Mô hình kinh doanh Báo mạng tại Việt Nam: thực trạng và giải pháp

3.2.1.1. Các giải pháp đã có của Nhà nước

Điều chỉnh chất lượng thông tin

Trước tình hình báo chí đang dần bị thương mại hóa, chủ trương đầu tiên của Nhà nước là điều chỉnh lại nội dung báo chí. Đối tượng điều chỉnh là những tờ báo chạy theo lợi nhuận bằng cách thỏa mãn thị hiếu tầm thường của một bộ phận công chúng, đưa tin giật gân, câu khách, sa vào miêu tả các vụ án rùng rợn, những tin tức tình ái thô thiển, dung tục mà không nghĩ tới hậu quả của lớn việc làm này.

Ngày 28/10/2009, Thứ trưởng Bộ TT&TT Đỗ Quý Doãn gửi công văn đến các cơ quan báo chí trong cả nước, trong đó nêu rõ thực trạng một số tòa soạn báo coi nhẹ hoặc bỏ qua một số công đoạn trong quy trình biên tập, thông tin cập nhật nhanh mà không kỹ lưỡng, thiếu cân nhắc dẫn đến tình trạng không chính xác hoặc không phù hợp với lợi ích quốc gia. Bộ TT&TT yêu cầu các báo điện tử và các cơ quan báo chí có thiết lập trang tin điện tử: khẩn trương kiểm tra, rà soát quy trình biên tập, biên dịch và duyệt cho đăng tin bài; xây dựng quy chế, quy trình biên tập, quản lý chặt chẽ, bố trí nhân sự phù hợp; thường xuyên tổ chức, kiểm tra, rà soát việc thực hiện quy chế, quy trình quản lý thông tin, đặc biệt là những nội dung thông tin trên mục diễn đàn và ý kiến độc giả, nhằm đảm bảo thông tin được đăng tải phù hợp với các quy định của pháp luật về báo chí.

Giải pháp chấn chỉnh nội dung thông tin được nêu lên thứ hai là cải thiện, nâng cao nguồn nhân lực của báo chí. Giải pháp này luôn được đề cập rất nhiều trong các văn bản nêu lên chủ trương, chiến lược phát triển và trong cả những bài tổng kết báo cáo được đăng tải trên các phương tiện thông tin đại chúng, cụ thể gồm các biện pháp thực hiện cơ bản như sau:

- Tiêu chuẩn hoá các chức danh lãnh đạo chủ chốt của các cơ quan báo chí, đặc biệt là người đứng đầu, tiêu chuẩn hoá đội ngũ cán bộ tại các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí của Đảng và Nhà nước.

- Mở rộng hợp tác quốc tế, trao đổi kinh nghiệm với nước ngoài về chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ thuật và quản lý báo điện tử; hình thành cơ chế tư vấn

khoa học công nghệ trong nước và quốc tế và chính sách đầu tư cho công tác nghiên cứu khoa học về thông tin.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 118 trang tài liệu này.

- Tạo điều kiện thuận lợi để cán bộ khoa học công nghệ trong lĩnh vực thông tin báo chí tham dự các hội nghị quốc tế, học tập nghiên cứu ở các nước có trình độ tiên tiến.

- Xây dựng các khoa, bộ môn báo điện tử với hệ thống giáo trình và cán bộ giảng dạy có chất lượng ở các cơ sở đào tạo về báo chí.

Trong các biện pháp nêu ra ở trên thì việc thực hiện biện pháp hỗ trợ đào tạo các nhà báo được thực hiện rõ nét hơn cả. Hàng năm liên tục có những suất học bổng liên kết đào tạo với các nước Mỹ, Úc, Pháp, trong đó có những trường đại học báo chí hàng đầu thế giới như Lille của Pháp. Tuy nhiên những học bổng này chủ yếu nằm trong phạm vi các khóa học ngắn hạn dành cho những nhà báo giỏi có kinh nghiệm lâu năm.

