Thơ chữ Hán Cao Bá Quát - Những điểm mới về nội dung và nghệ thuật

chí	Vương miếu hữu tác
11	Đỗ Dự truyện	Quá cố Tống Thái sư Âu Dương Văn Trung Công mộ	168
12	Địa lí chí	Nghiêu thành	213
13	Đường sử	Quá Ân Mạt cố đô	177
14	Hán thư	Cửu Long giang	24
		Ngô Châu lãm cổ	66
		Phiếm Động Đình	138
		Hứa Xương di sự	163
		Ư Oanh trạch độ Hoàng Hà	171
		Hình Đài cổ trấn khiển hoài	199
		Sĩ Vương miếu		175
15	Hậu Hán thư	Văn giá cô tác	74
16	Hậu Tề thư	Sĩ Vương miếu		175
17	Hoàn Vũ kí	Hứa Xương di sự	163
18	Huyện chí	Quý Huyện thành châu thú hứng tác	49
		Nhạc Vũ Mục Vương cố lý chiêm yết linh từ cảm thành	180
		Hình Đài cổ trấn khiển hoài	199
19	Kinh Thi	Gia Ngư huyện Bắc nhập đại giang	144
20	Kinh Thư	Quá Ân Mạt cố đô	177
21	Lư Sơn Thuấn miếu kí	Ngô Châu lãm cổ	66
22	Mã Viện truyện	Cửu Long giang	24
23	Nam Việt liệt truyện	Ngô Châu lãm cổ	66
24	Nhất thống chí	Tuyên Hoá vịnh hoài cổ tích	30
24	Nhất thống chí	Quý Huyện thành châu thú hứng tác	49

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 208 trang tài liệu này.

	Văn giá cô tác	74
	Gia Ngư huyện Bắc nhập đại giang	144
25	Nhĩ Nhã	Quá cố Tống Thái sư Âu Dương Văn Trung Công mộ	168
26	Ngoại kỉ	Quan Cổ Loa thành An Dương Vương miếu hữu tác		477
27	Ngu sơn miếu kí	Văn giá cô tác	74
28	Phân dã chí	Ngô Châu lãm cổ	66
29	Phong thổ chí	Ba Lăng ca giả duyên lưu vãng lai văn chi cảm hoài	141
30	Phủ chí	Ngô Châu lãm cổ	66
30	Phủ chí	Thương Ngô huyện phỏng Sĩ Nhiếp mộ	71
31	Quảng dư chí	Cửu Long giang	24
31	Quảng dư chí	Nhạc Vũ Mục Vương cố lý chiêm yết linh từ cảm thành	180
32	Quận quốc chí	Quan Cổ Loa thành An Dương Vương miếu hữu tác		477
33	Sử kí Tư Mã Thiên (Hoá thực liệt truyện, Hiệp khách truyện, Thương Ngô Vương liệt truyện…)	Cửu Long giang	24	154
33		Tiên hiền Tử Cống từ (Hiệp khách truyện)	154
34	Sử kí	Nghiêu thành	213		Tác giả ghi chung chung là “sử tải”

	Quý Huyện thành châu thú hứng tác	49
35	Tả truyện	Loan Thành Loan Vũ Tử đài	202
36	Tam quốc chí	Gia Ngư huyện Bắc nhập đại giang	144
37	Tấn thư	Quan Cổ Loa thành An Dương Vương miếu hữu tác		477
38	Tào Tháo nghi chủng chí thắng	Quá Tào Tháo nghi chủng	186
39	Tiền Hán thư	Ngô Châu lãm cổ		66
40	Thông chí	Ư linh xuyên phỏng Nghiêu Sơn	102
40	Thông chí	Phiếm Động Đình	138
41	Thông kí	Ngô Châu lãm cổ		66
42	Thuỷ kinh chú	Tuyên Hoá vịnh hoài cổ tích	30
		Hưng Yên trở vũ	109
		Phiếm Động Đình	138
		Đồng nhân tố chu du Sơn Tây		646
42	Thượng thư Sái truyện	Phiếm Động Đình	138
44	Thượng thư Vũ Cống truyện	Ư Oanh trạch độ Hoàng Hà	171
45	Tô Tần truyện	Ba Lăng ca giả duyên lưu vãng lai văn chi cảm hoài	141
46	Tương Sơn tự chí	Đề Tương Sơn tự chí hậu- tinh dẫn	114
47	Trà thuyết	Hoạ đáp Bình Chuẩn Sứ Hồng Lô Tự khanh Đặng quân Hoàng Trung đầu tặng nguyên vận		643
48	Triệu thế gia	Hàm Đan quá Triệu Vương cổ thành di chỉ	189
49	Truyện kí	Ngô Châu lãm cổ	66
49	Truyện kí	Văn giá cô tác	74

