Cơ Hội Và Thách Thức Đặt Ra Cho Việt Nam Khi Tham Gia Sáng Kiến Đối Tác Chính

Trong bối cảnh như vậy, tham gia vào OGP sẽ là công cụ nhằm thúc đẩy quản trị tốt và phòng chống tham nhũng, từ đó sẽ gia tăng niềm tin của người dân vào Nhà nước, Đảng Cộng sản.

Thứ hai, OGP giúp đẩy mạnh quá trình cải cách thể chế quản lý nhà nước ở Việt Nam

Cải cách thể chế được hiểu là việc sửa đổi, bổ sung các cơ chế, quy tắc nhằm nâng cao hiệu quả quản lý của nhà nước, trong đó bao gồm việc cải thiện mối quan hệ giữa nhà nước, người dân và doanh nghiệp.

Cải cách thể chế là khâu quan trọng, mang tính đột phá cho sự phát triển của Việt Nam bởi nhiều nguyên nhân trong đó bao gồm thực tế là “ thể chế hiện hành còn những điểm dung dưỡng tham nhũng”. Nguyên tắc “ công khai”,” minh bạch” trong quản trị không được tuân thủ. Quan hệ “ xin – cho” vẫn tồn tại, chạy chức, chạy tội … còn tiếp diễn. Tham nhũng đã trở nên tinh vi, khó phanh phui”.

Văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam lần thứ 12 cũng nhắc tới “ Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa còn nhiều vướng mắc, chưa tạo được đột phá thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội”, “ Quản lý nhà nước chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Cải cách hành chính và năng lực tạo dựng thể chế để đảm bảo cho doanh nghiệp, người dân tự do kinh doanh và cạnh tranh bình đẳng trong kinh tế thị trường còn nhiều hạn chế”.

Việc tham gia OGP sẽ tạo ra bước ngoặt trong cải cách thể chế quản trị nhà nước ở Việt Nam. Với việc thực thi các nguyên tắc cơ bản của nó, OGP sẽ góp phần trực tiếp giải quyết những điểm yếu nhất trong thể chế quản trị của nhà nước ở Việt Nam hiện nay, thường thấy như thiếu cơ chế kiểm soát quyền lực hữu hiệu ở bộ máy chính quyền hay sự tham gia rất hạn chế của người dân vào quá trình xây dựng, thực thi chính sách.

Thứ ba, OGP giúp nâng cao hình ảnh và uy tín của Việt Nam trước cộng đồng quốc tế và khối doanh nghiệp

Tham nhũng là hệ quả tất yếu của một nền quản trị kém và nó dẫn tới việc làm ảnh hưởng tiêu cực tới hình ảnh và uy tín của Việt Nam với cộng đồng quốc tế, giới doanh nghiệp trong và ngoài nước. Trực quan nhất là vụ việc hối lộ quan chức Việt Nam của PCI ( Pacific Consultants International ) năm 2008 đã khiến cho Nhật Bản phải tạm dừng các dự án ODA dự kiến trong nửa đầu năm tài khoá 2008 của Nhật Bản dành cho Việt Nam, đồng thời Nhật Bản cũng chưa thể công bố viện trợ mới cho tới khi Ủy ban hỗn hợp phòng chống tham nhũng giữa hai nước xem xét lại việc thực hiện vốn ODA của Nhật tại Việt Nam.

Đối với khối doanh nghiệp, tham nhũng sẽ cản trở những nhà đầu tư nước ngoài và tạo bất công giữa các doanh nghiệp trong nước trong việc tiếp cận các dự án đầu tư công. Qua khảo sát chỉ số năng lực cạnh tranh cấp tỉnh năm 2014, tỷ lệ doanh nghiệp FDI trả chi phí không chính thức (còn gọi là chi phí bôi trơn) để giải quyết các việc là 58,2%. Hầu như tất cả các hoạt động đều cần phí bôi trơn mới giải quyết được việc, khoảng 17,2% doanh nghiệp FDI phải trả chi phí không chính thức để có được giấy phép đầu tư. 31,4% doanh nghiệp đã phải trả hoa hồng khi cạnh tranh giành các hợp đồng của cơ quan nhà nước, thu tục xuất nhập khẩu 66,2%. Ngân hàng thế giới, Bộ phát triển quốc tế vương quốc Anh (DFID) và Thanh tra Chính phủ đã công bố báo cáo Tham nhũng: “Hầu hết các doanh nghiệp đều tin rằng tham nhũng bôi trơn là thực tiễn thông thường và đã trở thành luật chơi ở Việt Nam. Doanh nghiệp bị cuốn vào vòng xoắn ốc đi xuống – họ hối lộ vì sợ rằng nhiều doanh nghiệp cũng đang làm điều đó để có được dịch vụ như mong muốn, và đồng thời cũng bởi vì các cán bộ nhà nước cũng đang chờ đợi điều đó”.

