Khái Niệm, Đặc Điểm, Vai Trò Của Thu Ngân Sách Nhà Nước Và Quản Lý Thu Ngân

Nội dung phiếu khảo sát: gồm 2 phần

+ Phần 1: Thông tin chung (gồm danh tính của người được phỏng vấn (giới tính, dân tộc, tuổi,…), khu vực sinh sống của người được phỏng vấn, chức vụ hiện tại đang đảm nhận,...

+ Phần 2: Đánh giá về quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội theo mức đánh giá các câu hỏi 5. Tốt/ Hoàn toàn đồng ý; 4. Khá/ Đồng ý; 3. Trung bình/Bình thường; 2. Yếu/Không đồng ý; 1. Kém. Hoàn toàn không đồng ý.

Thời gian khảo sát: Tháng 4 năm 2021. Tổng số phiếu phát ra là 50 phiếu,

Tổng số phiếu thu về là 50 phiếu Số phiếu không hợp lệ: Không có.

Phiếu thu về được tác giả tiến hành tổng hợp lại và làm sạch, tiếp theo sẽ nhập các dữ liệu thu được trong phiếu vào bảng excel được thiết kế theo nội dung của phiếu điều tra để từ đó có thông tin, số liệu phục vụ cho việc phân tích và đánh giá công tác quản lý thu NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy.

5.3. Phương pháp xử lý và phân tích

5.3.1. Phương pháp phân tích dữ liệu

a. Phương pháp thống kê mô tả

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 112 trang tài liệu này.

Sử dụng các chỉ tiêu số tuyệt đối, số tương đối, số bình quân, các tốc độ phát triển để phân tích mức độ và biến động NSNN bao gồm: Dự toán, kết quả thu ngân sách qua các năm,...

b. Phương pháp so sánh

Luận văn sử dụng phương pháp so sánh với mục đích đối chiếu, tìm sự tương đồng và khác biệt trong quản lý thu NSNN giữa các năm để rút ra nhận định hoặc cho các mô tả thực tế. Thông qua so sánh các chỉ số, phân tích các luận cứ có cơ sở và sâu sắc hơn, quá trình đánh giá hiệu quả quản lý thu NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy được chính xác hơn.

Khi sử dụng phương pháp so sánh trong đề tài, tác giả sử dụng bằng số tuyệt đối và bằng số tương đối của các chỉ tiêu trong giai đoạn 2018 – 2020. Cụ thể:

- So sánh bằng số tuyệt đối: Sử dụng khi so sánh số liệu các chỉ tiêu năm tính toán so với số liệu kỳ gốc bằng kết quả phép trừ giữa trị số phân tích với kỳ gốc của chỉ tiêu kinh tế, xem xét sự biến động và tìm nguyên nhân của sự biến động. Trong phạm vi nghiên cứu luận văn, so sánh bằng số tuyệt đối sử dụng khi xem xét biến động số thu NSNN giữa các năm trong giai đoạn 2018 – 2020, bằng cách trừ giữa trị số của năm tính toán với năm liền trước theo từng chỉ tiêu nguồn thu.

- So sánh bằng số tương đối: Được sử dụng khi cần làm rõ mức độ biến động của các chỉ tiêu kinh tế trong thời gian cụ thể. Phương pháp này là kết quả của phép chia giữa trị số của kỳ phân tích so với trị số của kỳ gốc của chỉ tiêu kinh tế. So sánh tốc độ tăng trưởng hoặc sụt giảm của các chỉ tiêu để thấy sự biến động và tìm nguyên nhân của sự biến động.

5.3.2. Phương pháp xử lý dữ liệu

Số liệu thu thập được thống kê và phân tích theo các bảng biểu, sơ đồ từ phần mềm excel và thực hiện so sánh biến động giữa các năm, rút ra quy luật biến động và đánh giá thực trạng thu NSNN trên địa bàn quận Cầu Giấy, TP. Hà Nội.

6. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, tài liệu tham khảo, luận văn bao gồm 3 chương:

Chương 1. Một số vấn đề lý luận về quản lý thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn cấp quận.

Chương 2. Thực trạng quản lý thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội.

Chương 3. Giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội.

CHƯƠNG 1.

