CHƯƠNG 7: LẬP TRÌNH CƠ SỞ DỮ LIỆU TRONG MS ACCESS
1. Giới thiệu lập trình Visual Basic Application
MS Access không chỉ đơn thuần là một hệ quản trị cơ sở dữ liệu (CSDL) quan hệ mà nó còn cung cấp một môi trường lập trình với các công cụ khá đầy đủ, dễ sử dụng để phát triển các ứng dụng quản lý vừa và nhỏ.
Ngôn ngữ lập trình được phát triển trong MS Access là Access Basic. Tuy nhiên từ phiên bản MS Access for Windows 95, Access Basic được thay thế bởi Visual Basic (VB). Hai ngôn ngữ này khá giống nhau và đều được phát triển từ một thành phần thiết kế chung. Nhưng ngày nay, VB trở thành ngôn ngữ lập trình chung của chương trình ứng dụng MS Office bao gồm: Access, Excel, Word, PowerPoint và được gọi là VBA (Visual Basic for Applications). Việc có được một ngôn ngữ lập trình chung xuyên suốt mọi chương trình ứng mang lại một số lợi điểm quan trọng là:
Người lập trình chỉ cần biết một ngôn ngữ lập trình để tùy biến, phát triển ứng dụng.
Dễ dàng hợp nhất các đối tượng trong các chương trình ứng dụng. VBA là ngôn ngữ có một số đặc điểm:
Không phân biệt chữ hoa, thường
Hướng sự kiện và hướng đối tượng
Việc tổ chức chương trình theo mô hình hướng đối tượng và hướng sự kiện khiến cho các mã lệnh của chương trình, suy cho đến cùng nhất, chỉ được gọi khi có sự kiện (event) nào đó xảy ra trên các đối tượng (object) cụ thể. Sự kiện của các đối tượng được sinh ra có thể do người dùng tác động chuột/bàn phím vào điều khiển. Ví dụ sự kiện OnClick() của điều khiển Button trên form. Sự kiện cũng có thể được sinh ra trong quá trình biên dịch. Ví dụ sự kiện Load() của một form. Tuy nhiên, không phải bất kỳ đối tượng nào cũng có các sự kiện. Các đối tượng là các điều khiển (control) đương nhiên có các sự kiện. Ví dụ TextBox, CommandButton, Form, … đều có các sự kiện; trong khi đó đối tượng DBEngine lại không thể có sự kiện nào.
Có thể bạn quan tâm!
-
Nhập môn hệ quản trị cơ sở dữ liệu Phần 2 - 2 -
Trong Mục Create, Chọn Mục Class Module Để Tạo Mới 1 Module Lớp -
Viết Mã Thử Nghiệm Lớp Doublearray
Xem toàn bộ 114 trang tài liệu này.
Như vậy, toàn bộ mã lệnh của chương trình ứng dụng Access được tổ chức là các hàm/thủ tục (function/sub) độc lập, bình đẳng (chúng ta sẽ phân biệt hàm và thủ tục trong phần sau). Không có hàm/thủ tục nào là cha, chứa các hàm/thủ tục khác. Không có “điểm vào” của chương trình. Nghĩa là, không có hàm/thủ nào được chương trình gọi trước nhất để từ đó gọi đến các hàm/thủ tục khác. Tất cả các hàm/thủ tục chỉ được gọi để đáp ứng các sự kiện tương ứng hoặc được gọi tường minh trong hàm/thủ tục khác.
Chương này sẽ trình bày các nội dung sau:
Module và Access Class Object
Các kiểu dữ liệu, hằng và biến
Các cấu trúc điều khiển
Hàm và thủ tục
Các mô hình truy cập CSDL
2. Module
Module là một đối tượng nguyên thủy của môi trường lập trình VBA. Toàn bộ mã lệnh VBA trong CSDL được lưu trong module dưới dạng các thủ tục (gồm hàm và thủ tục con). Các thủ tục này có thể độc lập hoặc liên quan đến form/report.
