Về Tái Cơ Cấu Ngân Hàng Hệ Thống Ngân Hàng Thương Mại

Ngân hàng quốc doanh

Ngân hàng cổ phần

Ngân hàng liên doanh

Chi nhánh NHNNg

thương mại - thị trường. Đây sẽ là một trong những cơ sở đảm bảo hệ thống ngân hàng Việt Nam hội nhập hiệu quả;

- Đổi mới căn bản cơ chế quản lý đối với các NHTM. Theo đó, các NHTM được thực sự tự chủ (về tài chính, hoạt động, quản trị điều hành, tổ chức bộ máy, nhân sự), tự chịu trách nhiệm về kết quả kinh doanh và được hoạt động trong khuôn khổ pháp lý minh bạch, công khai, bình đẳng;

- Xây dựng hệ thống các VBQPPL phù hợp với quy định của Hiệp định thương mại Việt - Mỹ, các thỏa thuận song phương khác với Nhật Bản, EU, các quy định của WTO và cam kết quốc tế về mở cửa thị trường dịch vụ tài chính - ngân hàng. Tạo cơ hội cho các NHNNg vào hoạt động hợp pháp và theo cam kết quốc tế, nhưng phải có phương thức, cơ chế quản lý mềm dẻo, đúng pháp luật để hạn chế sự thao túng, cạnh tranh không lành của các NHNNg đối với các ngân hàng Việt Nam;

2.3.2.2. Về tổ chức bộ máy và phát triển nhân sự

Kết quả nghiên cứu của các chuyên gia tài chính- ngân hàng đều khẳng định, trong nền KTTT, việc đảm bảo tính độc lập của NHTW để chủ thể này điều hành CSTT một cách chủ động, hiệu quả là yếu tốthen chốt trong duy trì sự ổn định kinh tế.

Tính độc lập và tự quyết của NHTW trong hoạch định và thực thi CSTT là điều kiện tiên quyết để đảm bảo tính hiệu quả trong hoạt động hệ thống ngân hàng nói chung và NHTM nói riêng. Vì điều cơ bản là nếu NHTW chịu sự chi phối của Chính phủ, không có thẩm quyền độc lập trong việc quyết định về cung ứng tiền, về lãi suất và tín dụng,... thì lúc đó CSTT và các công cụ điều tiết sẽ không còn tác dụng tích cực đối với nền kinh tế. Với tư cách là người quản lý trực tiếp NHTW, Chính phủ có thể sẽ ra lệnh cho NHTW phải cho Chính phủ vay vào những thời điểm mà việc cung ứng tiền sẽ gây ra lạm phát. Một cách tương tự khi Chính phủ chi phối NHTW, quá trình vay mượn dễ dàng sẽ làm cho Chính phủ không ý thức đầy đủ về việc vay bằng các hình thức khác nếu cần.

Sự can thiệp quá sâu của chính quyền vào hoạt động của NHTW có thể sẽ ảnh hưởng đến những mục tiêu ổn định chung về tài chính- tiền tệ cho cả nền kinh tế. Do

đó, các Chính phủ lần lượt tách ảnh hưởng của mình ra khỏi NHTW, giao cho nó quyền độc lập như một “công ty kỹ thuật” của quốc gia để vận hành thị trường tiền tệ được hiệu quả. Đây là bài học học rất có ý nghĩa cho việc củng cố NHTW tại các nước đang phát triển.

Trong bối cảnh quản lý nhà nước đối với các NHTM ở Việt Nam hiện nay, việc nâng cao tính độc lập của NHNN được đặt ra như một tất yếu. Thực tế cho thấy, vị trí pháp lý của NHNN Việt Nam chưa tương xứng với chức năng, nhiệm vụ, vai trò của một NHTW trong việc ổn định giá trị đồng tiền và đảm bảo an ninh tài chính- tiền tệ của quốc gia như nhận định của WB và IMF: “Có một số yếu tố cản trở việc thực hiện hiệu quả các quyền hạn của NHNN. NHNN có nhiều mục tiêu tuy nhiên tính độc lập còn hạn chế,...”[43]. Mặt khác, hiện Việt Nam đã gia nhập WTO, các cam kết trong lĩnh vực tài chính- ngân hàng không hẳn dễ thực hiện, năng lực cạnh tranh của các NHTM khó được nâng cao nếu thiếu tính độc lập trong địa vị pháp lý của NHTW.