Các biện pháp còn lại dường như phần nhiều vẫn còn nằm trên giấy tờ, đặc biệt hoạt động nghiên cứu vẫn còn rất yếu. Các nguồn tài liệu của Bộ, Cục và Viện có khá nhiều công trình nghiên cứu báo chí nhưng rất hiếm trong số này nghiên cứu dưới góc độ kinh tế. Các dữ liệu về truyền thông trực tuyến lại càng ít, cho đến nay vẫn chưa có một thống kê chính thức nào về số lượng các trang thông tin điện tử, ngay cả danh sách các báo điện tử cũng không được cập nhật đầy đủ. Đa phần các thống kê báo cáo về tình hình hoạt động của các website điện tử đều không chính xác và cho những kết quả trái chiều do những thủ thuật riêng của một vài website. Điều này xuất phát từ khả năng tài chính hạn chế của các quỹ nghiên cứu Nhà nước.

Điều chỉnh thị trường thông tin trực tuyến

Với thị trường thông tin trực tuyến, pháp luật phân định rõ ràng quyền, chức năng và các mức phạt vi phạm của các thành phần hoạt động trong môi trường này. Nghị định số 97/2008/NĐ-CP về quản lý, cung cấp, sử dụng dịch vụ Internet và thông tin điện tử trên Internet ban hành ngày 28/8/2008 định nghĩa:

- Trang thông tin điện tử trên Internet là trang thông tin hoặc tập hợp trang thông tin phục vụ cho việc cung cấp và trao đổi thông tin trên môi trường Internet, bao gồm trang thông tin điện tử (website), trang thông tin điện tử cá nhân (blog), cổng thông tin điện tử (portal) và các hình thức tương tự khác.

- Trang thông tin điện tử tổng hợp là trang thông tin điện tử trên Internet của tổ chức hoặc doanh nghiệp cung cấp thông tin tổng hợp về chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội trên cơ sở trích dẫn lại thông tin từ nguồn chính thức của các cơ quan báo chí hoặc từ các trang thông tin điện tử của các cơ quan Đảng và Nhà nước.

- Dịch vụ mạng xã hội trực tuyến là dịch vụ cung cấp cho cộng đồng rộng rãi người sử dụng khả năng tương tác, chia sẻ, lưu trữ và trao đổi thông tin với nhau trên môi trường Internet, bao gồm dịch vụ tạo blog, diễn đàn (forum), trò chuyện trực tuyến (chat) và các hình thức tương tự khác.

Theo những định nghĩa nêu trên, mỗi thành phần tham gia vào hoạt động thông tin truyền thông trực tuyến đều có chức năng riêng và đều chịu sự điều chỉnh của luật. Trong đó các báo điện tử, trang thông tin điện tử của các tổ chức, doanh nghiệp, các mạng xã hội trực tuyến đều phải được cấp phép hoạt động; các hình thức khác phải tuân theo các quy định ghi trong các điều khoản về mặt nội dung.

Để quản lý chặt thông tin lưu truyền trên Internet, các nhà quản lý chủ trương kiên quyết phân định rõ báo điện tử và trang tin điện tử, xóa bỏ tình trạng các trang thông tin điện tử hoạt động như một tờ báo điện tử. Các biện pháp mạnh đã bắt đầu được thực hiện. Riêng trong năm 2007 đã có 22 trường hợp thiết lập trang điện tử trên mạng Internet khi chưa được phép bị xử phạt vi phạm hành chính với số tiền 230 triệu đồng, 3 trường hợp bị xử lý kỷ luật với hình thức cảnh cáo, 2 trang điện tử của 2 cơ quan báo chí bị đình bản tạm thời, 200 đơn thư các loại liên quan đến nội dung thông tin trên báo chí được xử lý. Thời gian gần đây liên tục có những website khá thịnh hành như vietbao.com, kenh14.vn bị xử phạt hoặc đình chỉ hoạt động, thậm chí có trang còn bị thu hồi tên miền như sieunhanh.com.

3.2.1.2. Các giải pháp đề xuất

Nhóm giải pháp kiến nghị với Nhà nước:

Nhóm giải pháp được chia thành ba nhóm nhỏ tương ứng với ba vấn đề nêu

trên.

 Để giải quyết nạn sao chép tin tức bừa bãi, Nhà nước bằng các luật định và các biện pháp xử lý thắt chặt vấn đề bản quyền nội dung tác phẩm báo chí, hạn chế tối đa việc các báo sao chép nội dung tin của nhau. Cần thanh tra hàng loạt các trang tin điện tử, xử lý mạnh những cơ quan vi phạm để ngăn chặt triệt để xu hướng phát triển bừa bãi của thông tin trực tuyến, tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh công bằng.

