Vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước ở Việt Nam

còn của chế độ ta. Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều biện pháp để đẩy mạnh cuộc đấu tranh chống tham nhũng, song hiệu quả còn hạn chế. Yêu cầu cấp thiết đặt ra hiện nay là thành lập một hệ thống cơ quan chuyên trách đủ mạnh để đấu tranh với loại tội phạm này. Thể chế hóa quan điểm đó, Đảng và Nhà nước ta đã giao cho Thanh tra Chính phủ, Bộ Công an, Viện Kiểm sát nhân dân tối cao theo chức năng, nhiệm vụ của mình khẩn trương thành lập đơn vị chuyên trách chống tham nhũng (theo Điều 75 Luật Phòng, chống tham nhũng). Các đơn vị chuyên trách chống tham nhũng bao gồm: Cục Chống tham nhũng của Thanh tra Chính phủ, Vụ Thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra án tham nhũng thuộc Viện Kiểm sát nhân dân tối cao và Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng thuộc Bộ Công an (C37) đã đi vào hoạt động từ đầu năm 2007 và nay là Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về kinh tế và tham nhũng (C46) (được thành lập từ 24/4/2015 trên cơ sở hợp nhất Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về trật tự quản lý kinh tế và chức vụ với Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng)

- Về vị trí: Hiện nay, Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng là cơ quan trực thuộc Bộ Chính trị Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam do Tổng bí thư đứng đầu có trách nhiệm chỉ đạo, phối hợp, kiểm tra, đôn đốc hoạt động phòng, chống tham nhũng trong phạm vi cả nước. Giúp việc cho Ban Chỉ đạo Trung ương về phòng, chống tham nhũng có bộ phận thường trực hoạt động chuyên trách. Trong quá trình chỉ đạo, phối hợp, kiểm tra, đôn đốc hoạt động phòng, chống tham nhũng, Ban Chỉ đạo tôn trọng và không làm cản trở hoạt động bình thường của cơ quan, tổ chức, đơn vị và người có thẩm quyền trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn do Hiến pháp và pháp luật quy định. Quy định này cho thấy tính vô tư, khách quan của Ban chỉ đạo phòng chống tham nhũng hiện hành. Tuy nhiên, việc tổ chức như hiện nay chưa đảm bảo cơ quan phòng, chống tham nhũng là độc lập với hệ thống các cơ quan quản lý nhà nước - chủ thể có khả năng tham gia vào các hoạt động là đối tượng phòng, chống tham nhũng. Do vậy, để đảm bảo hoạt động đấu tranh phòng chống tham nhũng được triệt để, có hiệu quả cơ quan phòng chống tham nhũng phải đảm bảo tính độc lập đối với hệ thống các cơ quan hành pháp, nhất là các cơ quan quản lý hành chính nhà nước trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản có vốn

ngân sách nhà nước, nhất là đối với các chủ thể có thẩm quyền ban hành chủ trương đầu tư, quyết định đầu tư.

- Về mô hình tổ chức: Hệ thống cơ quan phòng chống tham nhũng nên được thành lập ở hai cấp là Trung ương và cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương, được tổ chức và quản lý theo hệ thống ngành dọc. Ở Trung ương theo mô hình tổng cục có thể trực thuộc Quốc hội hoặc Viện kiểm sát nhân dân tối cao (như mô hình đã được Trung Quốc áp dụng thành công).

Ở tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương bố trí theo mô hình cấp cục trực thuộc Tổng cục chống tham nhũng Trung ương.

- Nguồn tuyển chọn cán bộ: Cần điều động các cán bộ, chiến sĩ có năng lực ở các ngành bảo vệ pháp luật như Công an, Viện kiểm sát nhân dân, Thanh tra và các chuyên gia có trình độ cao thuộc các lĩnh vực như đầu tư công, tài chính - ngân hàng, kiểm toán, xây dựng cơ bản, công nghệ thông tin...

- Về tiêu chuẩn cán bộ:

+ Phẩm chất cán bộ: Cán bộ, chiến sĩ được điều động về lực lượng chuyên trách chống tham nhũng phải tự nguyện viết đơn, tuyên thệ và cam kết giữ vững phẩm chất đạo đức, lối sống, kiên quyết đấu tranh chống tham nhũng.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 172 trang tài liệu này.

