Yếu Tố Tạo Ra Khả Năng Thực Hiện Chính Sách Định Giá Chuyển Giao Ở Các Tnc

tại và phát triển các giao dịch này làm nảy sinh vấn đề định giá chuyển giao.

1.2. Giá chuyển giao và định giá chuyển giao

Giá chuyển giao và định giá chuyển giao là hai khái niệm không thể tách rời nhau và thường được đề cập cùng một chủ thế đó là công ty xuyên quốc gia – TNC.

1.2.1. Giá chuyển giao

Giá chuyển giao (tiếng Anh: transfer price) được hiểu là giá tính cho hàng hóa hoặc dịch vụ cung cấp từ một bộ phận này của công ty cho một bộ phận khác.

Có thể nói, phạm trù giá chuyển giao là phạm trù luôn tồn tại trong bất cứ quy mô hoạt phạm vi hoạt động nào của công ty, vì thế có hai loại giá chuyển giao: giá chuyển giao quốc nội - tính cho các giao dịch diễn ra trong phạm vi nội bộ một quốc gia, và giá chuyển giao quốc tế - tính cho các giao dịch xuyên qua biên giới quốc gia, thường là giao dịch giữa các chi nhánh, đơn vị,.. ở các nước khác nhau trong cùng một TNC. Trong phạm vi khóa luận này, giá chuyển giao quốc tế được đề cập chủ yếu.

Người ta áp dụng giá chuyển giao là xuất phát từ tính kinh tế của nó. Ví dụ, đối với một TNC hoạt động trong lĩnh vực sản xuất đồ điện tử có công ty mẹ đặt tại Nhật Bản. Theo lẽ thông thường, họ phải nhập các con chip điện tử từ các nhà sản xuất chip ở Đài Loan và chấp nhận mua nó với giá thị trường. Nhưng bằng cách mở rộng hợp tác liên doanh với một nhà sản xuất chip trên thị trường Đài Loan hiện tại, TNC này hoàn toàn có quyền được nhập chip với một mức giá ưu đãi hơn so với mức giá thị trường cung cấp, do có quyền loại bỏ đi yếu tố lợi nhuận từ công ty con của Đài Loan nhằm tối đa hóa lợi ích của toàn tập đoàn. Như vậy, sự tồn tại của giá chuyển giao là mang tính tất yếu và phù hợp với quá trình phát triển kinh doanh, điều này được UNCTAD thừa nhận khi cho rằng: nếu có một thị trường cạnh tranh mở cho các loại hàng hóa, dịch vụ luân chuyển nội bộ thì giải pháp tốt nhất - theo quan điểm

kinh doanh - là sử dụng một loại giá luân chuyển nội bộ. Đặc biệt, giá bán cho khách hàng có quan hệ liên kết có thể là cơ sở để tính giá chuyển giao nội bộ cho giai đoạn đầy của quá trình sản xuất bằng cách trừ khỏi giá đó chi phí và một phần hợp nhuận hợp lý của các giai đoạn cuối cùng quy trình sản xuất2. Với ý nghĩa như vậy, giá chuyển giao đã thực sự đóng vai trò là công cụ quan trọng trong công tác quản lý, điều hành sản xuất, kinh doanh của các TNC.

Tuy nhiên, giá chuyển giao quốc tế tác động đến phúc lợi kinh tế của các quốc gia liên quan thông qua nguồn thu ngân sách của chính phủ quốc gia đó. Sự tác động của việc xác định giá chuyển giao quốc tế này thể hiện rõ nét nhất tại kết luận của tài liệu Hướng dẫn về định giá chuyển giao đối với các công ty đa quốc gia và các tổ chức quốc tế của Tổ chức hợp tác và phá triển kinh tế (OECD): Bằng cách thay đổi giá chuyển giao giữa các loại giao dịch khác nhau, một công ty đa quốc gia sẽ thể hiện thu nhập của nó dưới nhiều dạng tại một quốc gia, cụ thể nhằm tối thiểu hóa nghĩa vụ nộp thuế tại quốc gia này, và bằng cách thay đổi giá chuyển giao trong các giao dịch nội bộ, các công ty đa quốc gia có thể chuyển giao lợi nhuận trước thuế từ một quốc

gia này sang một quốc gia khác nhằm tối đa hóa tổng lợi nhuận sau thuế của nó3.