Trong bối cảnh như vậy, việc cải thiện hình ảnh và uy tín của nhà nước với các doanh nghiệp và đối tác nước ngoài là một yêu cầu cấp thiết hiện nay. Tham gia vào OGP sẽ giúp giải quyết các yêu cầu cấp thiết về hiệu quả quản trị công và phòng chống tham nhũng, từ đó nâng cao uy tín của Nhà nước với người dân và khối doanh nghiệp.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 89 trang tài liệu này.

Thứ tư, OGP giúp Nhà nước Việt Nam tận dụng sự ủng hộ và trợ giúp của cộng đồng quốc tế và người dân để nâng cao hiệu quả quản trị nhà nước.

Một trong những điểm mạnh của OGP đó là việc các quốc gia thành viên có nghĩa vụ đóng góp vào sự tiến triển của Chính phủ mở ở các quốc gia thành viên khác thông qua việc chia sẻ kinh nghiệm, trợ giúp kỹ thuật, công nghệ cũng như nguồn lực.

Như vậy, tham gia vào OGP sẽ trao cho các quốc gia đang phát triển cơ hội trao đổi, học hỏi kinh nghiệm và tiếp nhận được những sự trợ giúp vật chất, kỹ thuật để nâng cao hiệu quả quản trị đất nước. Đối với người dân, một trong những nguyên tắc của OGP là tăng cường sự tham gia của người dân vào quan trị nhà nước. Trong khuôn khổ OGP, sự ủng hộ, giúp đỡ của người dân với nhà nước thể hiện rò nhất trong việc kiểm soát sự lạm quyền của các cơ quan và công chức nhà nước, thông qua việc phát hiện, tố cáo những hành vi tham nhũng. Không chỉ vậy, OGP còn thúc đẩy tiến trình mà trong đó người dân cũng được tham gia một cách thực chất và hiệu quả vào quá trìn ra quyết định và hoạch địn chính sách của cơ quan nhà nước cũng hư việc giám sát thực hiện các quyết định, chính sách đó. “ Việt Nam rất có triển vọng phát triển nền quản trị nhà nước hiện đại thông qua việc thực hiện quy trình tham gia của mọi công dân. Một khi người dân thấy được quyền lợi thích đáng của mình trong việc tham gia xây dựng, thực thi và giám sát thực thi chính sách, họ sẽ sẵn sàng và chủ động tham gia vào toàn bộ quy trình chính sách và cùng hướng tới mục tiêu chung của đất nước. Người dân sẽ chủ động học hỏi, tìm kiếm tri thức để đóng góp thông tin đầu vào cso ý nghĩa nhằm cải thiện và đổi mới chính sách. Từ góc độ của người dân, một khi tham gia tích cực hơn vào các quy trình chính sách, tính chính danh à phù hợp của chính sách sẽ được đảm bảo và việc tuân thủ pháp luật sẽ được cải thiện.”

Thứ năm, OGP giúp nhà nước Việt Nam thực thi hiệu quả các điều ước quốc tế và văn bản pháp luật quốc gia về phòng chống tham nhũng

Tính đến nay Việt Nam đã tham gia vào rất nhiều Hiệp định thương

mại tự do ( Free Trade Agreements – FTA), trong số đó có Hiệp định hình thành cộng đồng kinh tế ASEAN ( AEC), Hiệp định thương mại với các nước như Hàn Quốc, Liên minh Châu Âu. Đặc biệt gần đây là Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CTTPP). Những hiệp định này mở ra cho Việt Nam cơ hội mới để hội nhập và phát triển nhưng đồng thời cũng gây sức ép về vấn đề đổi mới thể chế, quản trị nhà nước để phù hợp với các yêu cầu như WTO hay CTTPP đều đặt ra những yêu cầu rất cụ thể theo hướng dân chủ, công khai, minh bạch.