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TRÊN ĐỊA BÀN CẤP QUẬN

1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thu ngân sách nhà nước và quản lý thu ngân sách nhà nước

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò của thu ngân sách nhà nước

1.1.1.1. Ngân sách nhà nước

Ngân sách nhà nước là một phạm trù kinh tế và là phạm trù lịch sử. Nó là một thành phần trong hệ thống tài chính, phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh gắn liền với quá trình tạo lập, phân phối các nguồn tài chính quốc gia nhằm thực hiện các chức năng của mình trên cơ sở luật định. Thuật ngữ “Ngân sách nhà nước” được sử dụng rộng rãi trong đời sống kinh tế xã hội ở mọi quốc gia. Có một số quan niệm về NSNN lại điển hình như sau:

Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, NSNN là toàn bộ các khoản thu chi của nhà nước trong dự toán đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước.

Theo Luật NSNN số 83/2015/QH13 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua ngày 25/06/2015: “Ngân sách Nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định do cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quyết định để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước”.

Như vậy NSNN được hiểu như sau: NSNN là toàn bộ các khoản thu – chi của nhà nước đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định và được thực hiện trong một năm để bảo đảm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước.

1.1.1.2. Thu ngân sách Nhà nước

Để thực hiện chức năng của mình, Nhà nước cần có một khoản thu nhất định để trang trải các khoản chi phí đảm bảo cho sự tồn tại, phát triển bộ máy, các hoạt

động quản lý xã hội và đảm nhận các khoản chi phí phục vụ cho mục đích công cộng khác. Do đó, Nhà nước đã đặt ra các khoản thu (các khoản thuế khóa) để hình thành nên quỹ tiền tệ của mình, tạo tiền đề về vật chất cho việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.

Thực chất, thu NSNN là việc Nhà nước dùng quyền lực để tập trung một phần nguồn tài chính quốc gia hình thành quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước. Đồng thời thu NSNN cũng là một kênh phân phối thu nhập quốc dân trong hệ thống tài chính quốc gia. Về phương diện pháp lý, thu NSNN bao gồm những khoản tiền Nhà nước huy động vào ngân sách để thỏa mãn nhu cầu chi tiêu của Nhà nước.

Về bản chất, thu NSNN là hệ thống những quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình Nhà nước dùng quyền lực chính trị để thực hiện phân phối các nguồn tài chính nhằm hình thành quỹ tiền tệ của Nhà nước.

Thu NSNN được thực hiện trong mọi lĩnh vực KT - XH khác nhau. Bao gồm các khoản thu từ thuế, phí, lệ phí; các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước; các khoản đóng góp của các tổ chức và cá nhân; các khoản viện trợ; các khoản thu khác theo quy định của pháp luật. Trong đó, thuế là hình thức thu phổ biến dựa trên tính cưỡng chế là chủ yếu.

Như vậy: Thu NSNN là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực công để tập trung một bộ phận của cải xã hội hình thành nên quỹ NSNN phục vụ chi dùng của Nhà nước.

1.1.1.3. Thu ngân sách Nhà nước cấp quận

a. Khái niệm

Nhà nước ra đời, tồn tại và phát triển đòi hỏi phải có nguồn lực tài chính để trang trải các chi phí duy trì bộ máy và thực hiện các nhiệm vụ kinh tế, xã hội. Nguồn kinh phí này chủ yếu được huy động từ thu NSNN.

Theo Bộ Tài chính, thì "Ngân sách quận (huyện) là quỹ tiền tệ tập trung của quận (huyện) được hình thành bằng các nguồn thu và đảm bảo các khoản chi trong phạm vi quận (huyện).”

Như vậy, thu NSNN cấp quận là toàn bộ các khoản thu mà chính quyền cấp quận huy động vào quỹ ngân sách trong một thời kỳ để đáp ứng nhu cầu chi tiêu của nhà nước. Nó bao gồm những khoản thu mà chính quyền quận huy động vào ngân sách mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả cho đối tượng nộp.

Nội dung các khoản thu ngân sách cấp quận (huyện) bao gồm:

(1) Thu thuế do các tổ chức, cá nhân nộp theo quy định của pháp luật;

(2) Các khoản phí, lệ phí, thu từ các hoạt động sự nghiệp nộp vào ngân sách theo quy định của pháp luật;

(3) Các khoản thu từ hoạt động kinh tế của Nhà nước theo quy định của pháp luật;

(4) Các khoản thu từ đất: Tiền sử dụng đất; tiền cho thuê đất, tiền cho thuê và bán nhà thuộc sở hữu Nhà nước; thu hoa lợi công sản và đất công ích;

(5) Viện trợ không hoàn lại của Chính phủ các nước, các tổ chức quốc tế, các tổ chức khác, các cá nhân ở nước ngoài cho địa phương;

(6) Thu kết dư ngân sách;

(7) Thu chuyển nguồn;

(8) Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật;

(9) Huy động từ các tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật;

(10) Đóng góp tự nguyện của các tổ chức, cá nhân ở trong và ngoài nước

b. Đặc điểm thu ngân sách nhà nước cấp quận

Thu ngân sách nhà nước cấp quận luôn gắn chặt với quyền lực kinh tế, chính trị và nhiệm vụ của nhà nước thực hiện trong từng giai đoạn lịch sử. Việc thực hiện quá trình đó theo các văn bản pháp luật và chịu sự kiểm tra, giám sát của cơ quan quyền lực cao nhất trong bộ máy nhà nước.