- Tiếp tục đổi mới chính sách thu hút, sử dụng và đãi ngộ thỏa đáng đối với đội ngũ cán bộ có trình độ cao, chuyên môn sâu, tạo điều kiện thuận lợi để họ phát huy tối đa năng lực, sức sáng tạo của mình, cống hiến cho sự nghiệp chung của đất nước.

2.3.2.3. Về tái cơ cấu ngân hàng hệ thống ngân hàng thương mại

- Xây dựng, phát triển hệ thống NHTM trong nền kinh tế có cấu trúc đa dạng về sở hữu, có quy mô hoạt động đủ lớn và minh bạch đáp ứng đầy đủ các chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng, có khả năng cạnh tranh với các ngân hàng trong khu vực và trên thế giới;

- Áp dụng tiêu chuẩn theo chuẩn mực quốc tế về hoạt động ngân hàng, trong đó các NHTMNN và NHTMCP do nhà nướcchi phối tiếp tục đóng vai trò chủ lực và đi đầu trong phát triển hệ thống về quy mô hoạt động, năng lực tài chính, công nghệ, quản lý và hiệu quả kinh doanh.

2.3.2.4. Về thanh tra giám sát

Phát triển hệ thống thanh tra, giám sát ngân hàng theo hướngxây dựng hệ thống giám sát ngân hàng hiện đại nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn phát triển ngân hàng Việt Nam và thực hiện các nguyên tắc, chuẩn mực quốc tế về giám sát Ngân hàng gồm:

+ Hoàn thiện các điều kiện tiên quyết cho một hệ thống giám sát có hiệu quả như đổi mới mô hình tổ chức, hoạt động của Thanh tra NHNN theo hướng nâng cao tính độc lập, thống nhất về hoạt động nghiệp vụ và chỉ đạo điều hành;Hoàn thiện khuôn khổ pháp lý về thanh tra, giám sát ngân hàng phù hợp với thực tiễn của Việt Nam và thông lệ, chuẩn mực quốc tế; Hiện đại hoá và sử dụng có hiệu quả công nghệ thông tin trong công tác thanh tra – giám sát ngân hàng; Đổi mới hoạt động cấp giấy phép thành lập và hoạt động ngân hàng, đơn giản hoá thủ tục cấp phép;

+ Đổi mới và nâng cao hiệu quả phương pháp giám sát ngân hàng: Nâng cao chất lượng, hiệu quả nghiệp vụ giám sát từ xa và thanh tra tại chỗ trên cơ sở sử dụng kết quả và hoạt động kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập làm công cụ hỗ trợ; Thực hiện đổi mới theo hướng tập trung, thống nhất, kết hợp thanh tra, giám sát tuân thủ với thanh tra, giám sát rủi ro nhằm nâng cao kỷ luật của thị trường, đảm bảo các NHTM thực hiện nghiêm quy định của pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng; Áp dụng các nguyên tắc cơ bản về giám sát ngân hàng hữu hiệu của Ủy ban Giám sát ngân hàng Basel và các chuẩn mực quốc tế về giám sát ngân hàng Basel I, từng bước tiến tới thực hiện các nguyên tắc, chuẩn mực cơ bản theo Hiệp ước vốn mới (Basel II,Basel III).

TIỂU KẾT CHƯƠNG 2

Sự phát triển năng động với tốc độ cao của kinh tế thị trường đã làm nảy sinh nhu cầu thường xuyên và to lớn về nguồn tài chính để đầu tư và tạo lập vốn kinh doanh hoặc đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong xã hội. Chủ thể cần nguồn tài chính trước tiên là các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế, Nhà nước, các hộ gia đình,... Kinh tế càng phát triển thì quan hệ cung cầu nguồn tài chính lại càng tăng, các hoạt động về phát hành và mua bán lại các giấy tờ có giá cũng phát triển, hình thành một thị trường riêng nhằm làm cho cung cầu nguồn tài chính gặp nhau dễ