Từ tính chất hai mặt của giá chuyển giao – một mặt là có lợi cho các TNC và mặt kia là gây thiệt hại về nguồn thu thuế cho các quốc gia, vấn đề đặt ra là xác định mức giá chuyển giao như thế nào là hợp lý, để cả hai bên cùng có thể tránh phần tổn thất của mình.

1.2.2. Định giá chuyển giao

2 UNCTAD (1999) Transfer pricing, UNCTAD/ITE/IIT/11 (Vol.1). New York and Geneva.

3 OECD – Hướng dẫn về Định giá chuyển giao đối với các công ty đa quốc gia và các tổ chức quốc tế.

Định giá chuyển giao là việc ấn định giá cho các giao dịch giữa các công ty con của một TNC, trong đó giá không phụ thuộc vào yếu tố thị trường. Trong việc ấn định này, thông thường giá được tính toán để các TNC có thể tối đa hóa lợi nhuận của mình, trong đó có mục tiêu giảm thiểu gánh nặng thuế trên quy mô toàn cầu.

Định giá chuyển giao được thực hiện cho các giao dịch của các tài sản hữu hình, dịch vụ, tài sản vô hình, tài chính.

(i) Chuyển giao tài sản hữu hình: Tài sản hữu hình bao gồm tài sản vật chất (nguyên vật liệu, thành phẩm và bán thành phẩm) và máy móc, trang thiết bị phục vụ cho quá trình sản xuất hàng hóa và dịch vụ được chuyển giao trong nội bộ một tập đoàn.

(ii) Chuyển giao dịch vụ: Dịch vụ chuyển giao giữa các bên liên quan trong cùng một tập đoàn bao gồm các hoạt động thiết yếu như kế toán, luật, thuế cho đến những trợ giúp kỹ thuật liên kết với việc chuyển giao các tài sản hữu hình – chuyên gia, tư vấn, lắp đặt,…

(iii) Chuyển giao tài sản vô hình: Trong bối cảnh chuyển giao yếu tố tài sản vô hình trong một TNC, khái niệm thường được nhắc đến là khái niệm “rào cản gia nhập”, được hiểu là những nhân tố ảnh hưởng đến sự gia nhập thành công vào thị trường, hay nói cách khác, là duy trì một hình thức độc quyền nào đó của thị trường. Chính những rào cản gia nhập này tạo điều kiện cho các TNC có thể tự quyền định đoạt giá trị chuyển giao đối với loại tài sản này mà không dựa trên bất cứ một quy tắc thị trường thống nhất nào. Tài sản vô hình có thể gồm bằng sáng chế, thương hiệu, bí quyết công nghệ, danh tín, sức bán hàng và khả năng cung cấp dịch vụ,… Những yếu tố này có thể được chuyển giao bằng một trong bốn cách: bán công khai, chuyển thẳng không thanh toán như hình thức tặng quà, cấp giấy phép và trả tiền bản quyền, cấp giấy phép nhưng không trả tiền bản quyền…

(iv) Chuyển giao tài chính: Các hình thức tài chính mà một bên (thường là công ty mẹ) chuyển giao cho bên kia là vay vốn ngắn hạn, chi phí gia nhập thị trường, chia sẻ chi phí, vay vốn dài hạn,.. Yếu tố để các TCN định giá chuyển giao đối với hoạt động tài chính này là: tỷ lệ lãi suất vay, khoản vốn vay, hệ thống tiền tệ, uy tín của người vay.

Cần phải lưu ý rằng, định giá chuyển giao bản thân nó là một hoạt động mang tính đặc thù và khách quan của các doanh nghiệp có mối quan hệ liên kết, đặc biệt là các TNC. Xuất phát từ mối quan hệ gắn bó chung về mặt lợi ích trong một tập đoàn, giá của giao dịch nội bộ (intra-firm transaction) hoàn toàn có thể được TNC kiểm soát mà không phải phụ thuộc vào yếu tố thị trường, để sao cho hiệu quả về kinh tế của họ được tối đa, hay nói rõ ra, đó là làm cho gánh nặng thuế được giảm nhẹ. Mục tiêu này được gọi là xây dựng các kế hoạch thuế trong các TNC.

