Khuyến Nghị Chính Sách Liên Quan Đến Yếu Tố Vĩ Mô

với rủi ro thanh khoản, thông tin cũng như các cơ sở dữ liệu về tài sản Có và tài sản Nợ của các NHTM lại càng có vai trò quan trọng hơn nữa bởi rủi ro thanh khoản phải được quản lý từng ngày hay tuần. Thông tin và các cơ sở dữ liệu càng được cung cấp kịp thời, đầy đủ và chính xác bao nhiêu thì khả năng quản trị rủi ro thanh khoản tại các NHTM lại càng trở nên chính xác.

Thứ tư, cần có sự phối hợp giữa các bộ phận, giữa trụ sở với các chi nhánh trong triển khai thực hiện quản trị rủi ro thanh khoản nhịp nhàng. Trên thực tế, các đơn vị bộ phận vẫn coi công tác quản trị rủi ro thanh khoản là nhiệm vụ riêng của Phòng quản lý rủi ro và bộ phận hỗ trợ ALCO nên việc cung cấp các thông tin báo cáo có liên quan đôi khi còn chậm trễ, gây ảnh hưởng đến chất lượng công tác quản lý rủi ro thanh khoản.

Thứ năm, cần tăng cường giám sát nội bộ để ngăn chặn sự tích tụ của nợ xấu trong tương lai, bằng cách đảm bảo rằng các ngân hàng tránh cho vay quá mức, đồng thời duy trì tiêu chuẩn cấp tín dụng đúng mức để đảm bảo chất lượng khoản vay. NHTM Việt Nam cần xây dựng chiến lược dài hạn từ những biện pháp phòng ngừa nợ xấu từ xa như hoàn thiện chính sách tín dụng phù hợp với chuẩn mực quốc tế là điều kiện tiên quyết để đảm bảo áp dụng chính sách tín dụng nhất quán và chặt chẽ trong ngân hàng.

5.2.4. Nhóm giải pháp tăng trưởng tín dụng hợp lý

Theo kết quả nghiên cứu, nợ xấu có tương quan ngược chiều với tăng trưởng tín dụng, cùng với tình hình tăng trưởng tín dụng thấp những năm gần đây khiến kênh dẫn vốn với nền kinh tế bị ngưng trệ. Điều này dẫn đến việc khó khăn trong tiếp cận vốn của người đi vay, do đó, NHTM cần cung ứng vốn tín dụng một cách hợp lý nhằm điều chỉnh cơ cấu tín dụng thể hiện ở danh mục cho vay với các ngành nghề, theo khách hàng, hay đồng tiền cho vay, đối với nền kinh tế theo đúng định hướng của NHNN nhằm giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, dư nợ tín dụng cần tập trung cho khu vực kinh tế thực.

Lý do thứ hai khiến tăng trưởng tín dụng thấp là do năng suất lao động giảm, nhu cầu vay vốn thấp của nền kinh tế. Do đó, Nhà nước cần tạo lập được một môi trường kinh tế tăng trưởng tốt, tổng cầu cải thiện hơn thì sẽ hỗ trợ được doanh nghiệp mở rộng sản xuất kinh doanh, qua đó cầu tín dụng cũng sẽ được cải thiện. Khi kinh tế vĩ mô đã thực sự đi vào ổn định, nguồn cung tín dụng của hệ thống đã dồi dào thì điều quan trọng là làm sao cải thiện nhu cầu vay vốn vẫn đang rất yếu hiện nay, hay sâu xa hơn là cải thiện cầu tiêu dùng để tăng trưởng tín dụng.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 285 trang tài liệu này.

