Pháp luật về hoàn thuế giá trị gia tăng ở Việt Nam - Thực trạng và giải pháp

và cơ quan thuế trong quá trình hoàn thuế GTGT. Những tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT có những đặc trưng sau đây:

Thứ nhất, tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT phát sinh giữa các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật về hoàn thuế GTGT, bao gồm đối tượng có quyền hoàn thuế GTGT, các chủ thể này thường có các quyền và lợi ích đối lập với nhau. Quyền lợi của chủ thể có quyền hoàn thuế GTGT chính là được nhận lại số tiền thuế mà họ đã nộp vào ngân sách nhà nước nhưng chưa rõ căn cứ cụ thể. Về mặt lý thuyết, đây chính là quyền lợi chính đáng của người nộp thuế, vì bản thân họ đã thực hiện xong nghĩa vụ với cơ quan thuế. Số tiền thuế nộp thừa phải được hoàn trả cho họ mới đảm bảo được nguyên tắc công bằng.

Chức năng, nhiệm vụ của cơ quan thuế có thẩm quyền là thực hiện quyền hành thu thuế đúng pháp luật, không bỏ sót đối tượng phải nộp thuế và tránh được việc đánh thuế trùng lặp. Đặc biệt, cơ quan thuế sẽ thực hiện các nghiệp vụ để giải quyết hoàn thuế GTGT cho các tổ chức, cá nhân có quyền yêu cầu hoàn thuế và tránh để tổ chức, cá nhân này lợi dụng những kẽ hở của các quy định pháp luật nhằm "rút ruột" ngân sách nhà nước.

Thứ hai, đối tượng tranh chấp về hoàn thuế chính là những lợi ích liên quan đến số thuế được hoàn. Khoản tiền này phản ánh mối quan hệ lợi ích giữa các bên tranh chấp và thường là căn nguyên chủ yếu dẫn đến những tranh chấp giữa các bên.

Có thể nhận xét rằng tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT phát sinh giữa một bên chủ thể đại diện cho quyền lực Nhà nước với một bên chủ thể là cơ sở kinh doanh có quyền yêu cầu nộp thuế. Tranh chấp này sẽ nảy sinh khi một trong các bên có vi phạm pháp luật thuế làm phương hại đến quyền và lợi ích chính đáng của bên kia như: Cơ sở kinh doanh lập hồ sơ hoàn thuế không hợp pháp nhằm mục đích tư lợi cá nhân hay cơ quan thuế không tuân thủ đúng các quy trình hoàn thuế pháp luật quy định, gây ảnh

hưởng tới lợi ích của các chủ thể yêu cầu hoàn thuế giá trị gia tăng. Khi quyền lợi không đảm bảo, các chủ thể tìm cách bảo vệ quyền lợi của mình thông qua các hành vi cụ thể như khiếu nại hoặc khởi kiện…

Khiếu nại và khởi kiện liên quan đến hoàn thuế GTGT

Pháp luật Việt Nam hiện hành chỉ thừa nhận các trường hợp khiếu nại, khởi kiện liên quan đến hoàn thuế GTGT mà tranh chấp phát sinh giữa các bên chủ thể yêu cầu hoàn thuế và một bên là cơ quan thuế, người thu thuế (đại diện cho Nhà nước). Riêng trường hợp, cơ quan thuế ra quyết định xử lý vi phạm hoặc khởi tố hình sự trong lĩnh vực hoàn thuế của các cơ sở kinh doanh thì không được coi là tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT. Giải thích cho hiện tượng này là bởi lẽ cơ quan thuế đại diện cho quyền lực chính trị. Vì vậy, Nhà nước không phải là chủ thể ngang hàng, bình đẳng đối với các chủ thể nộp thuế.

Tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT mang bản chất của tranh chấp hành chính. Ở nước ta hiện nay, pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp trong lĩnh vực hoàn thuế GTGT đã được quy đồng với cơ chế giải quyết tranh chấp hành chính bao gồm các bước sau:

* Giải quyết tranh chấp liên quan đến hoàn thuế hoàn thuế GTGT theo thủ tục khiếu nại hành chính mà thực chất là việc giải quyết tranh chấp bằng con đường tự thương lượng giữa các bên. Tuy nhiên, không giống như việc giải quyết các loại tranh chấp khác, việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong tranh chấp về thuế giữa người nộp thuế và cơ quan thuế được thực hiện bằng các thủ tục mang tính chất hành chính theo quy định của Luật khiếu nại, tố cáo. Theo cơ chế này, các thủ tục lập và gửi đơn khiếu nại, thủ tục xét và trả lời đơn thư khiếu nại đều có giá trị bắt buộc đối với các bên tranh chấp và các bên không được phép tự thỏa thuận để giảm bớt thủ tục nào.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 109 trang tài liệu này.

Theo pháp luật thuế hiện hành và Luật khiếu nại, tố cáo thì quy trình khiếu nại và giải quyết khiếu nại về thuế bao gồm các nội dung cơ bản sau:

Lập đơn khiếu nại và nộp đơn khiếu nại: Đơn khiếu nại là bằng chứng thể hiện ý chí của người khiếu nại, do đó thường được lập bằng văn bản có chữ ký, con dấu (nếu có) của người khiếu nại. Về nguyên tắc, đơn khiếu nại phải do chính người nộp thuế hoặc người được ủy quyền hợp lệ của người nộp thuế lập, phù hợp với hình thức và nội dung do pháp luật quy định thì mới được người nhận đơn khiếu nại chấp nhận.

Thủ tục và thời hạn giải quyết khiếu nại: Theo quy định pháp luật hiện hành về thuế, cơ quan thuế sẽ nhận đơn khiếu nại về thuế và giải quyết trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận hồ sơ khiếu nại. Còn đối với các vụ việc phức tạp thì thời hạn có thể kéo dài đến 30 ngày. Nếu vụ việc không thuộc thẩm quyền giải quyết của mình thì phải chuyển hồ sơ hoặc báo cáo cho cơ quan có thẩm quyền giải quyết, đồng thời phải thông báo cho người khiếu nại biết trong vòng 10 ngày kể từ khi nhận được hồ sơ khiếu nại.

Như đã phân tích ở mục 1.3, chương 1, hoàn thuế GTGT có ý nghĩa rất lớn đối với các doanh nghiệp. Vì vậy, cơ quan thuế nói chung và bộ phận phụ trách hoàn thuế GTGT nói riêng, có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện hoàn thuế đúng pháp luật, bảo đảm được quyền bình đẳng của các đối tượng có quyền nộp thuế.

Theo quy định tại Khoản 8, Điều 124 Thông tư số 79/2009/TT-BTC ngày 20/4/2009 của Bộ Tài chính, Thủ tục nộp, tiếp nhận và xử lý hồ sơ thanh khoản, xét hoàn thuế, không thu thuế đã quy định: " …nếu việc chậm ra quyết định hoàn thuế, không thu thuế do lỗi của cơ quan hải quan thì ngoài số tiền thuế phải hoàn, cơ quan hải quan còn phải trả tiền lãi tính từ ngày cơ quan hải quan phải ra quyết định hoàn thuế đến ngày cơ quan hải quan ban hành quyết định hoàn thuế" [3].

Ví dụ 11: Tại hội nghị đối thoại giữa Bộ Tài chính phối hợp với Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam khi đối thoại trực tiếp với các doanh nghiệp xung quanh vấn đề hoàn thuế GTGT và thủ tục hải quan. Các

thắc mắc của doanh nghiệp tập trung vào chính sách thuế và hoàn thuế GTGT chưa đồng nhất đã ảnh hưởng đến quyền lợi và gây khó khăn không nhỏ cho doanh nghiệp trong quá trình hoạt động.

Trường hợp thuế đối với xe tải 24-45 tấn tự đổ, cửa khẩu Quảng Ninh thu 10% thuế GTGT, cửa khẩu Lạng Sơn thu 20%. Sau đó, mức thuế được áp chung là 10%. Trường hợp doanh nghiệp bị thu 20% ở Lạng Sơn thì có doanh nghiệp đã được hoàn thuế về 10% nhưng còn nhiều doanh nghiệp chưa được hoàn. Điều này không công bằng giữa các doanh nghiệp. Lý do các doanh nghiệp được Bộ Tài chính giải thích là do các doanh nghiệp đã bán xe, đã quyết toán thuế vào năm 2010.