	Phiếm Động Đình	138
50	Vĩnh Thuần			43
51	Sách xưa	Đăng Tượng Tỵ sơn lâu	90		Tác giả ghi chung chung là “Sách xưa”
52	Các bài thơ, phú, biển đề…	Quế Bình tứ tuyệt,	55		Tác giả dùng các bài thơ, phú và biển đề, câu đối… vịnh, hoạ, di tích…
		Ư linh xuyên phỏng Nghiêu Sơn	102
		Hồ Nam thành hạ bạc châu mạn thuật	126
		Vũ Xương	144
		Hàm Đan cổ quán đề bích- hữu tựa	193

4.TỰ DẪN, CHÚ GIẢI CỦA PHAN THÚC TRỰC VỀ NỘI DUNG THƠ CA CỦA

ÔNG (Thống kê theo Phan Thúc Trực - Cẩm Đình thi tuyển, Nguyễn Thị Oanh giới thiệu- phiên âm- dịch chú, Trần Thị Băng Thanh hiệu đính, Nxb. Khoa học Xã hội, 2011, Hà Nội)

1. Thơ làm vào mùa đông, ngày 21 tháng 11 năm Thiệu Trị thứ nhất (1841). Vợ mất vào ngày 16 tháng đó,. Ngày hôm đấy khóc vợ (Vãn khốc vong thê mộ, hữu cảm nhất tuyệt, tr.56).

2. Câu đầu nói cảnh, câu sau nói tình. Câu 3 thừa tiếp ý câu 2, câu 4 thừa tiếp ý câu 1, ứng với chữ “vãn” (buổi chiều) trong nhan đề bài thơ (Vãn khốc vong thê mộ, hữu cảm nhất tuyệt, tr.56).

3. Câu 3, câu 4 gửi tình cảm vào cảnh, tiếp vế trên gặp ngày đông (Tàn đông khách ngụ thư hoài, tr.58).

4. Câu 5, câu 6 nói tình cảm, tiếp câu trên làm khách ở đất Thái (Tàn đông khách ngụ thư hoài, tr.58).

5. Hai câu cuối “vãn luật” kết với “cùng đông”. “Vũ thuỷ” kết với “khách ngụ”. Vũ thuỷ là nơi đặt phần mộ cha ta, thuộc xã Vân Lôi. “Vũ thuỷ” là tên sông (Tàn đông khách ngụ thư hoài, tr.58).

6. Câu 3, câu 4 thừa tiếp ý “có điều nhớ thương”. Đó là nỗi nhớ người vợ đã mất. Câu 5, câu 6 thừa tiếp ý hai câu đầu (Đối vũ, tr.60).

7. Lo lắng nhiều kết thành suy nghĩ, như tơ kết thành mưa bay bay. Câu 1, câu 2 là

„thực”, câu 3, câu 4 là “hư”. Câu 5, câu 6 là “thực”, câu 7 câu 8 là “hư”. Hư và thực đan xen nhau. Câu cuối cùng là bắt chước theo thơ Đỗ Phủ: Lo lắng nhiều ngổn ngang trăm mối, Cũng như mưa giăng giăng kéo tan ra như tơ (Đối vũ, tr.60).

8. Câu đầu được bắt đầu bằng đêm đông, câu tiếp theo nói đến việc không ngủ được (Đông dạ bất mị hữu cảm, tr.64).

9. Câu 3, câu 4 tả cảnh, theo ý câu đầu. Tiếng dế kêu là thực, chim hạc đậu là tưởng tượng (Đông dạ bất mị hữu cảm, tr.64).

10. Câu 5, câu 6 tiếp ý “nhạ hận” - đem mối sầu hận lại (Đông dạ bất mị hữu cảm,

tr.64).

11. Câu kết nói về việc không ngủ, đủ để nói về nhan đề bài thơ (Đông dạ bất mị hữu cảm, tr.64).

12. Bài thơ này bắt chước bài Tống biệt của Đỗ Phủ. Thơ Đỗ Phủ có câu rằng: “tiễn biệt người đi xa/ Núi xanh luống làm tổn thương tình cảm/ Bao lần cùng nâng chén/ Cùng dạo trăng tối qua. Câu 2, câu 3 nói việc đôi lứa mất nhau. Câu 3 lấy nói việc viên Doãn Kinh Triệu tên là Trương Sưởng tô mày cho vợ. Câu 4, đoạn trên nói tình, đoạn dưới nói cảnh. Cả bài thơ là tình cảnh đan xen (Cảm biệt, tr.67).