5.2.5. Nhóm giải pháp liên quan đến yếu tố cạnh tranh ngành

Do mức độ cạnh tranh thị trường tác động ngược chiều với nợ xấu cho thấy hệ thống NHTM Việt Nam có đặc trưng riêng cho hệ thống ngân hàng của mình. Đồng thời, do quan điểm cạnh tranh gây đổ vỡ hay giả thuyết rủi ro đạo đức được hỗ trợ trong trường hợp Việt Nam, do đó, việc bãi bỏ việc quản lý hay hạn chế sự điều tiết sẽ có tác động tiêu cực vào cơ cấu của ngành Ngân hàng của Việt Nam. Bên cạnh đó, NHNN nên tăng cường giám sát rủi ro của các NHTM Việt Nam trong suốt quá trình giảm dần quản lý. NHNN sẽ can thiệp khi có cuộc đua lãi suất nhằm bình ổn thị trường bằng thanh tra, giám sát, kiểm soát các NHTMCP cố tình đẩy lãi suất lên cao để trục lợi đồng thời đảm bảo tính ổn định, hiệu quả và an toàn cho hoạt động của toàn hệ thống ngân hàng. Để can thiệp có hiệu quả, NHNN cần: (i) Có cơ chế kiểm soát và biện pháp chế tài đối với những ngân hàng sử dụng vốn huy động để cho vay vượt quá mức cho phép; (ii) Công cụ lãi suất đặc biệt là lãi suất cơ bản cần được sử dụng linh hoạt để cung cấp cho thị trường tín hiệu về cung cầu tiền, về sức khỏe của nền kinh tế.

Nghiên cứu cũng cho thấy, các yếu tố vĩ mô có ảnh hưởng quan trọng đến hoạt động cho vay của ngân hàng cũng như khả năng trả nợ của khách hàng. Mặc dù, các biến số vĩ mô thường nằm ngoài tầm kiểm soát của các NHTM. Do đó, các NHTM cần chủ động đối phó với những thay đổi của kinh tế vĩ mô nhằm bảo

toàn tài sản của mình. Trong các thuật toán đánh giá sức chịu đựng, cần quan tâm hơn đến các biến số vĩ mô. Điều này không chỉ giúp các ngân hàng chủ động ứng phó với các cú sốc của nền kinh tế mà còn giúp các NHTM dự báo được khoản trích lập dự phòng rủi ro. Từ đó, các NHTM có thể đưa ra các chiến lược phát triển hợp lý, vừa đảm bảo khả năng sinh lời, vừa bảo toàn các tài sản có của NHTM.

5.3. Khuyến nghị chính sách liên quan đến yếu tố vĩ mô

5.3.1. Cải cách các chính sách kinh tế vĩ mô

Do tốc độ tăng trưởng kinh tế tác động ngược chiều đến nợ xấu nên NHNN cần có các biện pháp kích cầu nền kinh tế, hỗ trợ cho khu vực doanh nghiệp tư nhân trong sản xuất kinh doanh và tiếp cận nguồn vốn. Điều này sẽ giúp tăng khả năng trả nợ của các doanh nghiệp và làm cho nợ xấu giảm xuống. Bên cạnh đó, lạm phát tác động cùng chiều đến nợ xấu nên NHNN cũng cần có giải pháp kiểm soát giá cả để kiềm chế lạm phát. Việc duy trì lạm phát thấp sẽ giúp nền kinh tế ổn định, lãi suất ổn định và nợ xấu sẽ giảm.

Để hạn chế nợ xấu, NHNN cần tiếp tục chỉ đạo các ngân hàng tuân thủ các quy định của pháp luật về an toàn hoạt động ngân hàng, cơ cấu lại nợ, phân loại nợ và trích lập dự phòng rủi ro theo những quy chuẩn của Thông tư 02. Các ngân hàng phải dựa vào đó để xây dựng một hệ thống phân loại nợ theo các tiêu chí định tính và định lượng. NHNN cũng cần nhanh chóng thông qua những bộ chỉ tiêu mà các ngân hàng đã xây dựng đồng thời hỗ trợ các ngân hàng chưa thực hiện các chỉ tiêu này. Đối với NHTM có mức nợ xấu cao, NHNN cần tiếp tục:

(i) Hỗ trợ thanh khoản cho các ngân hàng thông qua các công cụ khác nhau; (ii) Sáp nhập các ngân hàng, thay đổi cơ cấu sở hữu; (iii) Cho các NHTM yếu kém phá sản để dành nguồn lực cho các NHTM khác phát triển tốt hơn.

NHNN cần kiểm soát nợ xấu khu vực BĐS bằng cách quy định hạn chế cho vay các đơn vị không chuyên ngành đầu tư kinh doanh BĐS, hạn chế tổng vốn đầu

tư cho các dự án BĐS, khuyến khích các doanh nghiệp sử dụng nhiều nguồn vốn khác như phát hành cổ phiếu, trái phiếu, huy động vốn góp của nhà đầu tư tư nhân.