Tuy nhiên, có doanh nghiệp lại cho rằng, ngay từ năm 2008 và năm 2009 họ đã có kiến nghị về việc này nhưng Bộ Tài chính yêu cầu chờ đợi và tới năm 2010 sau đó vẫn không được truy hoàn thuế.

Về vấn đề này, đại diện Bộ Tài chính, ông Đỗ Hoàng Anh Tuấn nói:

Những doanh nghiệp nhập đã nộp thuế 10% thì sẽ được hoàn. Còn đối với những doanh nghiệp nhập từ 2006-2007 về trước, doanh nghiệp nhập về bán cho người khác trong giá bán có tính thuế cho người mua thì chúng tôi cũng sòng phẳng, khi bán doanh nghiệp phải chịu 25% thuế thu nhập doanh nghiệp, còn thuế VAT người mua xe sử dụng phải được hoàn trả, hạch toán chi phí khấu hao... Với những doanh nghiệp được truy hoàn thì chúng tôi sẽ hoàn lại để đảm bảo quyền lợi của doanh nghiệp [34].

* Giải quyết tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT theo thủ tục tố tụng tại tòa hành chính. Khác với cơ chế giải quyết tranh chấp về thuế bằng thủ tục khiếu nại, việc giải quyết tranh chấp bằng thủ tục tố tụng tại tòa án bắt buộc phải thực hiện theo một quy trình riêng mang tính chất tư pháp giữa các bên tranh chấp theo thủ tục hành chính.

Thực tiễn cho thấy, các chủ thể tham gia vào quan hệ tranh chấp trong hoàn thuế GTGT bao gồm: Người khởi kiện (nguyên đơn), người bị kiện (bị đơn) và người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Trong quan hệ này, người có quyền khởi kiện tranh chấp về thuế tại tòa hành chính là người nộp thuế. Người bị kiện trong tranh chấp này là cơ quan có thuế có thẩm quyền hoặc cán bộ thuế đã ban hành quyết định hành chính hoặc đã thực hiện hành vi hành chính bị khởi kiện.

Quy trình và nguyên tắc xét xử vụ án tại tòa về cơ bản cũng tương tự như quy trình và nguyên tắc xét xử các vụ án dân sự, nghĩa là việc giải quyết các vụ án hành chính về thuế cũng được thực hiện qua hai cấp xét xử bao gồm cấp sơ thẩm và cấp phúc thẩm.

Ví dụ 12: Tại chuyên mục pháp luật - Tạp chí pháp luật đăng ngày 02/3/2011có bài viết về việc Công ty TNHH May thêu Dintsun Việt Nam kiện Cục Thuế Thành phố Hồ Chí Minh. Theo hồ sơ, tháng 6/2010, Cục Thuế thành phố đã ra quyết định thu hồi hơn 1,7 tỉ đồng tiền hoàn thuế GTGT đối với Dintsun Việt Nam. Ngoài ra, Cục Thuế còn phạt hơn 173 triệu đồng và phạt chậm nộp hơn 302 triệu đồng. Công ty khiếu nại. Cục Thuế giải quyết bằng quyết định sửa đổi một phần quyết định xử phạt. Cụ thể, số tiền thu hồi thuế còn hơn 1 tỉ đồng, tiền phạt còn hơn 100 triệu đồng, phạt chậm nộp còn khoảng 230 triệu đồng.

Tháng 11/2009, Dintsun Việt Nam đã khởi kiện yêu cầu Tòa án nhân dân thành phố hủy quyết định xử phạt hành chính và quyết định giải quyết khiếu nại của cục trưởng Cục Thuế thành phố. Tháng 9/2010, Tòa án nhân dân thành phố xét xử sơ thẩm, nhận định: Cục Thuế đã có nhiều lúng túng trong quá trình xử lý, cùng một sự việc, Cục Thuế ban hành nhiều quyết định có nội dung giải quyết khác nhau. Ban đầu xử phạt, sau đó sửa đổi rồi hủy bỏ một phần quyết định, cuối cùng là giữ nguyên quyết định xử phạt. Việc xử lý của Cục Thuế bất nhất, luôn thay đổi khiến các quyết định không có tính thuyết phục.