Nói cách khác, module là một phương tiện của MS Access để giúp người lập trình tổ chức mã nguồn của họ sao cho “gọn gàng”, dễ kiểm soát. Ví dụ, người lập trình nên gom các đoạn mã (hàm/thủ tục) làm việc với CSDL vào một module đặt tên là DataAccessModule, gom các đoạn mã là việc với form vào một module đặt tên là FormModule hay nên viết ra một lớp Student (Class Module) để làm việc với các bản ghi thuộc bảng Student trong CSDL, …
MS Access 2013 cung cấp 03 loại module: module chuẩn (Standard Module), module lớp (Class Module) và module gắn với form/report (Form/Report Module)
Standard module chủ yếu bao gồm tập các hàm/thủ tục. Mỗi hàm/thủ tục này được gọi từ các hàm/thủ tục khác hoặc từ sự kiện của đối tượng hay điều khiển. Khi đó, toàn bộ mã lệnh của chương trình được tổ chức thành các đơn vị hàm/thủ tục. Các đơn vị hàm/thủ tục này được gom lại trong một hoặc một số Standard Module để giúp lập trình viên dễ quản lý mã lệnh của mình hơn.
Class module thực chất là một lớp do người dùng định nghĩa. Mỗi Class Module là một lớp của người dùng có tên chính là tên của Class Module. Lớp của người dùng định nghĩa cũng được đối xử bình đẳng như các lớp đã được định nghĩa bởi hệ thống (built-in language class).
Điều quan trọng ở đây là bạn phải biết khi nào dùng Standard Module và khi nào dùng Class Module hay cả hai. Nó phụ thuộc vào cách thiết kế ứng dụng của bạn. Nếu ứng dụng của bạn được tổ chức theo kiểu “hướng chức năng” (phần mềm là một tập các chức năng có quan hệ với nhau) thì bạn sẽ có xu hướng sử dụng Standard Module nhiều hơn. Nếu ứng dụng của bạn được thiết kế theo mô hình lập trình “phân lớp” (03 lớp chẳng hạn: giao diện, logic, truy cập dữ liệu) thì bạn sẽ đương nhiên sẽ sử dụng Class Module nhiều hơn.
Sau đây là chi tiết về các loại module.
2.1 Module chuẩn (Standard Module)
Module này chứa các biến, thủ tục con có thể được gọi từ query, form, report, macro, biểu thức, thủ tục khác hoặc từ bất cứ đâu trong chương trình ứng dụng.
Như vậy, ta có thể viết trong Standard Module các nội dung sau đây:
Các khai báo tùy chọn dùng chung cho tất cả các hàm/thủ tục trong Standard Module. Ví dụ: Option Explicit là một khai báo tùy chọn yêu cầu tất cả các biến sau này dùng trong các hàm/thủ tục phải được khai báo tường minh trước khi dùng
Các khai báo hằng, biến toàn cục
Các hàm/thủ tục
Các hàm/thủ tục trong Standard Module với phạm vi truy xuất public (mặc định) có thể được gọi từ bất kỳ đâu trong CSDL bao gồm các lời gọi từ:
Các hàm/thủ tục khác trong cùng Standard Module với nó
Các hàm/thủ tục trong các Class Module khác
Các thủ tục gắn với các form/report trong MS Access Class Objects
Các hàm/thủ tục có phạm vi truy xuất private chỉ được gọi trong các hàm/thủ tục khác thuộc cùng module với nó.
Để tạo Standard Module, trong cửa sổ thiết kế CSDL, chọn lệnh CREATE trên thanh menu, sau đó chọn nút lệnh Module (vùng khoanh đỏ) như trong hình 7.1
Hình 7.1: Tạo Standard Module từ cửa sổ thiết kế CSDL
Kết quả bạn nhận được là cửa sổ để viết code trong Standard Module như trong hình 7.2
Project Explorer Panel
Code panel
Hình 7.2 : Cửa sổ code của Standard Module
Trong hình 7.2, cửa sổ màn hình được chia làm 02 panel bao gồm : panel bên trái là Project Explorer Panel để hiển thị các đối tượng module. Trong panel này, bạn có thể thêm/bớt hoặc sửa tên (F4) Standard Module, …panel bên phải là Code Panel, đây là cửa sổ để bạn viết mã cho mỗi Standard Module được chọn bên panel trái.