5.3.2. Cải cách hệ thống giám sát tài chính

Do kết quả nghiên cứu cho thấy nợ xấu bị ảnh hưởng bởi mức độ cạnh tranh trong ngành Ngân hàng cao, hay theo quan điểm cạnh tranh dễ gây đổ vỡ, điều này cho thấy hệ thống NHTM Việt Nam vẫn cần đến sự giám sát chặt chẽ của các cơ quan nhà nước. Hiện nay, giám sát của Việt Nam theo mô hình phân tán dựa trên cơ sở thể chế nghĩa là khuôn khổ giám sát và quản lý bị phân chia cho nhiều cơ quan khác nhau. Theo đó, NHNN thực hiện hoạt động thanh tra, giám sát hoạt động ngân hàng, còn việc giám sát chứng khoán, bảo hiểm do cơ quan trực thuộc Ủy ban chứng khoản Nhà nước và Cục Bảo hiểm thực hiện. Khi thị trường đã phát triển, xuất hiện các định chế tài chính đa ngành, các tập đoàn tài chính, UBGSTCQG được thành lập làm đầu mối quản lý và giám sát chung ba lĩnh vực lớn của TTTC. Tuy nhiên, phạm vi hoạt động chỉ dừng ở mức độ tham mưu, tư vấn cho Chính phủ trong quá trình điều phối, giám sát TTTC quốc gia.

Hệ thống giám sát tài chính của Việt Nam có một số hạn chế như: mỗi cơ quan giám sát tuy tập trung vào lĩnh vực riêng nhưng tính độc lập còn hạn chế, ảnh hưởng tới khả năng của cơ quan giám sát trong việc thực hiện các quyền theo quy định của pháp luật. Thứ nhất, NHNN có trách nhiệm giám sát rủi ro hệ thống thì cơ quan này lại không đủ năng lực, cơ sở pháp lý để giám sát các loại hình rủi ro hệ thống mới phát sinh hoặc bỏ qua sót thanh tra giám sát các NHTM nhà nước quản lý, chi phối để tránh trùng lặp thanh tra chính phủ. Công cụ giám sát cũng có nhiều hạn chế, đó là giám sát an toàn vĩ mô yếu kém, chủ yếu thiên về giám sát tuân thủ. Thứ hai, hoạt động thanh tra tại chỗ của NHNN cũng gặp khó khăn khi hạn chế về số lượng cũng như chất lượng nguồn nhân lực. Công tác giám sát từ xa ở giai đoạn khởi đầu còn nhiều bất cập trong việc

tổng hợp thông tin, đặc biêt trong bối cảnh cơ sở hạ tầng tài chính (chuẩn mực kế toán và kiểm toán) chưa theo thông lệ quốc tế.

Việc lựa chọn đổi mới hệ thống giám sát từ phân tán sang hệ thống giám sát hợp nhất sẽ giúp Việt Nam khắc phục được các hạn chế của mô hình giám sát phân tán nói trên khi thị trường tài chính phát triển với sự hình thành của các tập đoàn tài chính.

Hiện nay, trong khi còn tiếp tục áp dụng mô hình giám sát phân tán, để phát huy vai trò và hoạt động hiệu quả, hệ thống giám sát Việt Nam cần thực hiện các cải cách sau đây: Thứ nhất, tăng cường thể chế giám sát hoạt động ngân hàng bằng cách tách và tăng cường chức năng giám sát an toàn, như tập trung vào mức độ an toàn và lành mạnh hệ thống TCTD, tách cơ quan giám sát của NHNN ra khỏi chức năng thanh tra các vi phạm thủ tục hành chính của Thanh tra Chính phủ và kiếm toán nhà nước. Thứ hai, tăng cường công tác thu thập, phân tích, công bố và lưu trữ dữ liệu của Cơ quan giám sát ngân hàng. Thứ ba, tăng cường quyền giám sát của Ủy ban giám sát tài chính quốc gia trong việc phối hợp giám sát liên kết chéo giữa các ngành. Thứ tư, các cơ quan giám sát cần giảm bớt sự phụ thuộc vào các biện pháp hành chính để điều tiết hệ thống tài chính.