+ Trình độ chuyên môn: Các chức danh của lực lượng chuyên trách chống tham nhũng phải đảm bảo theo quy định.

+ Những cán bộ chiến sĩ thuộc lực lượng chuyên trách chống tham nhũng nếu có các biểu hiện sau đây (sau khi đã được xác minh làm rõ): Vi phạm những lời cam kết, vi phạm quy trình công tác, giàu lên nhanh chóng nhưng không giải trình được nguồn gốc, có đơn thư tố giác có biểu hiện tiêu cực, hiệu quả công tác thấp và bị bất kỳ một hình thức kỷ luật nào sẽ phải điều chuyển ngay khỏi lực lượng này.

Cùng với việc triển khai thực hiện mô hình trên, cần sửa đổi một số văn bản pháp luật có liên quan, đặc biệt là:

+ Tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi BLHS năm 1999, đặc biệt là Chương XXI liên quan đến tội phạm tham nhũng. Hiện nay, Bộ luật Hình sự đã quy định 7 hành vi bị cấm, được coi là tội phạm và phải chịu trách nhiệm hình sự như:

- Tham ô tài sản: Là lợi dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản mà mình có trách nhiệm quản lý.

- Nhận hối lộ: Là hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn, trực tiếp hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào để làm hoặc không làm một việc vì lợi ích hoặc theo yêu cầu của người đưa hối lộ

- Lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản.

- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi: Là cá nhân vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn làm trái công vụ gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, của xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân

- Lạm quyền trong khi thi hành công vụ: Là cá nhân vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà vượt quá quyền hạn của mình làm trái công vụ gây thiệt hại cho lợi ích của Nhà nước, của xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của công dân.

- Lợi dụng chức vụ, quyền hạn gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi: Là cá nhân lợi dụng chức vụ, quyền hạn, trực tiếp hoặc qua trung gian đã nhận hoặc sẽ nhận tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác dưới bất kỳ hình thức nào, gây hậu quả nghiêm trọng, đã bị xử lý kỷ luật về hành vi này mà còn vi phạm, để dùng ảnh hưởng của mình thúc đẩy người có chức vụ, quyền hạn làm hoặc không làm một việc thuộc trách nhiệm hoặc liên quan trực tiếp đến công việc của họ hoặc làm một việc không được phép làm.

- Giả mạo trong công tác: Là cá nhân vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác mà lợi dụng chức vụ, quyền hạn thực hiện một trong các hành vi sau đây: Sửa chữa, làm sai lệch nội dung giấy tờ, tài liệu; Làm, cấp giấy tờ giả; Giả mạo chữ ký của người có chức vụ, quyền hạn..

Tuy nhiên, có 5 hành vi tham nhũng được quy định trong Luật Phòng, chống tham nhũng nhưng chưa được quy định trong BLHS. Đó là các hành vi: Đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản của Nhà nước vì vụ lợi; Nhũng nhiễu vì vụ lợi; Không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp

luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án vì vụ lợi.

Nghiên cứu cụ thể từng hành vi cho thấy như sau:

- Về hành vi “đưa hối lộ, môi giới hối lộ được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn để giải quyết công việc của cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương vì vụ lợi”: Đây là một biểu hiện mới của tội phạm tham nhũng trong lĩnh vực đầu tư xây dựng, nhất là trong việ phê duyệt chủ trương đầu tư, phân bổ vốn đầu tư, hoạt động lựa chọn nhà thầu. Bởi lẽ, trong các dự án đầu tư xây dựng có vốn ngân sách nhà nước vẫn còn dáng dấp của cơ chế “xin-cho” nên thực tiễn có nhiều cá nhân đại diện cho cơ quan, tổ chức, đơn vị hoặc địa phương đã tìm cách hối lộ cho người có chức vụ, quyền hạn phụ trách việc phê duyệt chủ trương đầu tư, cấp kinh phí, ngân sách để được lợi cho cơ quan, tổ chức, đơn vị, địa phương mình. Lợi ích cá nhân cũng là một mục đích được hướng đến trong quá trình này. Xét về yếu tố cấu thành trách nhiệm hình sự thì hành vi này là hành vi bị cấm và có dấu hiệu tội phạm nên khi đã được quy định trong Luật Phòng, chống tham nhũng thì phải có những chế tài hành chính và hình sự tương ứng với hành vi và mức độ nghiêm trọng về thiệt hại mà hành vi đó gây ra.