OGP gắn liền với chiến lược quốc gia về phòng chống tham nhũng đến năm 2020 của Việt Nam, mục tiêu của chiến lược là ngăn chặn, từng bước đẩy lùi tham nhũng, loại bỏ dần những cơ hội, điều kiện phát sinh tham nhũng, góp thần xây dựng bộ máy nhà nước trong sạch, vững mạnh, hoạt động hiệu quả, đội ngũ cán bộ, công chức liêm chính; lành mạn hóa các quan hệ xã hội thông qua việc thực hiện đồng bộ các giải pháp phòng ngừa, phát hiện và xử lý tham nhũng; củng cố lòng tin của nhân dân và cộng đồng quốc tế, thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Tham gia vào OGP đồng nghĩa với việc đồng ý thực hiện các cam kết ở Công ước Liên Hợp Quốc về Chống tham nhũng ( UNCAC) mà chúng ta đã thông qua năm 2009, trong đó có một số quy địn hmang tính cốt lòi về thực hiện công khai minh bạch cả cải cách hành chính ( Điều 10 UNCAC) hay các quy định về sự tham gia của người dân và xã hội trong phòng, chống tham nhũng ( Điều 13 UNCAC).

Thứ sáu, việc tham gia OGP sẽ thúc đẩy sự họp tác mang tính xây dựng giữa Nhà nước và các tổ chức xã hội trong việc cải thiện chất lượng quản trị nhà nước

Việc ngày càng nhiều các tổ chức xã hội tham gia vào quản trị nhàn ước là một xu thế tất yếu ở trên thế giới và Việt Nam cũng vậy. Ở Việt Nam, ngay từ khi bắt đầu đổi mới năm 1986, sự tham gia mới chỉ bắt đầu ở các tổ chức chính trị - xã hội như Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, thì nay xu hướng đó càng phải được mở rộng lên mức tối đa để các tổ chức, hiệp hội, tổ chức phi

chính phủ đều có những đóng góp của mình trong việc nâng cao chất lượng chính sách công . OGP với nguyên tắc là Nhà nước cùng với tổ chức xã hội hợp tắc xây dựng và thực hiện kế hoạch hành động quốc gia, sẽ nâng cao vai trò và sự hợp tác giữa các tổ chức xã hội và các ở quan nhà nước trong quản lý nhà nước ở Việt Nam. Theo đó, OGP sẽ góp phần giải quyết hạn chế là tín hình thức trong sự bảo đảm sự tham gia của người dân và các tổ chức xã hội vào quan trị nhà nước ở Việt Nam hiện nay.

Thứ bảy, Tham gia OGP sẽ giúp Việt Nam định vị tốt hơn trong cuộc cạnh tranh trong ASEAN và toàn cầu để thu hút FDI chất lượng cao

Việt Nam vẫn được coi là khu vực có giá nhân công rẻ và chi phí bảo vệ môi trường thấp thu hút được các nhà đầu tư nước ngoài. Nhưng điều này chỉ có giá trị mang tính tạm thời bởi theo thời gian việc thắt chặt các tiêu chuẩn về bảo vệ môi trường phù hợp với các chỉ tiêu của quốc tế và sự gia tăng về thu nhập của người dân thì sức hút này sẽ không còn tồn tại được nữa. Vì vậy, thu hút đầu tư chất lượng cao với hàm lượng tri thức và giá trị gia tăng lớn là phương án được đề ra nhằm thay thế. Tuy nhiên, việc đầu tư vào nghiên cứu phát triển đòi hỏi một môi trường minh bạch với những thiết chế mạnh để thực thi những quy định pháp luật, tính hiệu quả của chính phủ, kiểm soát tham nhũng là những yếu tố quan trọng sau tính tiềm năng của thị trường trong việc quyết định lựa chọn của các nhà đầu tư. Tham gia vào OGP sẽ đẩy mạnh quá trình cải cách thể chế minh bạch, cải thiện môi trường đầu tư, tăng tính hấp dân của khu vực với những nhà đầu tư chất lượng cao.