5.3.3. Cải cách khuôn khổ pháp lý giám sát hoạt động ngân hàng

5.3.3.1. Những hạn chế pháp lý

NHNN và các NHTM Việt Nam đang nỗ lực nâng cao năng lực quản lý điều hành, đặc biệt năng lực quản trị rủi ro của các NHTM đang từng bước tiến dần đến các thông lệ và chuẩn mực quốc tế, đặc biệt là áp dụng các chuẩn mực của Basel 2 được chú trọng đặc biệt.

Bên cạnh luật các TCTD, những quy định định chuẩn an toàn cho hệ thống NHTM Việt Nam bao gồm: (i) Quy định an toàn chung về thành lập và hoạt động của NHTM (Nghị định 59/2009/NĐ-CP); (ii) Quy định an toàn về việc mở, khai trương hoạt động chi nhánh ngân hàng (Thông tư 21/2013/TT-NHNN)

và (iii) Quy định về tỷ lệ an toàn trong hoạt động của TCTD (Thông tư 36/2014/TT-NHNN).

Các khuôn khổ pháp lý hiện hành về tiêu chuẩn an toàn hoạt động và quản lý rủi ro khá đầy đủ và tương đối phù hợp trong điều kiện Việt Nam. Tuy nhiên, các thông lệ, chuẩn mực quốc tế mới được áp dụng chưa thực sự hiệu quả và còn nhiều hạn chế cần phải được điều chỉnh.

Hạn chế thứ nhất là quy định và các yêu cầu về bảo đảm an toàn hoạt động ngân hàng còn yếu kém. Thông tư 36/2014/TT-NHNN về tỷ lệ đảm bảo an toàn hoạt động các TCTD đã có bước tiến tích cực so với quy định trước đây nhưng còn hạn chế: (i) Thiếu các hướng dẫn về rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động và rủi ro lãi suất trong việc xác định trọng số rủi ro cho tài sản; (ii) Các giới hạn về góp vốn đầu tư, tỷ lệ khả năng chi trả, tỷ lệ cho vay so với tổng tiền gửi, tỷ lệ sử dụng vốn ngắn hạn cho trung dài hạn... chưa nói lên khả năng phòng chống cho ngân hàng nguy cơ rủi ro về cấu trúc sở hữu và định nghĩa về nhóm liên quan quá hẹp; (iii) Các quy định về phân loại nợ và trích lập dự phòng chưa phát huy hiệu quả.

Hạn chế thứ hai là quy định về cổ đông và định nghĩa về các bên liên quan chưa chặt chẽ ảnh hưởng tới an toàn vốn. Theo quy định về an toàn về thành lập và hoạt động của NHTM, cổ đông cá nhân không được sở hữu vượt quá 5% vốn điều lệ của TCTD, một cổ đông cùng với nhóm liên quan không được sở hữu vượt quá 20% vốn điều lệ của TCTD. Việc định nghĩa nhóm quá hẹp ảnh hưởng đến việc xác nhận và đánh giá về người hưởng lợi cuối cùng và tác động đến công tác giám sát như cấp phép, chuyển giao quyền sở hữu, mua lại, cho vay giá trị vốn, cho vay các bân liên quan và an toàn vốn.

5.3.3.2. Kiến nghị giải pháp cải cách

Để khắc phục những hạn chế của khuôn khổ pháp lý, NHNN cần:

Thứ nhất, xây dựng cơ chế giám sát thích hợp đối với quyền sở hữu/thụ hưởng thật sự, cũng như các tập đoàn kinh tế và ngân hàng bằng cách mở rộng định nghĩa về các bên liên quan và liên kết. Đồng thời, xây dựng lại tỷ lệ sở hữu cổ phần đối với các cá nhân và tổ chức theo hướng hạn chế sự tham gia quá lớn của tập đoàn kinh tế vào công việc quản trị, điều hành nhằm tránh sự lũng đoạn của các tập đoàn này.

Thứ hai, về các tỷ lệ an toàn trong hoạt động, cần có lộ trình hướng dẫn về rủi ro thị trường, rủi ro hoạt động và rủi ro lãi suất trong việc xác định trọng số rủi ro cho tài sản và rà soát lại các tỷ lệ an toàn bắt buộc và tỷ lệ quay vòng trong tính toán tài sản có thanh khoản nhanh và nợ ngắn hạn.

