Chất Lượng Tăng Trưởng Kinh Tế Theo Hướng Bền Vững

dài hạn. Đặc biệt là các giải pháp mới như phát triển công nghiệp hỗ trợ, phát triển công nghiệp thời trang làm điểm tựa cho quá trình nâng cao khả năng thiết kế sản phẩm, phát triển các hoạt động marketing để xây dựng và phát triển thương hiệu…

7. Kết cấu của luận án

Nội dung cơ bản của luận án được chia làm ba chương:

Chương 1: Các vấn đề cơ bản về tăng trưởng và chất lượng tăng trưởng Chương 2: Chất lượng tăng trưởng công nghiệp Việt Nam – Nghiên cứu

điển hình ngành dệt may

Chương 3: Nâng cao chất lượng tăng trưởng công nghiệp Việt Nam trong bối cảnh hội nhập

CHƯƠNG 1

CÁC VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ TĂNG TRƯỞNG VÀ CHẤT LƯỢNG TĂNG TRƯỞNG

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 208 trang tài liệu này.

1.1. Cách tiếp cận tăng trưởng và chất lượng tăng trưởng kinh tế

1.1.1. Tăng trưởng kinh tế

Tăng trưởng kinh tế là một trong những vấn đề cơ bản của lý luận về phát triển kinh tế. Cùng với thời gian, quan niệm về vấn đề này cũng ngày càng hoàn thiện hơn. Mục tiêu hàng đầu của tất cả các nước trên thế giới là tăng trưởng và phát triển kinh tế, nó là thước đo chủ yếu về sự tiến bộ trong mỗi giai đoạn của từng quốc gia. Điều này càng có ý nghĩa quan trọng đối với các nước đang phát triển trong quá trình theo đuổi mục tiêu tiến kịp và hội nhập với các nước phát triển. Chính vì vậy vấn đề nhận thức đúng đắn về tăng trưởng kinh tế và sử dụng có hiệu quả những kinh nghiệm về nghiên cứu, hoạch định chính sách tăng trưởng kinh tế là rất quan trọng và cần thiết.

Tăng trưởng kinh tế là sự gia tăng thu nhập hay sản lượng được tính cho toàn bộ nền kinh tế trong một khoảng thời gian nhất định (thường là một năm). Tăng trưởng kinh tế có thể biểu thị bằng số tuyệt đối (quy mô tăng trưởng) hoặc số tương đối (tỷ lệ tăng trưởng). Quy mô tăng trưởng phản ánh sự gia tăng nhiều hay ít, còn tốc độ tăng trưởng được sử dụng với ý nghĩa so sánh tương đối và phản ánh sự gia tăng nhanh hay chậm giữa các thời kỳ.

Tăng trưởng kinh tế được xem xét dưới góc độ số lượng và chất lượng. Mặt số lượng của tăng trưởng kinh tế là biểu hiện bên ngoài của sự tăng trưởng, nó chính là sự gia tăng thu nhập hay sản lượng được tính cho toàn bộ nền kinh tế và được phản ánh thông qua các chỉ tiêu đánh giá quy mô và tốc độ tăng trưởng thu nhập. Nếu xét về góc độ toàn nền kinh tế thì thu nhập thường được thể hiện dưới dạng giá trị: có thể là tổng giá trị thu nhập, hoặc có thể là thu nhập bình quân trên đầu người. Các chỉ tiêu giá trị phản ánh tăng trưởng theo hệ thống tài khoản quốc gia (SNA) bao gồm: Tổng giá trị sản xuất (GO - Gross output), tổng sản

phẩm quốc nội (GDP - Gross domestic product), tổng thu nhập quốc dân (GNI - Gross national income), thu nhập quốc dân (NI - National Income), thu nhập quốc dân sử dụng (NDI – National Disposable Income); trong đó chỉ tiêu GDP thường là chỉ tiêu quan trọng nhất. Nếu quy mô và tốc độ của các chỉ tiêu phản ánh tổng thu nhập và thu nhập bình quân đầu người cao, có thể nói, đó là biểu hiện tích cực về mặt lượng của tăng trưởng kinh tế.