1.3.3. Cơ hội và thách thức đặt ra cho Việt Nam khi tham gia Sáng kiến đối tác chính phủ mở ( OGP)

Chính phủ mở đã có sẵn gốc rễ ở Việt Nam, từ những gì đã phân tích, OGP là một thiết chế quốc tế rất gần gũi với điều kiện, hoàn cảnh của Việt Nam hiện nay. Về bản chất, OGP không hề xa lạ và không có xung đột về bất kỳ khía cạnh nào với đường lối, chính sách, pháp luật hiện hành về quản trị quốc gia của Đảng Cộng sản và Nhà nước Việt Nam. Trong thực tế, tuy chưa được đề cập chính thức, song hầu hết các yếu tố của mô hình Chính phủ mở

từ lâu đã và đang được Nhà nước Việt Nam triển khai, ví dụ như thông qua việc xây dựng Chính phủ điện tử, cải cách hành chính, xây dựng Luật tiếp cận thông tin, Luật phòng, chống tham nhũng, tham gia UNCAC…Bên cạnh đó, với sự trợ giúp của các tổ chức quốc tế, trong mấy thập kỷ qua, Việt Nam đã triển khai một loạt sáng kiến, chương trình hành động nhằm nâng cao hiệu quả quản trị nhà nước và phát triển bền vững, tiêu biểu trong số đó là các chương trình mục tiêu quốc gia nhằm thực hiện các Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ (MDG), sáng kiến Chỉ số Hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh ở Việt Nam (PAPI), Chiến lược Phát triển thống kê của Việt Nam.

Mở cửa và hội nhập hiện nay là xu thế chính của thế giới cũng như Việt Nam. Đây là cơ hội hoàn toàn mới để giúp Việt Nam đẩy mạnh việc cải cách mà vẫn còn đang có những bước tiến chậm chạp, đặc biệt là ở Việt Nam, Chính phủ có quyết tâm cải cách quản trị và chống tham nhũng mà muốn làm được điều này cần phải có minh bạch giải trình. Đây là điều kiện để đưa OGP vào chiến dịch hành động này.

Việt Nam khi có cơ hội tham gia vào OGP sẽ là nước đi sau, là nước mà sẽ có thể học hỏi được các kinh nghiệm trong việc thực hiện các cam kết OGP về Chính phủ mở từ các quốc gia thành viên khác. Điều này sẽ giảm bớt quá trình đạt được mục tiêu chung bởi vì khi có kinh nghiệm thì chúng ta sẽ bớt phạm phải những sai lầm không đáng có, tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng là nước đi sau không phải là theo đuổi người khác, học tập một cách dập khuôn theo mà phải biết kết hợp với tình hình, bối cảnh chung của đất nước là đề ra những kế hoạch hành động quốc gia phù hợp.

Ở Việt Nam, người dân có cơ hội góp ý luật – chính sách. Thực tế hiện nay, trước khi ban hành, công bố luật, chính sách thì ở các cổng thông tin của chính phủ sẽ đăng dự thảo luật, chính sách để người dân có thể xem, tham vấn, đưa ra những đề xuất, góp ý của bản thân. Đây rò ràng là một cơ sở tốt cho việc hợp thức hóa tiến trình để người dân tham gia vào xây dựng, hoạch định chính sách của OGP.

OGP với phương châm là sự hợp tác giữa nhà nước và tổ chức xã hội

nhằm xây dựng các kế hoạch hành động quốc gia. Khi tham gia vào OGP thì cần phải có đối tác mà ở Việt Nam đã có sẵn các tổ chức xã hội là đối tượng phù hợp. Các tổ chức xã hội hiện nay vẫn luôn không ngừng cải thiện về mặt năng lực cũng như kỹ năng, điều thiết yếu bây giờ là cần một không gian để cho họ có thể phát huy hết những năng lực, thế mạnh của bản thân mình.

Cùng với những cơ hội, triển vọng như vậy, Việt Nam cũng sẽ phải đương đầu với những thách thức, khó khăn như OGP quan trọng ở tính “ mở” mà Việt Nam dù ít hay nhiều vẫn bị ảnh hưởng nặng nề bởi văn hóa Á Đông đặc biệt là từ Trung Quốc nên có tính “ đóng”, khép kín mà để chuyển đổi cả một xã hội, văn hóa từ khép kín sang mở thì cần phải mất rất nhiều thời gian và công sức.