Từ đó, Tòa đã chấp nhận yêu cầu khởi kiện của Dintsun Việt Nam. Ngay sau đó, Cục Thuế đã kháng cáo. Viện trưởng Viện Kiểm sát thành phố cũng kháng nghị yêu cầu cấp phúc thẩm xem xét lại theo hướng sửa án sơ thẩm, bác yêu cầu khởi kiện.

Theo luật sư Trần Xoa, Đoàn luật sư Thành phố Hồ Chí Minh thì chỉ trong tháng 9/2010 đã có tới 10 vụ khiếu kiện Cục thuế Thành phố Hồ Chí Minh, chưa tính ở các chi cục. Nguyên nhân một phần do các quy định thuế được đưa ra thiếu nghiên cứu đầy đủ, các thông tư liên tục thay đổi, bổ sung, công văn thì hàng trăm cái, khiến mọi thứ trở nên rối ren. Các cuộc họp lấy ý kiến doanh nghiệp cho các thông tư chỉ mang tính hình thức; có thông tư ban hành không được đưa lên mạng để lấy ý kiến góp ý. "Tôi tính đến ngày 10/9/2010, trung bình mỗi ngày Bộ Tài chính ban hành một thông tư, không tính thứ bảy và chủ nhật, có thông tư hàng trăm trang. Doanh nghiệp họ lo kinh doanh, chứ đâu thể lo đọc văn bản" [31].

Ông Xoa cũng bình luận: Ngoài ra, bản thân cán bộ thuế cũng không nghiên cứu kỹ văn bản. Cho nên, ở các cuộc đối thoại thuế với doanh nghiệp do Cục thuế thành phố Hồ Chí Minh tổ chức, luôn có chuyện doanh nghiệp phàn nàn cán bộ thuế không nắm luật, gây khó khăn cho doanh nghiệp. "Tuy nhiên, doanh nghiệp buộc phải học luật, để nếu làm sai thì còn biết đường mà sửa chữa, cũng như nếu bị ăn hiếp thì có vũ khí để cãi lại" [31], ông Xoa khuyến cáo.

Ví dụ 13: Theo bản án sơ thẩm của Tòa án nhân dân quận 6, từ năm 2003 - 2007, Công ty TNHH Thương mại dịch vụ Bảo Thanh (Công ty Bảo Thanh) thu mua thanh long xuất khẩu sang thị trường châu Âu theo tiêu chuẩn EurepGAP với nhiều giá khác nhau (từ 23.000 - 39.000 đồng/kg). Nhưng, CCT Quận 6 cho rằng công ty thu mua thanh long giá cao nên phải bị ấn định lại giá mua từ 15.000 - 23.000 đồng/kg và buộc công ty phải nộp thuế thu nhập doanh nghiệp.

Tháng 8.2009, bà Lê Tấn Thị Việt Thanh, giám đốc Công ty Bảo Thanh bị CCT Quận 6 phạt hành chính 737.054.226 đồng, công ty bị truy thu thuế thu nhập doanh nghiệp 1.708.238.878 đồng, thuế GTGT 47.690.484 đồng, tổng cộng hơn 1,8 tỉ đồng. Ngoài ra, cơ quan thuế buộc bà Thanh chịu trách nhiệm thi hành quyết định và không được khấu trừ số thuế GTGT bị truy thu. Bức xúc, bà Thanh và Công ty Bảo Thanh đâm đơn khiếu nại.