Song song với việc xử lý là kế hoạch thực tế khuyến khích, thúc đẩy các báo tự bảo vệ bản quyền tin tức của mình. Tình trạng đạo báo đã diễn ra khá sâu rộng trên thị trường kinh doanh báo mạng, có ảnh hưởng tới tất cả các thành phần có trong nó. Mặc dù gần đây một loạt các báo lên tiếng về vấn nạn này như báo Bưu điện, báo Công An Nhân Dân, báo Lao Động ... và cả các thành viên trong website của Hội nhà báo Việt Nam, nhưng điều khó là có được một đại diện đủ khả năng đi đầu xóa bỏ. Do đó cần phải có biện pháp thúc đẩy các cơ quan báo chí hành động hàng loạt, bắt đầu từ những tên tuổi lớn trong lĩnh vực báo điện tử như Tuoitreonline, VietnamNet, VnExpress ...

 Về biện pháp chỉnh đốn nội dung và nâng cao giá trị thông tin, việc tiêu chuẩn hóa các Tổng biên tập và các vị trí chủ chốt khác trong cơ quan báo chí là hợp lý. Nhưng thực ra giải pháp này phần nhiều vẫn nặng tính lý thuyết bởi vấn nạn bệnh thành tích ở Việt Nam không phải là mới mẻ. Và để đảm bảo quá trình thực thi này được diễn ra một cách chặt chẽ lại điều rất khó. Hơn nữa, một nhà quản trị báo mạng cũng như những nhà quản trị kinh doanh nói chung, họ phải không chỉ là một nhà báo xuất sắc mà còn phải là một nhà kinh doanh giỏi có tầm nhìn chiến lược. Khi đó cũng không thể quy định những người này phải có thêm các bằng cấp kinh tế bên cạnh các thành tích trong hoạt động nghiệp vụ.

Trong ngắn hạn muốn loại trừ những lệch lạc trong nội dung thông tin báo chí thì hữu hiệu nhất vẫn là những biện pháp thanh tra, xử phạt những báo sa đà vào những loại tin giật gân câu khách. Đó là những tin miêu tả các vụ án rùng rợn, những câu chuyện thô thiển dung tục gây phản cảm, những tin đồn thiếu căn cứ xung quanh đời tư của những người nổi tiếng mà những báo truyền thống gọi đó là thứ “rác văn hóa”. Những tin tức này thực chất không vi phạm luật báo chí nhưng về lâu về dài nó có ảnh hưởng tiêu cực tới nhận thức của cộng đồng.

Các biện pháp xử phạt cần được tiến hành liên tục và triệt để với sự phối hợp của độc giả và các cơ quan báo chí. Các cơ quan chức năng nên tạo điều kiện để công chúng và các cơ quan báo chí phản hồi trực tiếp về những tờ báo họ cho là kém chất lượng. Biện pháp này cơ bản giống với việc các thành viên trong mạng xã hội báo cáo về những trang cá nhân chứa nội dung xấu thông qua nút “report” đặt tại mỗi trang hiển thị (page). Đối với các báo điện tử chức năng này có thể được đặt trong một cổng thông tin riêng của Bộ Thông Tin và Truyền Thông, hoặc tinh vi hơn nên tích hợp dưới mỗi bài báo của các trang báo. Những báo cáo khi vượt quá một mức độ nhất định các cơ quan chức năng sẽ phải tiến hành thanh tra thực tế để xử lý. Tuy nhiên khi thiết kế chức năng này cần phải cân nhắc tới những yếu tố gian lận trong báo cáo tránh tình trạng các báo cáo phản ánh sai sự thật.

Đơn giản và khả thi hơn, sự phối hợp nói trên có thể diễn ra giữa cơ quan chức năng và với chính các cơ quan báo chí, đặc biệt là các cơ quan đã có uy tín lâu năm. Thực tế việc thanh tra nội dung trang Kenh14 và một vài trang trong thời gian gần đây bắt nguồn từ phản ánh của những cơ quan báo chí tên tuổi, bằng cả các đơn thư và các bài báo phóng sự. Những hành động như vậy cần được khuyến khích để sự thanh lọc thị trường thông tin được diễn ra nhanh chóng.

Và cuối cùng kết quả thanh tra cần được công bố công khai nhằm định hướng nhận thức của độc giả về chất lượng những tờ báo mà họ đọc, đồng thời cũng là để sự xử phạt được tiến hành triệt để.