- Về hành vi “lợi dụng chức vụ, quyền hạn sử dụng trái phép tài sản nhà nước vì vụ lợi”: Trong đầu tư xây dựng có vốn ngân sách nhà nước, hành vi này được xem là biểu hiện phổ biến, gây hậu quả nghiêm trọng trong quá trình sử dụng vốn ngân sách và tài sản được mua sắm từ vốn ngân sách. Hành vi vi phạm pháp luật hình sự ở đây là hành vi lợi dụng việc được giao quyền quản lý vốn ngân sách để phục vụ lợi ích cá nhân hoặc một nhóm người nào đó thay vì sử dụng đúng mục đích, phục vụ cho xây dựng cơ bản vì lợi ích công. Biểu hiện cụ thể của hành vi này thường là cho thuê tài sản của dự án đầu tư công như nhà xưởng, trụ sở, xe ôtô và các tài sản khác nhằm vụ lợi, lượng tài sản cho thuê nhiều khi rất lớn nên không chỉ dừng lại ở chế tài hành chính khi quy về trách nhiệm hành chính mà cần phải thấy rằng đây là hành vi nguy hiểm cho xã hội cần phải ngăn chặn kịp thời bằng chế tài hình sự mới đảm bảo mục đích phòng ngừa và răn đe đối với những hành vi vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước đang xảy ra mang tính phổ biến.

- Về hành vi “nhũng nhiễu vì vụ lợi”: Trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước, đây là hành vi này xảy ra chủ thể là một số cơ quan công quyền nhất là tại các cơ quan hành chính, nơi trực tiếp tiến hành các hoạt động thẩm tra, thẩm định, phê duyệt đầu tư, đền bù giải phóng mặt bằng, lựa chọn nhà thầu, phân bổ vốn đầu tư, giải ngân… Hiện tượng và hành vi vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước của một số cán bộ, công chức với hành vi vòi vĩnh, tìm cách lợi dụng những sơ hở hoặc không rõ ràng của các thủ tục, thậm chí tự ý đặt ra các điều kiện gây thêm khó khăn cho công dân và doanh nghiệp. Thực chất của hành vi này là hành vi vi phạm chế độ công vụ, đạo đức công vụ và nằm trong ranh giới của Luật Hình sự và Luật Hành chính. Việc cụ thể hoá trong Bộ luật hình sự tội phạm này gắn với tội ép buộc đưa hối lộ được che đậy dưới hình thức tinh vi rất nên rất khó có căn cứ để quy định. Do đó, nên căn cứ vào mức độ cụ thể để có các chế tài hình sự cụ thể.

- Về hành vi “lợi dụng chức vụ, quyền hạn để bao che cho người có hành vi vi phạm pháp luật vì vụ lợi; cản trở, can thiệp trái pháp luật vào việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán, điều tra, truy tố, xét xử vì vụ lợi”. Đây là một dạng vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước đang xảy ra phổ biến trong trường hợp các vi phạm bị phát giác và trong quá trình kết luận thanh tra, chuyển kiến nghị thanh tra sang cơ quan điều tra tiến hành các biện pháp tư pháp. Việc bao che cho người có hành vi tham nhũng liên quan đến vốn ngân sách trong đầu tư xây dựng cơ bản là tổng hợp các hành vi rất tinh vi, được che đậy dưới rất nhiều hình thức khác nhau như: thư tay, điện thoại, nhắc nhở, “giữ ổn định tình hình…”, tránh không thực hiện trách nhiệm của mình hoặc có thái độ, việc làm bất hợp tác với cơ quan có thẩm quyền song gây ra những hậu quả nghiêm trọng trong công tác đấu tranh phòng chống vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước. Cần phải được luật hoá cụ thể trong BLHS.