Thu NSNN phản ánh các mối quan hệ kinh tế nảy sinh trong quá trình phân chia các nguồn tài chính quốc gia giữa nhà nước với các chủ thể trong xã hội, được xác lập trên cơ sở luật định, gắn liền với quyền lực của Nhà nước.

Thu NSNN có phạm vi rộng, liên quan đến hầu hết các đối tượng trong xã hội. Thực chất của thu NSNN là thu về cho nhà nước một phần thu nhập của các tổ

chức và cá nhân trong xã hội. Do đó, các tổ chức, cá nhân... có thu nhập đều là đối tượng của hoạt động thu NSNN.

Thu NSNN được thực hiện với nhiều phương thức khác nhau, trong đó chủ yếu là những khoản tiền Nhà nước huy động vào ngân sách mà không bị ràng buộc bởi trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho đối tượng nộp.

Thu NSNN gắn chặt với thực trạng kinh tế và sự vận động của các phạm trù giá trị như giá cả, lãi suất, thu nhập... Sự vận động của các phạm trù đó vừa tác động đến sự tăng giảm mức thu, vừa đặt ra yêu cầu nâng cao tác dụng điều tiết của các công cụ thu NSNN.

c. Vai trò thu ngân sách nhà nước cấp quận

Thu NSNN cấp quận có vai trò rất quan trọng trong toàn bộ hoạt động của Nhà nước và nền KT - XH, cụ thể là:

- Thu NSNN cấp quận bảo đảm nguồn vốn để thực hiện các nhu cầu chi tiêu, các kế hoạch phát triển KT - XH của quận, của Nhà nước. Vì NSNN được xem là quỹ tiền tệ tập trung quan trọng nhất của Nhà nước và được dùng để giải quyết những nhu cầu chung của Nhà nước về kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội, hành chính, an ninh và quốc phòng.

Xuất phát từ vai trò này, việc tăng thu NSNN cấp quận là rất cần thiết, được xem là một nhiệm vụ hàng đầu của hoạt động tài chính vĩ mô.

- Thông qua thu NSNN, chính quyền cấp quận, cấp thành phố thực hiện việc quản lý và điều tiết vĩ mô nền KT - XH nhằm hạn chế những mặt khuyết tật, phát huy những mặt tích cực của địa phương và làm cho nó hoạt động ngày càng hiệu quả hơn, góp phần vào sự phát triển chung của thành phố, của quốc gia.

- Thu NSNN cấp quận còn đóng vai trò quan trọng trong vấn đề điều tiết thu nhập của các cá nhân trên địa bàn. Thông qua công cụ thuế, Nhà nước đánh thuế thu nhập đối với người có thu nhập cao hoặc đánh thuế cao đối với các hàng hóa xa xỉ, hàng hóa không khuyến khích tiêu dùng…

- Là công cụ để điều chỉnh, kích thích mọi hoạt động của xã hội đi đúng hướng, đúng chính sách, chế độ và tăng cường mục tiêu phát triển kinh tế xã hội,

công bằng trên địa bàn quận. Quản lý thu NSNN bằng việc đề ra hệ thống pháp luật, hệ thống thuế đã kiểm tra, kiểm soát điều chỉnh lại các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ trên địa bàn quận chống lại các hoạt động kinh tế phi pháp, trốn thuế và các nghĩa vụ đóng góp khác.

Tóm lại thông qua thu NSNN cấp quận, chính quyền quận thực hiện các chức năng QLNN được giao, bao gồm cả việc duy trì ổn định xã hội, phát triển các sự nghiệp kinh tế văn hóa xã hội theo phân cấp trên địa bàn. Thông qua thu NSNN chính quyền có thể kiểm tra, kiểm soát điều chỉnh các hoạt động sản xuất kinh doanh tăng cường hiệu quả các hoạt động quản lý pháp luật, giữ vững an ninh trật tự trên địa bàn. Thu NSNN cấp quận là cơ sở để tăng cường hiệu quả các hoạt động của chính quyền cấp quận trong quản lý pháp luật, giữ vững quốc phòng an ninh, trật tự trên địa bàn.