 Thúc đẩy sự phát triển của hoạt động kinh doanh báo mạng Việt Nam thông qua cải thiện nguồn lực chỉ bằng chủ trương nâng cao chất lượng nhà báo hay nâng

cao cơ sở kỹ thuật là không đủ. Những thực tế kinh doanh đã cho thấy, sự phát triển nhanh chóng chỉ có thể diễn ra trong môi trường cạnh tranh lành mạnh, sự cạnh tranh cao thúc đẩy các thành phần tự cải thiện chính mình theo hướng phù hợp với bối cảnh, hướng tới giá trị thực tế và lâu dài.

Để có được môi trường cạnh tranh như thế, Nhà nước sau khi hoàn thiện hệ thống pháp luật điều chỉnh các thành phần còn cần tạo điều kiện cho hoạt động kinh tế của các thành phần đó. Đối với báo chí đặc biệt là báo mạng cần nới rộng những hạn chế về kinh doanh quảng cáo, để cho những cơ quan này được hoạt động thực sự như một doanh nghiệp như đã chủ trương trong chính sách thuế; đồng thời xem xét điều chỉnh lại những quy định về nhuận bút, tiền lương thưởng ngoài giờ để những nhà báo thực thụ được hưởng xứng đáng với lao động sáng tạo của mình.

Đối với các trang tin doanh nghiệp Nhà nước lại càng cần phải tạo điều kiện. Bởi lẽ khối doanh nghiệp luôn chứng tỏ rõ sự năng động của mình trong việc phát triển các trang tin từ hình thức cho đến nội dung. Việc hưởng thành quả trên sức lao động của các báo chí chỉ là một phần, chính kết quả của nỗ lực đáp ứng nhu cầu độc giả mục tiêu của những doanh nghiệp này mới là điều không thể phủ nhận. Bản thân các tờ báo mạng khi phải đối mặt với sự cạnh tranh sôi nổi như vậy cũng sẽ buộc phải tự cải thiện mình, phát triển lợi thế về chất lượng và độ chuyên nghiệp của thông tin song song với sự hoàn thiện các giá trị về mặt hình thức, cách thức tiếp cận, quảng bá để có thể tồn tại.

Nhóm giải pháp dành cho các trang báo mạng:

 Những nhà quản trị báo mạng giàu kiến thức và kinh nghiệm là những người hiểu hơn ai hết ảnh hưởng của tình trạng đạo báo tới hoạt động kinh doanh của họ. Việc giải quyết vấn đề sao chép tin bài bừa bãi là khó và rất cần sự điều chỉnh của Nhà nước nhưng nó có thể được thúc đẩy bằng chính chức năng ngôn luận của báo chí. Một loạt các bài báo xoay quanh hiện trạng gây nhức nhối này sẽ vừa là sức ép vừa là động lực hỗ trợ để các cơ quan chức năng tiến hành các thanh lọc để môi trường cạnh tranh. Thông qua đó nhận thức của độc giả về vấn đề bản quyền, về giá trị thực của mỗi trang tin điện tử cũng sẽ được nâng cao.

 Để nâng cao giá trị hệ thống tin tức thì giải pháp căn bản và thiết yếu nhất là thu hút và khai thác các nguồn lực nòng cốt mà chủ yếu là nguồn lực tri thức. Nguồn lực tri thức xuất phát từ đội ngũ nhà báo và cộng tác viên, từ các độc giả của báo và rộng hơn nữa là từ cả cộng đồng trực tuyến. Các giải pháp cụ thể như sau:

Xây dựng môi trường hoạt động cho các nhà báo và cộng tác viên

Yếu tố căn bản để tạo dựng chất lượng của tờ báo là đội ngũ những nhà báo có trình độ và cộng tác viên cao cấp. Để thu hút nguồn lực này thông thường tiềm lực tài chính của tòa soạn phải cao, tuy nhiên những tòa soạn nhỏ vẫn hoàn toàn có thể có được những nhân tài nếu biết xây dựng một môi trường tốt. Thực tế hoạt động báo chí là một hoạt động đặc thù mang nặng tính học thuật, nên làm cách nào để các nhà báo được phát huy hết năng lực và cảm thấy hoạt động sáng tạo của mình được đánh giá đúng là điều hết sức quan trọng. Điều đó chỉ có thể đạt được bằng môi trường văn hóa do chính mỗi cơ quan báo chí tạo lập nên, cụ thể nó là cách các lãnh đạo đánh giá và khuyến khích các phóng viên, biên tập viên của mình, cách những thành quả của họ được nhìn nhận và cách suy nghĩ về nghề nghiệp của những người đồng nghiệp trong cùng một tòa soạn.