Chú ý : bạn có thể bật/tắt các panel này theo ý muốn để vùng quan sát của bạn được rộng hơn. Ví dụ khi code bạn muốn cửa sổ code (Code Panel) được rộng bạn nên tắt panel bên trái bằng cách click chuột vào biểu tượng dấu X ở góc trên bên phải nhất của panel đó. Khi cần bạn có thể mở lại bằng cách chọn lệnh VIEW/Project Explore trên thanh menu.
Khi muốn ghi lại code, bạn cần chọn lệnh File/Save …hoặc chọn biểu tượng save (chiếc đĩa mềm) trên thanh menu. Lần đầu tiên lưu, bạn sẽ được hỏi đặt tên cho Standard Module, những lần sau, MS Access sẽ tự ghi vào tên bạn đã đặt từ lần đầu. Hình 7.3 minh họa cửa sổ lưu Module3 được đặt tên là commonFunction.
Nút lệnh save
Hình 7.3 Đặt tên cho Standard Module
Khi muốn sửa tên module đã đặt, bạn chọn vào tên module đó trong Project Explorer Panel rồi ấn phím F4. Ví dụ hình 7.4 minh họa cửa sổ đổi tên cho module1 thành tên mới là checkValidFunction
Bạn nhập tên mới cho module ở thuộc tính (Name)
Hình 7.4 Đổi tên cho Standard Module đã có
Chúng ta quan tâm nhiều đến Code Panel. Sau đây, chúng ta sẽ phân tích Panel này. Phần trên cùng của Panel là hai hộp danh sách thả xuống. Hộp danh sách bên trái luôn có một mục là (General), hộp danh sách bên phải là danh sách các hàm, thủ tục trong
Standard Module (trong hình 7.2 vì chưa có hàm, thủ tục nào được viết trong Standard Module nên chỉ có một mục (Declarations) được hiển thị).
Cửa sổ soạn thảo mã lệnh gồm 03 phần, phần khai báo các tùy chọn, khai báo các hằng, biến dùng chung cho các hàm, thủ tục trong module và phần định nghĩa các hàm, thủ tục trong Standard Module.
2.1.1 Khai báo các tùy chọn
Các tùy chọn nếu được khai báo có thể khai báo sau hằng, biến toàn cục nhưng phải trước phần định nghĩa các hàm/thủ tục. Phần khai báo các tùy chọn ở đây có thể có các tùy chọn sau được khai báo:
Option Base Statement
Khai báo chỉ số thấp nhất cho mảng trong toàn module, mặc định là 0. Cú pháp khai báo:
Option Base {0 | 1}
Ví dụ: Khi định nghĩa một mảng theo cú pháp
Dim a(100) as Integer
Mặc định ta sẽ được một mảng tên là a, các chỉ số chạy từ 0 đến 99.
Nếu có tùy chọn Option Base 1 thì mảng a sẽ có 100 phần tử, chỉ số chạy từ 1 đến 100.
Tùy chọn này (nếu có) phải được khai báo trước bất kỳ hàm, thủ tục nào và nó chỉ có tác dụng trong module chứa nó. Option Base chỉ được khai báo một lần trong một module và phải trước các khai báo mảng.
Option Compare Statement
Khai báo phương thức so sánh cho các biểu thức thuộc kiểu chuỗi (String). Cú pháp khai báo:
Option Compare {Binary | Text | Database}
Option Compare Binary: so sánh chuỗi theo kiểu nhị phân, nghĩa là theo thứ tự sắp xếp của các ký tự trong bảng mã ASCII. Đây là kiểu mặc định
Ví dụ: khi có khai báo Option Compare Binary thì ta sẽ có “A” < “B” < ”C” … < “a” < “b” < “c”… vì mã ASCII của “A” và “a” tương ứng là 65 và 97 (hệ thập phân)
Option Compare Text: so sánh theo kiểu trật tự của các ký tự không phân biệt chữ hoa, thường.
Ví dụ: Khi khai báo Option Compare Text thì "A" = "a", "B" = "b", …, "À" = "à", "Ê" = "ê", …
Option Compare Database: so sánh xâu dựa trên trật tự được xác định cục bộ trong Database chứa module đó.