1.1.2. Khái niệm, đặc điểm, vai trò và phân cấp quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp quận

1.1.2.1. Khái niệm quản lý thu ngân sách Nhà nước cấp quận

Trong thực hiện thu ngân sách, Nhà nước sử dụng nhiều công cụ và các biện pháp khác dựa trên quyền lực của mình trong điều hành quá trình thu nhằm quản lý hình thức thu, số thu ngân sách, và các nhân tố tác động đến thu ngân sách nhằm đảm bảo các mục đích, yêu cầu của thu ngân sách đã đề ra trong từng giai đoạn cụ thể.

Theo Giáo trình Quản lý thu NSNN của Học viện tài chính, Quản lý thu NSNN được hiểu là “Quá trình các cơ quan thu xây dựng kế hoạch, tổ chức, theo dõi và đánh giá quá trình thực hiện kế hoạch thu NSNN.” Cơ quan thu NSNN là cơ quan tài chính, cơ quan thuế, cơ quan hải quan và cơ quan khác được cơ quan nhà nước có thẩm quyền giao hoặc ủy quyền tổ chức thực hiện nhiệm vụ thu NSNN.

Trong quản lý các nguồn thu ngân sách, thuế là nguồn thu quan trọng nhất, thuế không chỉ chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số thu NSNN hàng năm mà còn là công cụ của Nhà nước để quản lý vĩ mô nền kinh tế. Để phát huy tác dụng điều tiết vĩ mô của các chính sách thuế, Nhà nước thường xuyên thay đổi nội dung của chính

sách thuế cho phù hợp với diễn biến thay đổi thực tế của đời sống kinh tế - xã hội và phù hợp với yêu cầu quản lý kinh tế, tài chính từng thời kỳ.

Như vậy: Quản lý thu NSNN cấp quận được hiểu là việc các chủ thể quản lý, thông qua việc sử dụng có chủ đích các phương pháp, công cụ quản lý để hoạch định, tổ chức thực hiện kế hoạch thu, kiểm tra, giám sát, đánh giá quá trình và kết quả thực hiện kế hoạch thu ngân sách cấp quận.

1.1.2.2. Đặc điểm quản lý thu ngân sách nhà nước cấp quận

Thứ nhất, Quản lý thu NSNN được xác lập trên cơ sở các văn bản pháp luật do nhà nước ban hành. Quản lý thu NSNN được xác lập trên cơ sở các văn bản pháp luật do nhà nước ban hành phải được thể hiện rõ từ khâu lập kế hoạch thu, đên khâu tổ chức thực hiện kế hoạch thu và quá trình kiểm tra, giám sát, đánh giá quá trình thực hiện và kết quả thực hiện kế hoạch thu. Thoát ly cơ sở các văn bản pháp luật do nhà nước ban hành, công tác quản lý thu NSNN sẽ mất phương hướng, thậm chí có thể dẫn đến hậu quả tiêu cực.

Thứ hai, Quản lý thu NSNN là sự phối hợp đồng bộ, chặt chẽ giữa các khâu công việc, giũa các cơ quan, bộ phận liên quan đến việc thực hiện nghĩa vụ đối với NSNN. Đây là một trong những đặc điểm quan trọng của quản lý thu NSNN. Trách nhiệm quản lý thu NSNN không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý thu mà là trách nhiệm của cả bộ máy nhà nước. Tùy theo vị trí của từng cơ quan nhà nước mà phạm vi, mức độ trách nhiệm của mỗi cơ quan có khác nhau trong quản lý thu NSNN. Tuy nhiên, trong quản lý thu NSNN thiếu sự phối hợp chạt chẽ thì việc quản lý thu NSNN sẽ gặp không ít khó khăn, thậm chí khó hoàn thành nhiệm vụ thu do nhà nước đề ra. Chính vì vậy, trong quản lý thu NSNN phải coi trọng việc phối hợp vừa là một đặc điểm quan trọng vừa là một yêu cầu có tính nguyên tắc không thể bỏ qua.

Thứ ba, quản lý thu NSNN luôn bám sát với quá trình vận động của nền kinh tế. Nói chung sự vận động của nền kinh tế sẽ có ảnh hưởng đến công tác lập kế hoạch thu, đến việc tổ chức triển khai các biện pháp thực hiện kế hoạch thu, nếu không bám sát với quá trình vận động của nền kinh tế thì tổ chức công tác quản lý