Trong bối cảnh hoạt động thương mại thông tin trực tuyến diễn ra ồ ạt, có nhiều báo chạy theo lối viết bài câu kéo số đông lại thu được lợi nhuận cao. Thế nhưng những tin bài như vậy có thể đem đến lợi nhuận trước mắt chứ không thể đem đến cái lợi bền vững về lâu về dài, thu hút được sự chú ý của độc giả nhưng không có được lòng trung thành của họ. Độc giả vẫn đọc rất nhiều, đọc liên tục nhưng không coi đó là một tác phẩm học thuật. Cái tên của những tờ báo mạng như vậy không thể tạo dựng được hình ảnh uy tín trong lòng độc giả nên khó mà phát triển cao lên và càng dễ sụp đổ khi sự cạnh tranh diễn ra khốc liệt. Các báo vì thế phải tự nhận thức được giá trị thực của sản phẩm tin tức báo chí để định hướng cho sự phát triển của mình và tạo dựng nên một môi trường văn hóa thống nhất theo định hướng đó Một tờ báo uy tín, luôn nhận thức sâu sắc và đề cao những giá trị nghề nghiệp sẽ luôn thu hút các nhà báo giỏi hơn những tờ báo giàu có mà chạy theo lối thương mại hóa tin tức một cách tầm thường.

Khai thác nguồn lực độc giả

Các tờ báo mạng cần phải ý thức được xu hướng người dùng tạo nội dung của xã hội thông tin trực tuyến ngày nay. Những độc giả hiện đại không chỉ là người tiếp nhận tin tức một cách thụ động, họ phân tích bình luận thông tin giống như những nhà báo thực thụ trên các diễn đàn và các trang cá nhân. Các tờ báo mạng không thể phát triển nếu chỉ thuần tuý dựa vào đội ngũ biên tập viên, phóng viên. Những tin bài không đòi hỏi thật quy chuẩn, quan trọng là nếu không tận dụng những người nghiệp dư thì nội dung báo điện tử sẽ dần trở nên nhàm chán, khuôn mẫu đối với cộng đồng độc giả trực tuyến.

Với thực trạng hiện nay, các báo mạng muốn khai thác khả năng sáng tạo của các cá nhân thì đầu tiên các công cụ tiếp cận với độc giả cần được cải thiện. Công cụ huy động bài vở của người đọc (các đường dẫn đến hòm thư của ban biên tập) phải được thiết lập sao cho người đọc thấy mình được khuyến khích đóng góp sự sáng tạo, bằng hình thức kèm lời ghi chú rõ ràng và bằng những lời cám ơn tự động nhã nhặn từ phía tòa soạn. Khu vực bình luận, phản hồi nên tích hợp thêm chức năng tương tác giữa độc giả với độc giả (trả lời trực tiếp cho một bình luận bất kỳ), cao hơn là giữa độc giả với tác giả để những cuộc đối thoại bình đẳng có thể diễn ra thuận lợi, gây dựng nơi độc giả niềm tin vào sự khách quan hoặc sự chủ quan thẳng thắn. Hình thức của khu vực này cũng nên được cải thiện sao cho rộng rãi, rõ ràng hơn nữa.

Liên kết với các cộng đồng trực tuyến

Đối với nhóm các mạng xã hội, các website báo mạng nên thiết lập liên kết với một vài diễn đàn chuyên sâu hay phù hợp. Ví dụ như chuyên mục xe máy của báo Vnexpress liên kết với diễn đàn Mô-tô Hà Nội, hay chuyên mục công nghệ liên kết với một trong các diễn đàn công nghệ như vnzoom, diendantinhoc... Về phương diện nội dung, các bài viết hay trên các diễn đàn có thể được chọn lọc để đưa lên chuyên mục tương ứng của báo, ngược lại các chuyên mục của báo lại dẫn đường link tới những cuộc trao đổi thực tiễn trên diễn đàn. Về mặt tài chính các tờ báo có thể tài trợ ít hay nhiều cho diễn đàn và đặt lôgô, banner của mình trên diễn đàn đó.