Thứ ba, về phân loại nợ và trích lập dự phòng, cần: (i) Xây dựng chuẩn kế toán Việt Nam theo chuẩn mực kế toán quốc tế IAS 39 để các ngân hàng áp dụng phương pháp phân loại nợ định tính và trích lập dự phòng RRTD theo phương pháp chiết khấu dòng tiền tương lai, một phương pháp phù hợp với hướng dẫn của Ủy ban Basel; (ii) Xem xét các điều kiện chuyển dự phòng chung vào vốn cấp 2 nhằm thúc đẩy tư duy tích cực của nhà quản lý ngân hàng tăng cường trích lập dự phòng để phòng ngừa rủi ro; (iii) Rà soát các tỷ lệ khấu trừ tài sản đảm bảo cũng như xây dựng hướng dẫn thống nhất xác định giá trị tài sản đảm bảo cho các TCTD trong việc tính toán trích lập dự phòng.

5.3.4. Xây dựng hệ thống xử lý nợ hiệu quả

Có ba hình thức giải quyết thông dụng khi nợ xấu xảy ra có tính hệ thống như sau: (i) Giải pháp thị trường tự do: tự chịu trách nhiệm (self-reliance); (ii) Chuyển nợ xấu từ các NHTM sang một công ty quản lý tài sản đặc biệt (AMC) và (iii) Xóa nợ (Mitchell, 2001). Gần đây, giải pháp thu hẹp tỷ lệ sở hữu (bail- in) bắt buộc đối với các cổ đông hiện hữu cũng được đưa ra để giải quyết nợ xấu để tránh tình trạng rủi ro đạo đức một khi các ngân hàng trở thành quá lớn để sụp đổ (Zhou và ctg, 2012).

- Giải pháp tự chịu trách nhiệm: giải pháp này hàm ý các ngân hàng sẽ phải tự xử lý khoản nợ xấu của mình để đạt được các chuẩn mực mà NHTW đưa ra. Các NHTM sẽ phải dùng các khoản dự phòng và huy động thêm vốn mới để bù đắp lại lượng vốn bị mất khi nợ xấu được ghi nhận là mất vốn. Các NHTM cũng phải tự thỏa thuận trong việc mua bán, xử lý nợ xấu để thu hồi vốn. NHTW thường sẽ ấn định một khoảng thời gian nhất định để các NHTM tự xử lý. Khi không tự xử lý được, các NHTM có thể bị phá sản.

- Giải pháp chuyển nợ xấu sang AMC: việc hình thành công ty đặc biệt ở quy mô quốc gia để mua bán nợ xấu đã được thực hiện ở nhiều quốc gia trên thế giới như Mỹ, Nhật Bản, Thụy Điển, Hàn Quốc, Thái Lan… Có hai mô hình AMC được áp dụng tại các quốc gia: mô hình AMC phân tán và AMC tập trung. AMC phân tán là mô hình gắn liền với các AMC do các ngân hàng thành lập. AMC tập trung là mô hình do chính phủ thành lập để xử lý nợ tập trung cho các ngân hàng trong hệ thống.

Mục đích của giải pháp này là tạo ra công cụ để giải quyết nhanh chóng nợ xấu tại các NHTM. AMC sẽ tiến hành mua lại các khoản nợ xấu từ các NHTM với những mức chiết khấu khác nhau tùy vào đánh giá về chất lượng của các khoản nợ đó. Khi quá trình này được khởi động, nợ xấu tại các NHTM sẽ giảm đi nhanh chóng. Tất nhiên, các NHTM sẽ phải ghi nhận mất vốn một phần vì khi tài sản nợ xấu được chuyển sang cho AMC, các NHTM chỉ thu được tiền về ở mức giá đã bị chiết khấu (Đinh Tuấn Minh, 2012a).

AMC sau khi nhận các khoản nợ xấu của các NHTM sẽ tiến hành phân loại và thực hiện các hình thức bán nợ xấu cho các đối tác khác nhau trong nền kinh tế. Kinh nghiệm cho thấy AMC không nên dấn sâu vào các hoạt động tái cấu trúc doanh nghiệp mà chỉ nên dừng lại ở việc khâu mua nợ xấu và bán nợ xấu.