Option Explicit Statement
Khai báo để yêu cầu các biến phải được khai báo tường minh trước khi sử dụng. Tùy chọn này (nếu có) phải được đặt trước mọi khai báo biến và định nghĩa các hàm, thủ tục con.
Cú pháp khai báo:
Option Explicit
Ví dụ 1:
[1] Option Explicit
[2] Dim a [3] a = 100
Trong đoạn mã này:
+ dòng [1]: yêu cầu các biến phải được khai báo tường minh trước khi sử dụng
+ dòng [2] khai báo một biến a
+ dòng [3] gán cho a giá trị 100
Như vậy, cuối cùng biến a được nhận giá tri là 100 Ví dụ 2:
[1] Option Explicit
[2] a = 100
Trong đoạn mã này:
+ dòng [1]: yêu cầu các biến phải được khai báo tường minh trước khi sử dụng
+ dòng [2]: gán cho biến a giá trị 100 mà không có khai báo trước
Đoạn mã này khi dịch trình biên dịch sẽ thông báo lỗi “Variable not defined”. Và do đó cần khai báo biến a trước khi gán giá trị cho nó (Dim a) hoặc ta bỏ khai báo Option Explicit đi.
Option Private Statement
Khai báo tùy chọn để cấm các truy xuất từ bên ngoài (các ứng dụng, dự án khác) vào các thành phần của module.
Cú pháp khai báo:
Option Private Module
Chú ý: Tùy chọn này chỉ cấm các truy cập từ các dự án (có thể trong cùng ứng dụng), ứng dụng khác tới các thành phần (hằng, biến, hàm, thủ tục, kiểu người dùng định nghĩa) của module. Mọi truy xuất từ các module, query, form, … khác trong cùng cơ sở dữ liệu là được.
2.1.2 Khai báo hằng, biến toàn cục
Hằng, biến toàn cục có phạm vi hoạt động trong toàn bộ module mà nó được khai báo hoặc có thể rộng hơn (từ các module khác) tùy thuộc vào việc bạn quy định phạm vi truy xuất cho nó là private hay public. Hằng, biến toàn cục có thể được khai báo trước hoặc sau các khai báo tùy chọn nhưng bắt buộc phải khai báo trước các hàm/thủ tục. Mặc định hằng, biến toàn cục ở đây có phạm vi truy xuất là private. Tức là, bạn chỉ có thể truy xuất được chúng từ các hàm, thủ tục trong cùng module với chúng. Bạn không thể truy xuất được các hằng, biến này từ các module khác. Tuy nhiên, bạn sõ thể thiết lập phạm vi truy xuất public cho chúng với khai báo từ khóa public trước khai báo tên hằng, biến
Chú ý: nên hạn chế việc sử dụng hằng/biến toàn cục
Cú pháp khai báo hằng, biến sẽ được trình bày chi tiết trong phần sau.
2.1.3. Hàm, thủ tục (function/sub)
Sau các khai báo tùy chọn và hằng, biến là phần định nghĩa các hàm/thủ tục của module. Các hàm/thủ tục được ra như là một thư viện, việc gọi thi hành chúng phải là tường minh. Mặc định các hàm/thủ tục trong Standard Module có phạm vi truy xuất là public. Chi tiết về hàm và thủ tục sẽ được trình bày trong phần sau.
2.1.4 Ví dụ
Sau đây chúng ta phân tích một Standard Module có tên là commonFunction với dụng ý là module để lưu các hàm cơ bản, dùng chung. Trong commonFunction chúng ta sẽ định nghĩa một số hàm làm việc với mảng các số double. Mục dích của ví dụ là minh họa các thành phần trong Standard Module
Chú ý: để viết các chú thích (comment) trong vùng viết code của MS Access ta sử dụng dấu „ (dấu phẩy) trong dòng chú thích. Ví dụ: ‘ This is a comment. Khi gặp các dòng bắt đầu bằng dấu „, trình biên dịch sẽ bỏ qua tất cả những gì sau dấu „ cho đến khi gặp dòng tiếp theo.
‘Khai báo tùy chọn chỉ số bắt đầu của mảng từ 1 mặc định