13. Bài thơ này câu đầu nói ý nhà nghèo nhớ vợ hiền. 4 câu trên nói lúc vợ còn mọi việc đều đảm đương, ta quả thật là người nhàn nhã. 4 câu dưới nói từ sau khi vợ mất, ta phải tự đốc thúc gia nhân trồng lúa. Vì là người quen bút mực, nay phải tự cấy cày, việc đó trái lại chẳng bằng người chồng đi cày, người vợ mang cơm. Đó là điều đau thương nhất (Đông thập nhị nguyệt đốc gia nô thực mạch, tr.69).

14. Câu đầu của bài thơ này bắt chước câu “bất miên tri tịch trường” (Không ngủ biết đêm dài) của Đào Tiềm. Câu 3, câu 4 nói “đêm dài không ngủ”, lúc đó có nhiều trộm cắp, làng xóm cả đêm gõ mõ, nghiêng tai nằm lắng nghe (…). Câu 5, câu 6 dùng nghĩa chim hạc, chim loan lìa bạn của Tương Như. Câu 6 thừa tiếp ý câu sầu thương, ý nói vì mất vợ ở tuổi trung niên như chim loan, chim phượng lẻ loi một mình, khiến cho tráng chí muốn bay cao như cánh chim hồng hộc tiếc lại bị cản trở. 2 câu đầu là đề dẫn cho 4 câu ở giữa, 4 câu giữa chia làm đôi, ngắt 2 câu trên và 2 câu dưới (hai câu trên ứng với “đêm không ngủ”, 2 câu dưới ứng với sự buồn rầu day dứt. Chữ “nguyệt” trong câu 7 ứng với chữ “dạ”, chữ “hư truyền” ứng với chữ „sầu” (Bất miên, tr. 73-74).

15. Bốn câu đầu mở đầu cho toàn bài thơ (Điệu nội thuật tác, tr.79).

16. Bấy giờ nhờ bà nội là Tạ Thục Khương còn sống nuôi dưỡng. 4 câu này tiếp ý thời thiếu niên chịu nhiều khổ cực (Điệu nội thuật tác, tr.79).

17. Dùng biểu thị ý bài thơ (Điệu nội thuật tác, tr.80).

18. Dùng câu “Quy mưu chi quả thê” trong bài phú Hậu Xích Bích của Tô Đông Pha. 8 câu của đoạn này nói lí do tình cảm vợ chồng thuỷ chung (Điệu nội thuật tác, tr.80).

19. Đoạn này kết thúc đoạn trên, mở ra đoạn cuối, “hồng nhạn” ứng với anh em cùng sống một nhà, “loan phượng” ứng cho đến chỗ người mất vợ. “Nội” tức là “nội” (người vợ) trong “điệu nội” (khóc vợ) (Điệu nội thuật tác, tr.80).

20. Chữ „vấn” tức ý nói ta tự mình tuỳ lúc hỏi han các con có ấm không hay đã no chưa (Điệu nội thuật tác, tr.81).

21. Câu 14 của đoạn này chiếu lên trên lại gặp biến cố đó, cho nên từ việc có cái ăn, cái mặc hay không, trừ việc quét tước sân, phàm việc gì cũng tự mình làm lấy. Đó là tả việc ngày thường như vậy. Hai câu cuối nói về cảnh, tức những việc nhìn thấy như trông nom cả việc quét tước (Điệu nội thuật tác, tr.81).

22. Thanh trùng tức con nhện. Dùng câu “Thanh trùng huyền tựu nhật” thơ của Đỗ Phủ (Điệu nội thuật tác, tr.81).

23. 16 câu trong đoạn này thuật lại nỗi lòng, lấy một chữ „tình” để thể hiện “nỗi lòng”. Đoạn thơ trên nói ý thời niên thiếu chịu khổ cực, đoạn thơ giữa nói tình cảm vợ chồng, đoạn thơ cuối nói tình cảnh khi không còn đôi lứa. Đó là phép mô tả tình cảm. Câu trước nói ban ngày quét tước nhà cửa, từ chiều đến đêm, từ đêm đến sáng, đó là phép tả cảnh. Từ đó, có thể thấy ý vất vả, phân tích theo tầng lớp, xem kĩ có thể tự biết rõ (Điệu nội thuật tác, tr.82).

24. Do làm điếm canh trông mộ, vì thế làm bài thơ này. Buổi chiều tháng 12 (Vãn thướng vong thê mộ trị vũ tạm yết tuần phu điếm sở, tr.86).

25. Thơ Đường có câu: Mưa dày buông như tơ (Vãn thướng vong thê mộ trị vũ tạm yết tuần phu điếm sở, tr.86).

26. Ngày tháng giống với bài trên (Khiển muộn, tr.88).

27. Bốn câu đầu bày tỏ sự phiền muộn, 4 câu dưới thể hiện ý tự an ủi mình, nói tự an ủi. Ở câu cuối xuất hiện chữ “khiển”, đó là phép nhấn mạnh để ở câu cuối (Khiển muộn, tr.88).