dàng và thuận lợi hơn, đó là thị trường tài chính. Là một bộ phận của thị trường tài chính, thị trường tiền tệ được chuyên môn hoá đối với các nguồn tài chính được được trao quyền sử dụng ngắn hạn. Tham gia vào thị trường tiền tệ gồm có rất nhiều chủ thể với những mục đích khác nhau như: Chủ thể phát hành, chủ thể đầu tư, chủ thể kiểm soát hoạt động của thị trường. Trong đó Ngân hàng trung ương là chủ thể quan trọng trên thị trường tiền có nhiệm vụ cung cấp cho hệ thống ngân hàng khả năng thanh toán cần thiết để đáp ứng nhu cầu cho nền kinh tế, tương ứng với mục tiêu của chính sách tiền tệ. NHTW giám sát hoạt động của các ngân hàng, điều hành vĩ mô thị trường tiền tệ thông qua các công cụ chủ yếu là nghiệp vụ thị trường mở, chính sách chiết khấu, tỉ lệ dự trữ bắt buộc, kiểm soát hạn mức tín dụng, quản lí lãi suất của các ngân hàng thương mại… làm cho chính sách tiền tệ luôn được thực hiện theo đúng mục tiêu của nó.

NHTM là một tổ chức trung gian tài chính có vị trí quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Hệ thống NHTM phát triển ổn định là cơ sở đảm bảo cho nền kinh tế phát triển nhanh, bền vững thông qua việc cung cấp các phương tiện thanh toán để huy động nguồn lực cho cả đầu vào và đầu ra của quá trình kinh tế. Xuất phát từ vị trí đặc biệt quan trọng của NHTM trong nền kinh tế, nên chính phủ các nước luôn coi trọng đổi mới công tác quản lý vĩ mô đối với các tổ chức này. Hoạt động quản lý nhà nước có ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả hoạt động và sự phát triển của hệ thống NHTM trong nền kinh tế. Nhà nước cần quản lý hệ thống ngân hàng ở những phương diện nào, quản lý như thế nào đối với NHTM là những vấn đề cần được xác định cụ thể. Quản lý vĩ mô đối với các NHTM chỉ có thể mang lại hiệu quả khi nhà nước tạo dựng được môi trường pháp lý thuận lợi, phù hợp, tạo ra khung thể chế giúp hệ thống NHTM hoạt động an toàn hiệu quả. Mặt khác, Nhà nước cũng phải định hướng, xây dựng hệ thống giám sát, dự báo sớm giúp hệ thống NHTM có thể đưa ra được những điều chỉnh cần thiết trước những biến động của nền KTTT trong nước và quốc tế.

Chương 3

THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚICÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM

3.1. Tổng quan về hệ thống ngân hàng Việt Nam

3.1.1. Quá trình phát triển Ngân hàng Nhà nước Việt Nam

Sau cách mạng Tháng Tám thành công, chính quyền non trẻ của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã phải ứng phó với những thách thức: vừa phải giải quyết những vấn đề cấp bách của đời sống nhân dân, củng cố và tăng cường thực lực của chính quyền, vừa phải chống lại hành động chống phá của thực dân Pháp và các thế lực phản động. Nhân dân cả nước lại bước vào cuộc kháng chiến trường kỳ chống thực dân Pháp theo lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến của Hồ Chủ Tịch tháng 12/1946.