Như vậy, bản chất của tăng trưởng là phản ánh sự thay đổi về lượng của nền kinh tế. Ngày nay, yêu cầu tăng trưởng kinh tế được gắn liền với tính bền vững hay việc bảo đảm chất lượng tăng trưởng ngày càng cao. Theo khía cạnh này, điều được nhấn mạnh nhiều hơn đó là sự gia tăng liên tục, có hiệu quả của chỉ tiêu quy mô và tốc độ tăng thu nhập bình quân đầu người. Hơn thế nữa, quá trình ấy phải được tạo nên bởi nhân tố đóng vai trò quyết định là khoa học, công nghệ và vốn nhân lực trong điều kiện một cơ cấu kinh tế hợp lý.

1.1.2. Chất lượng tăng trưởng kinh tế theo hướng bền vững

Từ trước đến nay có nhiều mô hình về tăng trưởng kinh tế đã được hình thành và hoàn thiện. Tuy nhiên, các lý thuyết và mô hình này chủ yếu tập trung phân tích đánh giá sự tăng trưởng về số lượng. Một vấn đề rất quan trọng của tăng trưởng kinh tế ngoài tốc độ tăng trưởng đó là chất lượng tăng trưởng thì mới được nhắc đến nhiều trong thời gian gần đây.

Có rất nhiều quan điểm khác nhau về chất lượng tăng trưởng. Có quan điểm cho rằng, chất lượng tăng trưởng kinh tế đánh giá ở đầu ra, thể hiện bằng kết quả đạt được qua tăng trưởng kinh tế như chất lượng cuộc sống được cải thiện, sự bình đẳng trong phân phối thu nhập, bình đẳng về giới trong phát triển, bảo vệ môi trường sinh thái…Quan điểm khác lại nhấn mạnh đầu vào của quá trình sản xuất, như việc sử dụng có hiệu quả các nguồn lực, nắm bắt và tạo cơ hội bình đẳng cho các đối tượng tham gia đầu tư, quản lý hiệu quả các nguồn lực đầu tư.

Nếu hiểu theo nghĩa rộng thì chất lượng tăng trưởng cũng gần tiến đến phát triển bền vững, đó là chú trọng tới tất cả ba thành tố: kinh tế, xã hội và môi

trường. Còn theo nghĩa hẹp, chất lượng tăng trưởng có thể chỉ là một khía cạnh nào đó, ví dụ như chất lượng hàng công nghiệp, chất lượng giáo dục, chất lượng dịch vụ… Một số nhà kinh tế học đã đưa ra những khái niệm khá đầy đủ về chất lượng tăng trưởng.

Thứ nhất, chất lượng tăng trưởng kinh tế đạt được khi tốc độ tăng trưởng cao được duy trì trong dài hạn và phải đóng góp trực tiếp vào phát triển bền vững và xoá đói giảm nghèo.

Đây là quan điểm của nhóm nghiên cứu: Thomas, Dailami và Dhareshwar đưa ra vào năm 2004, được nhìn nhận trọng tâm hơn vào vấn đề xã hội của quá trình phát triển kinh tế theo hướng bền vững với mục tiêu định hướng là tiến tới xoá đói giảm nghèo. Đây là vấn đề mà quá trình CNH, HĐH của nước ta đang hướng tới, đồng thời được các tổ chức quốc tế, các nước đánh giá cao khi mà tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm được duy trì và sự cải thiện đáng kể trong việc xoá đói giảm nghèo, lấp dần hố ngăn cách giàu nghèo giữa các vùng, miền, thành thị và nông thôn.

Thứ hai, chất lượng tăng trưởng theo quan điểm hiệu quả.

Nội hàm của chất lượng tăng trưởng theo quan điểm hiệu quả được nhìn nhận theo hai phương thức:

Một là, tăng trưởng theo chiều rộng, tức là tăng thêm vốn, lao động và tăng cường khai thác tài nguyên khoáng sản…

Hai là, tăng trưởng theo chiều sâu, thể hiện ở tăng năng suất lao động, nâng cao hiệu quả sử dụng các nguồn lực, trong đó quan trọng nhất là vốn tư bản, nâng cao chất lượng quản lý, khoa học công nghệ, cải thiện môi trường kinh doanh, thể chế và pháp luật vĩ mô…

Tất nhiên, các quốc gia đều nhằm tới mục tiêu tăng trưởng theo phương thức thứ hai – khai thác chiều sâu của quá trình tăng trưởng bởi đó sẽ là những lợi thế so sánh động nếu các quốc gia biết cách khai thác. Nhận thức được điều đó, song thực hiện nó là bài toán khó đối với các nước đang phát triển, khi mà hạ

tầng kinh tế, kỹ thuật và xã hội chưa đáp ứng được các yêu cầu của tăng trưởng theo chiều sâu buộc họ phải thực hiện khai thác tài nguyên, tận dụng các nguồn vốn và lao động.