28. Bài thơ này làm vào mùa đông, bắt chước thơ Đỗ Phủ (Tuế yến hành, tr.91).

29. Câu 1, câu 2 nói trời đã khổ vì gió, lại khổ vì mưa, nhưng không thể nói rằng vì khổ gió, khổ mưa. Câu “Cung như giai tự dân gian thủ” là nói năm đó phàm các vật liệu như cá sông, thú rừng cho đến gà lợn, thóc lúa, rau cỏ, mâm đồng vải xanh ghế ngồi, tất cả các vật có thể dùng, có thể lấy đều phân theo nhân số để trưng thu. Hai chữ “cơ hàn” chiếu vào hai chữ “y thực” của câu 3. Bốn câu trên mở thành một đoạn, nói về năm đã muộn. Đoạn giữa 12 câu cuối thu tóm lại (Tuế yến hành, tr.92).

30. Bốn câu đầu nói việc nên trồng khoai, trồng bông (Xuân nhật khoá thực vu miên,

tr.95).

31. Haicâu đầu đoạn này nói về việc trồng khoai, trồng bông (Xuân nhật khoá thực vu miên, tr.95).

32. Sáu câu đoạn này nói việc trồng bông, trồng khoai đã xong, tưởng tượng đến lúc thu hoạch (Xuân nhật khoá thực vu miên, tr.95).

33. Hai chữ cơ hàn đối sánh nhau (Xuân nhật khoá thực vu miên, tr.95).

34. Làm thơ vào cùng tháng năm trên. Mộ cũ của cha ta ở Quảng Hà, năm Ất Mùi có vị cử nhân ở Ninh Bình tới nhận chức quan ở Hoan Châu chơi thân với ta, nhân chọn giúp miếng đất tốt ở xứ Nàng Anh, Ngọc Long. Ta nhân cư tang, đến bái mộ cha, cảm hứng thành thơ (Vãng bái phụ oanh, tr.100).

35. Bốn câu đầu nói cảm nghĩ khi đến bái yết mộ cha, hai chữ “bi oán” mô tả sự đau thương tột cùng (Vãng bái phụ oanh, tr.100).

36. Sau khi vợ cũ mất thương nhớ khôn nguôi bèn mời bà đồng về chiêu hồn, bỗng thấy càng huyễn hoặc nhân làm bài thơ thuật lại (Hoài giai nhân, tr.103).

37. Câu đầu nói lúc vợ lâm chung không trăng trối. Câu 3, câu 4 nói ý nhớ nhung, bấy giờ khăn, nón người vợ cũ vẫn còn, lấy đó để an ủi. Câu 5, câu 6 nói muốn nhìn thấy vợ nhưng chẳng biết làm thế nào. Thường sau khi vĩnh biệt, nơi gặp gỡ duy nhất có thể là người trong mộng. Đấy là cách nói một cách da diết về lúc gặp gỡ. Muốn nhìn thấy hình hài mà không thể thấy được, mới mời bà đồng chiêu hồn nhưng càng thấy buồn tê tái. Câu 7, câu 8 nói muốn nhờ bà đồng để mong được gặp một lần nhưng lời bà đồng huyễn hoặc không đủ để tin. Lúc đó chẳng biết làm thế nào, buồn bã cho đến sáng (Hoài giai nhân, tr.103).

38. Làm ngày 26 tháng 4 (Vũ tình ngải mạch, tr.111).

39. Cắt lúa ở ruộng thấp, sau mưa tạnh lại cắt, nói không sợ thửa ruộng trũng ngoài đồng, vì sau mưa trời hửng phải gấp thu hoạch để lúa khỏi bị ngâm nước. Câu 3,4 là để nói ý nghĩa của câu đầu tiên (Vũ tình ngải mạch, tr.111).

40. Câu này nói lí do hoá đồ vật, tức khăn nón để lại (Trùng ngọ nhật phần hoá vong thê cân lạp y phục tại mộ cảm tác, tr. 114).

41. Câu đầu nói người ta sinh ra có phận, không thể gắng gượng tìm kiếm. sự vinh, nhục, cùng thông, mọi người ai cũng có vận số. Ta sở dĩ tiêu khiển được là nhờ sách vở, cái đó đủ để nuôi dưỡng tính mệnh (…) (Nhàn tụng Đỗ thi hữu “Quang nhãn khinh bạc, Hư hoài nhiệm khuất thân” chi cú nhân hiệu nhất luận, tr.119).

42. Bốn câu trên ghi lại việc mưa bão; câu 3, câu 4 nói ý dân tình thật đáng thương. Bốn câu dưới ghi việc phát chẩn cứu dân, nhưng việc phát tiền gạo ở đất Đường chẳng có người hiền như Mạnh Tử (…) (Triều đình khai thương cấp phát lai tê, nhân thư dĩ kí kì sự, tr.130).