Theo Tòa án nhân dân quận 6, CCT Quận 6 căn cứ vào các lời khai về giá bán thanh long cho Bảo Thanh để làm cơ sở ấn định lại giá mua là chưa phù hợp bởi các lời khai này trước sau bất nhất. Hơn nữa, giá mà cơ quan thuế khảo sát ở các chợ chưa phù hợp với tình hình thực tế khách quan (thanh long theo tiêu chuẩn EurepGAP)... Cho nên, việc CCT quận 6 ấn định lại giá mua thanh long và truy thu thuế của Bảo Thanh là không có đủ cơ sở. Hơn nữa, CCT Quận 6 tuy đã chuyển hồ sơ sang cơ quan điều tra nhưng vẫn giữ nguyên quyết định xử phạt vi phạm hành chính là không đúng quy định... Trong phiên xét xử phúc thẩm vào ngày 14/9, tòa hủy bản án sơ thẩm bởi cho rằng Tòa án nhân dân Quận 6 vi phạm thủ tục tố tụng và phải chờ xử lại.

Bà Thanh, giám đốc Công ty Bảo Thanh, theo đuổi vụ kiện mà không có luật sư. Trong phiên xét xử phúc thẩm, bà Thanh đến phòng xử một mình với vẻ mặt bình thản và cho biết, sẽ theo đến cùng vụ kiện. Về những thiệt hại mà bà Thanh và Công ty Bảo Thanh gánh chịu, bà Thanh bảo rằng 2 tỉ đồng vẫn còn quá ít. "Rất tiếc là các chứng cứ chưa được thu thập đầy đủ để đòi bồi thường" 31, bà Thanh bức xúc.

Như vậy, tình trạng nếu chậm nộp thuế thì doanh nghiệp bị phạt ngay, còn ngành thuế nếu chậm hoàn thuế cho doanh nghiệp thì cũng chưa có hình thức xử lý rõ ràng. Bất đồng về hoàn thuế giữa doanh nghiệp và ngành thuế chưa biết bao giờ mới dứt!

Qua thực tế giải quyết những tranh chấp về hoàn thuế GTGT như ở trên cho thấy: Những vi phạm trong lĩnh vực hoàn thuế GTGT nhằm tư lợi cá nhân hoặc do lỗi vô ý, cố ý của một số cán bộ ngành thuế đã gây ra ít, nhiều

thiệt hại tới quyền lợi của nhiều chủ thể kinh doanh cũng chính là những nguyên nhân dẫn đến tình trạng khiếu nại, khởi kiện và tranh chấp liên quan đến hoàn thuế GTGT hiện nay.

Tóm lại, hoàn thuế GTGT là một chế định hết sức tiến bộ của luật thuế GTGT. Hoàn thuế GTGT giữ vai trò, ý nghĩa to lớn trong việc bảo đảm tính công bằng, bình đẳng cho các chủ thể nộp thuế; kích thích, đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp nói riêng, của nền kinh tế đất nước nói chung.

Bên cạnh những ưu điểm trên, việc áp dụng Luật thuế mới trong hai năm qua cũng bộc lộ một số vấn đề bất cập, cần tiếp tục khắc phục, tập trung chủ yếu là vấn đề hoàn thuế và sự lợi dụng cơ chế này.

Những bất cập trong các qui định pháp luật về hoàn thuế GTGT, cụ

thể là:

- Các trường hợp hoàn thuế GTGT quá nhiều;

- Văn bản hướng dẫn về điều kiện phải thanh toán qua ngân hàng để

được hoàn thuế GTGT chưa thống nhất;

- Quy định về phân loại hồ sơ hoàn thuế GTGT chưa rõ ràng;

- Thời hạn giải quyết hoàn thuế GTGT chưa hợp lý.

Cũng trong quá trình thực hiện pháp luật về hoàn thuế GTGT, nhiều đối tượng đã lợi dụng những bất cập của pháp luật hoàn thuế GTGT kể trên, cũng như việc lợi dụng những kẽ hở của luật pháp đã trục lợi cho bản thân, "rút ruột" Ngân sách Nhà nước. Các sai phạm, gian lận về hoàn thuế GTGT tập trung chủ yếu ở các trường hợp sau:

- Lập hồ sơ giả/công ty "ma" để xin hoàn thuế;

- Làm hồ sơ xuất khẩu khống;

- Mua/bán hóa đơn GTGT khống.