- Hành vi “không thực hiện nhiệm vụ, công vụ vì vụ lợi” trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước là hành vi thường được gọi là “bảo kê” của những người có trách nhiệm quản lý dự án, quản lý vốn, ban hành quyết định, đặc biệt là một số người làm việc tại chính quyền địa phương cơ sở, đã “lờ” đi hoặc

thậm chí tiếp tay cho các hành vi vi phạm để từ đó nhận lợi ích từ những chủ thể có hành vi vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước. Đây là hành vi vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước có tính chất nguy hiểm, gây hậu quả xấu cho nền kinh tế cũng như uy tín của cơ quan nhà nước. Do vậy cần phải có biện pháp đấu tranh mạnh mẽ với những chế tài hình sự nghiêm khắc nhất.

Xét cho cùng, cả 5 loại hành vi nêu trên, trong thực tiễn của hoạt động đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách của nhà nước đều là các hoạt động được nhận diện là vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách của nhà nước. Do đó, cần bổ sung vào Bộ luật Hình sự năm 1999 trong lần sửa đổi, bổ sung năm 2014 này.

+ Sửa đổi BLTTHS năm 2003 nhằm trao cho cơ quan chuyên trách chống tham nhũng những quyền năng pháp lý đủ mạnh; cho phép cơ quan điều tra tội phạm tham nhũng được phép áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng, điều tra trinh sát đối với các hành vi tham nhũng. Tạo điều kiện thuận lợi hơn nữa cho quá trình thu thập và xác lập chứng cứ chứng minh tội phạm tham nhũng bằng cách đề cao ý nghĩa của những chứng cứ gián tiếp. Do vậy, cần bổ sung biện pháp điều tra đặc biệt (nghe, truy cập vào điện thoại cá nhân, hệ thống thư tín) đồng thời có những quy định cụ thể, chặt chẽ để vừa tránh vi phạm nhân quyền, vừa đảm bảo tính hiệu quả của hoạt động phòng, chống vi phạm pháp luật trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách của nhà nước ở Việt Nam hiện nay.

* Đối với cơ quan thanh tra các cấp:

Đấu tranh phòng, chống vi phạm và tham nhũng trong đầu tư xây dựng bằng nguồn vốn ngân sách nhà nước của cơ quan thanh tra các cấp trong thời gian vừa qua đã có nhiều cố gắng đạt nhiều kết quả tích cực góp phần quan trọng vào sự ổn định tình hình mọi mặt của đất nước, thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển. Tuy nhiên với số lượng các dự án công trình được đầu tư ngày càng tăng với số lượng vốn rất lớn thì những kết quả đã đạt được trong thời gian vừa qua vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu của cuộc đấu tranh phòng, chống vi phạm và tham nhũngtrong đầu tư và xây dựng có nguồn vốn ngân sách nhà nước. Hiện nay Nhà nước ta đang nghiên cứu xây dựng các cơ chế, giải

pháp hữu hiệu cho việc đấu tranh phòng, chống tham nhũng và tham nhũng trong đầu tư xây dựng bằng nguồn vốn nhà nước. Tuy nhiên để hoạt động đấu tranh phòng, chống vi phạm và tham nhũng trong đầu tư xây dựng có vốn ngân sách nhà nước của cơ quan thanh tra các cấp có hiệu quả cao đáp ứng được các yêu cầu của công việc đổi mới hiện nay xin đưa ra một số giải pháp như sau:

Thứ nhất, tăng cường lực lượng, phương tiện máy móc chuyên dụng cho công tác thanh tra lĩnh vực xây dựng cơ bản cụ thể về biên chế phòng nghiệp vụ 5 (phòng chống tham nhũng thuộc cơ quan thanh tra cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương) từ 5 biên chế hiện tại tăng lên từ 10-15 biên chế gồm đầy đủ các chuyên ngành như luật học, điều tra tội phạm kinh tế, xây dựng dân dụng, công nghiệp, giao thông, thuỷ lợi, điện lực, trắc địa, quy hoạch và tài chính - ngân hàng và kiểm toán.

Về phương tiện chuyên dụng: Cung cấp máy ghi âm, chụp ảnh, máy siêu âm, máy thủy bình, máy toàn đạc điện tử, phương tiện thí nghiệm kiểm tra độ chặt, nén và các thiết bị tương ứng với tính chất của công trình xây dựng cơ bản. Các thiết bị này phải đảm bảo chính xác, hiện đại và công khai khi sử dụng làm cơ sở cho việc kết luận thanh tra.