Trong chiến tranh, Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã nhanh chóng thiết lập được một nền tiền tệ độc lập, tự chủ, tạo thế đứng vững chắc trên mặt trận tài chính - tiền tệ, sử dụng tiền tệ làm công cụ phục vụ đắc lực công cuộc kháng chiến, kiến quốc. Đặc biệt, sự ra đời của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam ngày 6/5/1951 theo Sắc lệnh số 15/SL của Hồ Chủ Tịch là bước ngoặt lịch sử trong quá trình phát triển hệ thống tiền tệ - ngân hàng Việt Nam.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ II (tháng 2/1951) đề ra chủ trương, chính sách mới về kinh tế - tài chính, trong đó chỉ rõ: Chính sách tài chính phải kết hợp chặt chẽ với chính sách kinh tế; thành lập Ngân hàng Quốc gia, phát hành đồng bạc mới để ổn định tiền tệ, cải tiến chế độ tín dụng. Hệ thống tổ chức của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam gồm Ngân hàng Trung ương, Ngân hàng liên khu và ngân hàng tỉnh, thành phố.Trụ sở đầu tiên của Ngân hàng Quốc gia đặt tại xã Đầm Hồng, huyện Chiêm Hoá, tỉnh Tuyên Quang.Từ đó chức năng, nhiệm vụ và tổ chức bộ máy của Ngân hàng Quốc gia Việt Nam từng bước được hoàn thiện để phù hợp với yêu cầu của nhiệm vụ cách mạng.

Trước yêu cầu đổi mới cơ chế quản lý nhà nước theo KTTT, tháng 5/1990, hai Pháp lệnh Ngân hàng ra đời (Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Pháp lệnh

Ngân hàng hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính) đã chính thức chuyển mô hình tổ chức Ngân hàng Việt Nam từ 1 cấp thành 2 cấp cho phù hợp với chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần của Đảng, Nhà nước.

Từ năm 1990 đến nay, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của NHNN tiếp tục được bổ sung, hoàn thiện theo quy định của Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 1997 (sửa đổi, bổ sung năm 2003), Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam năm 2010 và các Nghị định của Chính phủ quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của NHNN (Nghị định số 88/1998/NĐ-CP, Nghị định số 52/2003/NĐ-CP, Nghị định số 96/2008/NĐ-CP, Nghị định số 156/2013/NĐ-CP) tạo nền tảng pháp lý căn bản cho hệ thống ngân hàng tiếp tục đổi mới hoạt động phù hợp với cơ chế thị trường và hội nhập quốc tế.

Những qui định mới này đã mở đường cho quá trình phát triển của hệ thống NHTM ở nước ta bao gồm: Ngân hàng quốc doanh, Ngân hàng thương mại cổ phần, Ngân hàng liên doanh, Chi nhánh Ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam.

3.1.2. Quá trình phát triển các ngân hàng thương mại Việt Nam

3.1.2.1. Phát triển tổ chức ngân hàng thương mại trong nền kinh tế

Theo lịch sử phát triển cho thấy ngành Ngân hàng Việt Nam thực sự bước vào tiến trình đổi mới phát triển từ năm 1990. Trên cơ sở Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Pháp lệnh Ngân hàng hợp tác xã tín dụng và công ty tài chính (tháng 5/1990), chức năng năng quản lí nhà nước đối với hệ thống ngân hàng và chức năng kinh doanh tiền tệ và dịch vụ ngân hàng đã được tách biệt. Hệ thống NHTM và các TCTD đã được thành lập và kinh doanh tiền tệ trong khuôn khổ pháp luật.Từ một hệ thống ngân hàng đơn lẻ, đến nay hệ thống tín dụng ngân hàng phát triển khá đồng bộ bao gồm các NHTM và các tổ chức phi ngân hàng. Để thực hiện vai trò chủ đạo trong hoạt động tín dụng, các NHTM được nhà nước thành lập giúp điều tiết kinh tế vĩ mô theo định hướng. Bởi trong giai đoạn đầu của KTTT, khi mà thị trường tài chính-tiền tệ chưa phát triển thì NHTM Nhà nước gần như đóng vai trò độc tôn về cung cấp và điều hòa vốn. Nhằm đáp ứng yêu cầu về vốn cho công cuộc CNH-HĐH đất nước cần phải có nhiều NHTM đủ tiềm lực tài chính để phân phối và sử dụng vốn một cách

hiệu quả, do vậy Nhà nước đã tiến hành cổ phần hóa các NHTMNN thành NHTMCP. Ngoài các NHTM do Nhà nước sở hữu 100% vốn hay vốn cổ phần, nền kinh tế còn có các ngân hàng liên doanh, chi nhánh Ngân hàng nước ngoài… (Xem bảng 3.1)

Bảng 3.1: Số lượng ngân hàng thương mại Việt Nam từ 1991 – 2001

Loại ngân hàng