Tuy nhiên ngày nay, định giá chuyển giao thường gắn liền với ý nghĩa tiêu cực hơn, bởi vì mục đích định giá chuyển giao vượt ra quá nhiều so với ý nghĩa ban đầu là giảm gánh nặng thuế của các TNC. Nó được ám chỉ là hành vi chuyển thu nhập bị chịu thuế từ một công ty ở quốc gia có mức thuế cao sang một công ty khác trong cùng một tập đoàn nhưng ở quốc gia có mức thuế thấp thông qua việc xác định giá chuyển giao không đúng đắn - không theo nguyên tắc thị trường (Arm‟s length principle). Hay nói cách khác, các chủ thể, bằng mọi cách, thay đổi mức chi phí hoặc doanh thu để lợi nhuận chịu thuế của mình là thấp nhất. Điều này dẫn đến sự xuất hiện ngày càng nhiều một hiện tượng vẫn hay được nhắc đến, hiện tượng “Chuyển giá”.

Như vậy, bản thân việc định giá chuyển giao mang ý nghĩa tích cực, nhưng nếu đặt nó trong mục đích của chủ thể và vượt ra ngoài những giới hạn cho phép của thị trường thì nó sẽ trở thành hành vi chuyển giá, một hành vi tiêu

cực và cần ngăn chặn. Mục đích của đề tài nghiên cứu này đó là đứng ở một góc nhìn tích cực để xây dựng và hoàn thiện cơ chế quản lý việc định giá chuyển giao của các TNC, nhằm tạo ra một khung chuẩn cho hoạt động định giá chuyển giao, từ đó tạo ra cơ sở pháp lý để cáo buộc các hành vi chuyển giá.

2. Yếu tố tạo ra khả năng thực hiện chính sách định giá chuyển giao ở các TNC

Định giá chuyển giao xuất phát từ nhu cầu và lợi ích của tập đoàn. Nhưng chính những yếu tố khách quan thuộc về môi trường bên ngoài tạo điều kiện cho các TNC thực hiện chính sách định giá chuyển giao của mình. Các yếu tố đó bao gồm:

2.1. Sự chênh lệch về thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp ở các quốc gia

Thuế thu nhập doanh nghiệp là thuế đánh vào phần lợi nhuận hoạt động của các công ty. Việc ban hành mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp ở các quốc gia khác nhau là khác nhau tùy thuộc vào đặc điểm kinh tế cũng như chính sách kinh tế vĩ mô của quốc gia đó (tham khảo bảng 1). Ví dụ ở các nước đang phát triển - nơi có nhu cầu tiếp nhận vốn đầu tư lớn - thường ban hành một mức thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp thấp hơn nhằm thu hút các nhà đầu tư nước ngoài. Trong khi đó, thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp ở các nước phát triển thường ở mức cao.

Chính sự chênh lệch về nghĩa vụ thuế của các công ty ở các nước khác nhau đã tạo ra động cơ cho các nhà đầu tư có các phương án thực hện định giá chuyển giao. Chỉ với một động tác thay đổi đơn giản trong sổ sách kế toán, lợi nhuận chịu thuế của một công ty trong tập đoàn ở quốc gia có mức thuế suất cao sẽ được chuyển về công ty khác ở quốc gia có mức thuế suất thấp hơn. Rõ ràng, mục tiêu cuối cùng cần đạt được là giảm tối đa nghĩa vụ đóng góp về thuế để đạt mức lợi ích lớn nhất có thể.

Bảng 1: Biểu thuế suất thuế thu nhập doanh nghiệp năm 2007 của các nước trên thế giới

Nước

Thuế suất thuế TNDN	Nước	Thuế suất thuế TNDN
Ageri	30%+3%	Italy	33%
Achentina	35%	Nhật Bản	30%
úc	30%	Malaysia	28%
áo	25%	Hà Lan	29.6%
Barbados	40%	New Zealand	30%
Bêlarut	30%	Na Uy	28%
Bỉ	33.99%	Pakistan	35%
Braxin	34%	Panama	30%
Canada	29.5-35.5%	Philippines	35%
Chilê	17%	Singapore	20%
Trung Quốc	25%	Nam Phi	28%
Đan Mạch	22%	Tây Ban Nha	25-30%
Ai Cập	40%	Thụy Điển	28%
Pháp	33.33%	Thụy Sĩ	13-25%
Đức	38.34% (average)	Đài Loan	25%
Hồng Kông	16.5%	Thái Lan	30%
Hungary	16%	Vương Quốc Anh	21-28%
Aixơlen	18/26%	Hoa Kỳ	15-39% (liên bang)
ấn Độ	30-40%	Việt Nam	28%
Inđônêxia	30%	Zambia	35%