Giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam ở Việt Nam

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGÔ VĂN TRÙ

giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam ở việt nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 256 trang tài liệu này.

HÀ NỘI - 2015

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

NGÔ VĂN TRÙ

giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam ở việt nam

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

Mã số: 62 38 01 01

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS. TS. TRỊNH ĐỨC THẢO

HÀ NỘI - 2015

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của cá nhân tôi. Các kết quả nghiên cứu, điều tra xã hội học trình bày trong bản luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các thông tin, tư liệu trích dẫn trong luận án có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng. Tôi xin chịu trách nhiệm về những cam kết của mình.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Ngô Văn Trù

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ

TÀI LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN NGHIÊN CỨU 7

1.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước 7

1.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài 16

1.3. Đánh giá chung về tình hình nghiên cứu và những vấn đề cần tiếp tục

nghiên cứu 20

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO PHẠM NHÂN TRONG CÁC TRẠI GIAM Ở VIỆT NAM 24

2.1. Khái niệm, đặc trưng, vai trò của giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong

các trại giam ở Việt Nam 24

2.2. Các yếu tố cấu thành hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các

trại giam ở Việt Nam 37

2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động giáo dục pháp luật cho phạm nhân

trong các trại giam 51

2.4. Giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các nhà tù ở một số nước trên thế

giới và giá trị tham khảo/bài học kinh nghiệm cho Việt Nam 59

Chương 3: TÌNH HÌNH PHẠM NHÂN, THỰC TRẠNG GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO PHẠM NHÂN TRONG CÁC TRẠI GIAM Ở VIỆT NAM VÀ

NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA 71

3.1. Tình hình phạm nhân trong các trại giam ở Việt Nam 71

3.2. Thực trạng công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các trại giam ở

Việt Nam hiện nay 80

3.3. Một số vấn đề đang đặt ra trong giáo dục pháp luật cho phạm nhân tại các

trại giam ở Việt Nam hiện nay 111

Chương 4: QUAN ĐIỂM, GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIÁO DỤC PHÁP LUẬT CHO PHẠM NHÂN TRONG CÁC TRẠI GIAM Ở VIỆT NAM

HIỆN NAY 117

4.1. Quan điểm chỉ đạo công tác giáo dục pháp luật cho phạm nhân trong các

trại giam ở Việt Nam 117

4.2. Các nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục pháp luật cho phạm nhân

trong các trại giam ở Việt Nam 126

KẾT LUẬN 149

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN

ĐẾN LUẬN ÁN 151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152

PHỤ LỤC 161

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT

CBCC : Cán bộ, công chức CBGDPL : Cán bộ giáo dục pháp luật ĐTXHH : Điều tra xã hội học GDPL : Giáo dục pháp luật

PN : Phạm nhân

QPPL : Quy phạm pháp luật

TG : Trại giam

XHCN : Xã hội chủ nghĩa

DANH MỤC CÁC BIỂU, BẢNG

Trang

Biểu đồ 3.1: Diễn biến tăng số phạm nhân các năm 2005-2014 72

Biểu đồ 3.2: Diễn biến giảm số phạm nhân các năm 2005-2014 73

Biểu đồ 3.3: Cơ cấu giới tính của phạm nhân 73

Biểu đồ 3.4: Cơ cấu lứa tuổi của phạm nhân 74

Biểu đồ 3.5: Cơ cấu thành phần dân tộc của phạm nhân 75

Biểu đồ 3.6: Cơ cấu nghề nghiệp trước khi phạm tội 76

Biểu đồ 3.7: Cơ cấu trình độ văn hóa của phạm nhân 77

Biểu đồ 3.8: Cơ cấu đào tạo nghề - chuyên môn 78

Biểu đồ 3.9: Cơ cấu theo hành vi phạm tội 79

Biểu đồ 3.10: Cơ cấu theo mức án phạm nhân đang chấp hành 80

Bảng 3.1: Số lớp và số lượng phạm nhân được giáo dục pháp luật 91

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu

Tiếp tục đẩy mạnh việc xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam đã và đang là một trong những nhiệm vụ quan trọng của Đảng và Nhà nước ta trong sự nghiệp đổi mới nhằm “nâng cao năng lực quản lý và điều hành của Nhà nước theo pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa và kỷ luật, kỷ cương” [29, tr.247]. Một trong những đặc trưng cơ bản của Nhà nước pháp quyền là pháp luật phải luôn luôn được tôn trọng và được đặt ở vị trí thượng tôn; bất kỳ ai, dù ở cương vị nào cũng đều phải sống và làm việc theo pháp luật. Nhiệm vụ quan trọng đặt ra đối với Nhà nước ta không chỉ là xây dựng và ngày càng hoàn thiện hệ thống pháp luật, mà điều quan trọng hơn là phải đưa pháp luật vào thực thi trong đời sống xã hội; biến các quy phạm pháp luật thành nhân tố thường trực trong nhận thức và trở thành phương tiện điều tiết, điều chỉnh hành vi pháp luật của mỗi công dân. Con đường ngắn nhất, nhanh nhất, hiệu quả nhất để đưa pháp luật vào đời sống xã hội chính là đẩy mạnh công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (GDPL) cho đội ngũ cán bộ, công chức (CBCC) nhà nước, các tầng lớp nhân dân nói chung, cho từng nhóm đối tượng xã hội cụ thể nói riêng; hướng tới cung cấp, trang bị cho họ những kiến thức, hiểu biết về pháp luật.