Việt Nam hội nhập, tham gia vào các sân chơi lớn mang đến lợi ích to lớn đồng thời chúng ta cũng sẽ bị ảnh hưởng rất nhiều áp lực quốc tế như về vấn đề nhân quyền hãy phải tuân thủ các yêu cầu khi tham gia vào các hiệp định thương mại, công ước quốc tế. Điển hình như câu chuyện doanh nghiệp nước ngoài mong muốn tham gia vào Việt Nam nhưng không phải buộc mình theo cơ chế “ xin – cho” mà họ mong muốn sự minh bạch và lo lắng về vấn đề tham nhũng tại Việt Nam.

Một thách thức lớn đối với việc tham gia OGP là lợi ích nhóm, nhóm những người đang được hưởng lợi từ văn hoá bí mật trong bộ máy nhà nước (chủ yếu trong bộ máy nhà nước, đặc biệt là trong hệ thống cơ quan hành pháp). Họ có thể lo ngại rằng OGP sẽ không chỉ tước bỏ những đặc quyền, đặc lợi mà họ có được từ bưng bít thông tin, mà còn đặt ra cho họ những nghĩa vụ và khả năng bị lên án, thậm chí bị rơi vào vòng tố tụng, vì những hành vi lạm quyền, tham nhũng của họ sẽ dễ dàng bị phát hiện trong bối cảnh các tiêu chí về công khai, minh bạch, trách nhiệm giải trình của OGP được thực thi đầy đủ. Theo tư duy của nhóm này, tất cả các tiêu chí của OGP đều tiềm ẩn những rủi ro.

Bên cạnh đó, người dân và doanh nghiệp thường chỉ quan tâm và gây

sức ép khi quyền lợi của họ bị ảnh hưởng. Nói cách khác, những sức ép và đòi hỏi về sự minh bạch từ người dân và doanh nghiệp hiện mới chỉ mang tính chất “vụ việc”, gắn với lợi ích của từng nhóm xã hội và doanh nghiệp, thiếu tính hệ thống và sự liên kết.

OGP là sáng kiến mới, nổi bật nhưng cũng chính vì thế nó chưa nhận được sự quan tâm cần thiết từ chính phủ, người dân. Việt Nam có nhóm thúc đẩy OGP, hầu như các thành viên tham gia làm việc hoàn toàn là tự nguyện, kinh phí rất ít, chủ yếu tập trung vào thông tin về OGP. Ngoài ra văn hóa tham gia của người Việt có điểm xấu là không tham gia, không có niềm tin về việc thực hiện các chính sách công luôn chỉ nói, bàn luận còn việc mong muốn để tham gia hoạch định thì lại không có và hơn nữa là khi tham gia nhưng lại thiếu năng lực, không có tầm nhìn rộng. Về các tổ chức xã hội, Chính phủ mặc dù không có sự đàn áp, thực hiện các hành động mang tính trừng phạt vật chất nhưng vẫn coi nhau là đối kháng hơn là đối tác để phát triển.

1.4. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới về áp dụng sáng kiến đối tác Chính phủ mở

1.4.1. Theo dòi Chi tiêu công và Chiến dịch Thông tin

Ngân sách và chi tiêu công là phương tiện để chuyển hóa chính sách công thành những dịch vụ hữu hình dành cho công dân. Do đó, những quyết định của chính phủ về phân bổ và chi tiêu các nguồn lực tài chính sẽ có tác động trực tiếp tới phúc lợi của công dân.

Việc công bố thông tin về ngân sách công và những nguồn lực được phân bổ cho các ngành dịch vụ công nhằm mục đích thông báo cho công dân về nguồn thu và ngân sách của chính phủ cũng như cách thức chính phủ quản lý và sử dụng ngân sách. Việc công bố những thông tin này giúp công dân và các tổ chức xã hội dân sự nắm được quy mô nguồn lực tài chính khả dụng của chính phủ và phối hợp cùng chính phủ để giải quyết các vấn đề ưu tiên về tài chính công.