Thứ hai, để tránh cho việc một số dự án lớn quan trọng có khối lượng vật tư vật liệu chìm sâu, ẩn khuất dưới lòng đất, lòng sông rất khó kiểm tra khi hoàn thành và đưa vào sử dụng cần phải tăng cường công tác thanh, kiểm tra tại thời điểm thi công nghiệm thu các hạng mục nền móng ẩn khuất, không giao phó hoàn toàn cho bộ phận tư vấn giám sát thi công.

Thứ ba, xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra các dự án công trình đảm bảo sao cho các dự án công trình được thanh tra chiếm từ 60-70% số dự án công trình đã được đầu tư xây dựng và sử dụng. Nếu thiếu lực lượng sẽ trưng tập các cán bộ chuyên gia ở các ngành xây dựng, giao thông, thuỷ lợi.. Đồng thời cần tăng cường và đẩy mạnh thanh tra việc lưạ chọn nhà thầu xây lắp của các chủ đầu tư.

Thứ tư, các kết luận, kiến nghị thanh tra phải làm rõ trách nhiệm của từng cá nhân chịu trách nhiệm về những sai phạm thất thoát trong đầu tư xây dựng cơ bản có vốn ngân sách nhà nước. Phải làm rõ trách nhiệm của người quyết định đầu tư, chủ đầu tư.

Thứ năm, để đảm bảo và nâng cao hiệu lực của kết luận, kiến nghị thanh tra phải thường xuyên kiểm tra, giám sát đôn đốc yêu cầu các cấp, các ngành nghiêm chỉnh thực hiện kết luận, kiến nghị thanh tra.

Thứ sáu, phải công khai thông tin các vụ việc vi phạm và tham nhũng nổi cộm có giá trị lớn trong lĩnh vực đầu tư xây dựng có vốn ngân sách nhà nước được nhiều người quan tâm trên các phương tiện thông tin đại chúng theo quy định của luật phòng chống tham nhũng để tạo sự đồng tình, ủng hộ của dư luận, có tác dụng răn đe phòng, ngừa đối với các đối tượng khác.

Thứ bẩy, cần có cơ chế động viên khuyến khích đối với các cán bộ công chức thanh tra có thành tích trong việc thanh tra làm rõ những thất thoát, sai phạm, tham nhũng trong đầu tư xây dựng có vốn ngân sách nhà nước như trích thưởng % trên giá trị tài sản được thu hồi.

* Giải pháp đối với cơ quan kiểm toán

Kinh tế nông nghiệp được đánh giá là công cụ quản lý có hiệu quả và là sự bổ sung cần thiết cho hoạt động của hệ thống kiểm soát nội bộ của các đơn vị công. Với tư cách ngoại kiểm (xét theo giác độ người thực hiện cuộc kiểm toán), KTNN đã có tác dụng rất to lớn trong việc phát hiện, ngăn chặn và đề xuất xử lý các hành vi tiêu cực, gian lận sai sót trong quản lý và điều hành các hoạt động của đơn vị, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực tài chính nhà nước đã phân bổ cho đơn vị được kiểm toán. Đó là quá trình hoạt động một cách độc lập của những người có chuyên môn nghiệp vụ, có thẩm quyền thuộc nhóm kiểm toán viên nhà nước (KTVNN) trong quá trình thực hiện cuộc kiểm toán tại một đơn vị. KTVNN kiểm tra, đánh giá về sự tuân thủ luật pháp của Nhà nước và các cơ quan chức năng tại đơn vị; về tính đúng đắn, trung thực hợp lý (độ tin cậy) của các báo cáo tài chính của đơn vị; về tính kinh tế, hiệu lực, hiệu quả của hoạt động trong đơn vị đó. Qua đó xác nhận và báo cáo cho Quốc hội, Chính phủ, Cơ quan quản lý nhà nước các cấp và Ban quản lý đơn vị về chất lượng và độ tin cậy của các thông tin được kiểm toán để làm căn cứ đưa ra các quyết định phù hợp. Đồng thời KTVNN cũng kiến nghị các giải pháp để chỉnh sửa, khắc phục và ngăn ngừa tái diễn những sai sót, vi phạm, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động quản lý rủi ro, kiểm soát