Nhận thức sâu sắc tầm quan trọng của GDPL cho CBCC và các tầng lớp nhân dân nên Đảng, Nhà nước ta rất coi trọng công tác này. Trong Văn kiện Đại hội VI Đảng ta đã nhấn mạnh: “Coi trọng công tác giáo dục, tuyên truyền, giải thích pháp luật... Cần sử dụng nhiều hình thức và biện pháp để giáo dục, nâng cao ý thức pháp luật và làm tư vấn pháp luật cho nhân dân” [22, tr.121]. Nhà nước ta cũng đã từng bước xây dựng, ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về phổ biến, GDPL cho các tầng lớp nhân dân; trong đó có Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012...

Trong những năm qua, việc triển khai thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước về phổ biến, GDPL đã đạt được nhiều kết quả quan trọng; tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật; góp phần thực hiện nếp sống và làm việc theo pháp luật trong CBCC, nhân dân... Tuy nhiên, thực tế cho thấy, có lúc, có nơi, công tác này còn thiếu trọng tâm, trọng điểm, làm theo kiểu đối phó, thiếu tính thường xuyên nên

hiệu quả không cao; nhận thức, ý thức pháp luật của một bộ phận CBCC, người dân chậm được cải thiện, chưa được nâng lên tương xứng với những thay đổi trong hệ thống pháp luật thời kỳ đổi mới. Thực tiễn công tác phòng, chống tội phạm ở nước ta trong những năm qua cho thấy, do những hạn chế về trình độ học vấn, thiếu kiến thức, hiểu biết pháp luật nói chung, hiểu biết pháp luật hình sự nói riêng nên không ít người đã thực hiện hành vi phạm tội, bị tòa tuyên án, trở thành phạm nhân (PN).

PN là người đang chấp hành án phạt tù có thời hạn, tù chung thân. Trong nhiều trường hợp, một người trở thành PN là do thiếu kiến thức, hiểu biết pháp luật, trong đó có pháp luật hình sự; bởi vậy, trong quá trình chấp hành án phạt tù tại trại giam (TG), theo quy định tại Điều 28 Luật Thi hành án hình sự, PN phải học pháp luật, giáo dục công dân và được học văn hoá, học nghề. PN được cung cấp thông tin về thời sự, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Mục đích của hình phạt mà PN bị buộc phải chấp hành tại TG “không chỉ nhằm trừng trị người phạm tội mà còn giáo dục họ trở thành người có ích cho xã hội, có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội chủ nghĩa, ngăn ngừa họ phạm tội mới” [61, Đ 27]. Luật Phổ biến, giáo dục pháp luật năm 2012 cũng đã dành Điều 21 để quy định về phổ biến, GDPL cho người đang chấp hành hình phạt tù.... Điều đó nói lên rằng, GDPL cho PN trong các TG là hoạt động có vai trò hết sức quan trọng nhằm trang bị cho họ kiến thức pháp luật, chuẩn bị hành trang để họ trở thành người có ích cho xã hội, không phạm tội mới sau khi trở về tái hòa nhập cộng đồng.

Là những cơ quan thi hành án hình sự trực thuộc Bộ Công an, các TG ở nước ta trong những năm qua luôn phấn đấu hoàn thành tốt công tác tiếp nhận, tổ chức quản lý giam giữ, giáo dục cải tạo PN, trong đó có GDPL cho PN. Công tác GDPL cho PN trong các TG ở Việt Nam đã đạt được những kết quả quan trọng, giúp PN nhận thức được tính chất, hậu quả nguy hại cho xã hội mà hành vi phạm tội của họ gây ra, làm hình thành, củng cố ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật của PN. Bên cạnh đó, công tác GDPL cho PN trong các TG ở nước ta trong những năm qua cũng còn bộc lộ những hạn chế, nhược điểm nhất định, như vẫn còn PN bỏ trốn khỏi TG; còn có PN vi phạm nội quy, quy chế TG, vẫn có PN phạm tội mới sau khi mãn hạn chấp hành án phạt tù... Một trong những nguyên nhân của tình trạng đó là do công tác GDPL cho PN trong các TG chưa đạt mục tiêu, hiệu quả như mong