nam.

Phạm Hữu Dung với cuốn Cõi Ta Bà thế giới quan Phật giáo [40] cho rằng, thế giới quan Phật giáo lấy đời sống và hạnh phúc của con người làm nền móng. Ngày nay, nhiều nhà khoa học tin là đạo Phật có thể bổ sung sự khiếm khuyết này cho khoa học. Những quan niệm chính của Phật giáo như các thuyết nhân quả, nhân duyên v.v… vẫn phù hợp với vũ trụ quan hiện đại. Cuốn sách với nội dung chủ yếu đi tìm hiểu những quan điểm về thế giới của Phật giáo. Hơn nữa, mục đích của tác giả cuốn sách lại đi sâu tìm hiểu nguồn gốc phát sinh và triết lý của những quan điểm về thế giới. Về thế giới quan Tiền đại thừa, tác giả tìm hiểu cấu trúc của vật chất và thế giới, địa ngục, cõi trời và các cõi khác, luân hồi, nghiệp, giác ngộ, thế giới và thời gian; về thế giới quan Đại thừa, tác giả tìm hiểu tịnh độ Tây phương, các cõi trời trong Phật giáo, đạo đức và thế giới, sự thay đổi quan niệm về địa ngục và quan điểm của thế giới ngày nay. Những nhận định này, sẽ được tác giả

Xem tất cả 181 trang.

Ngày đăng: 08/03/2023