Thực hiện quá trình dịch chuyển thế hệ công nghiệp sang nấc thang thứ 3, yếu tố chất lượng nhân lực và khoa học công nghệ có vai trò vượt trội so với các yếu tố truyền thống (tài nguyên, lao động nhiều và rẻ…). Chất lượng tăng trưởng kinh tế được hiểu theo quan niệm hiệu quả (theo chiều sâu) rất cụ thể và tạo thuận lợi cho mục tiêu tìm kiếm giải pháp thúc đẩy tăng trưởng.

Thứ ba, một số nhà kinh tế học nổi tiếng được giải Nobel gần đây như Lucas (1993), Sen (1999), Stiglitz (2000) cho rằng; cùng với quá trình tăng trưởng, chất lượng tăng trưởng biểu hiện tập trung ở các tiêu chuẩn chính sau:

(I) yếu tố năng suất nhân tố tổng hợp (TFP) cao, đảm bảo cho việc duy trì tốc độ tăng trưởng dài hạn và tránh được những biến động bên ngoài; (II) tăng trưởng phải đảm bảo nâng cao hiệu quả kinh tế và nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế; (III) tăng trưởng đi kèm với phát triển môi trường bền vững;

(IV) tăng trưởng hỗ trợ cho thể chế dân chủ luôn đổi mới, đến lượt nó thúc đẩy tăng trưởng ở tỷ lệ cao hơn; (V) tăng trưởng phải đạt được mục tiêu cải thiện phúc lợi xã hội và xoá đói giảm nghèo.

Thứ tư, chất lượng tăng trưởng kinh tế là phát triển bền vững.

Phát triển bền vững là một thuật ngữ khá mới, xuất hiện vào những năm 60 của thế kỷ 20 nhằm khắc phục hạn chế của các mô hình phát triển cũ. Trong một thời gian dài người ta chỉ quan tâm tới phát triển kinh tế mà quên đi những ảnh hưởng, tác động của việc phát triển sản xuất công nghiệp tới môi trường và xã hội.

Môi trường ngày càng bị ô nhiễm nặng nề và tỷ lệ thuận với sự phát triển của sản xuất công nghiệp. Tài nguyên thiên nhiên ngày càng khan hiếm. Người ta cho rằng đây là mâu thuẫn khó giải quyết và có tính tất yếu. Trên thực tế, một vài quốc gia đã thành công trong việc thực hiện chiến lược phát triển công

nghiệp bền vững, đó là sự phát triển của sản xuất công nghiệp luôn luôn tính đến mức độ tác hại của chúng tới môi trường và công nghệ cải thiện môi trường xung quanh. Phát triển công nghiệp tập trung vào những ngành có hàm lượng công nghệ, tri thức cao, sử dụng ít tài nguyên, tiết kiệm vốn và lao động (hướng tới một nền kinh tế tri thức).

Chất lượng tăng trưởng kinh tế là một khái niệm kinh tế dùng để chỉ tính ổn định của trạng thái bên trong vốn có của quá trình tăng trưởng kinh tế, là tổng hợp các thuộc tính cơ bản hay đặc tính tạo thành bản chất của tăng trưởng kinh tế trong một hoàn cảnh và giai đoạn nhất định [11].

Như vậy, có thể hiểu chất lượng tăng trưởng kinh tế là sự phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững của nền kinh tế, thể hiện qua năng suất nhân tố tổng hợp và năng suất lao động xã hội tăng và ổn định, mức sống của người dân được nâng cao không ngừng, cơ cấu kinh tế chuyển dịch phù hợp với từng thời kỳ phát triển của đất nước, sản xuất có tính cạnh tranh cao, tăng trưởng kinh tế đi đôi với tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ môi trường, quản lý kinh tế của nhà nước có hiệu quả. Nói cụ thể hơn, một nền kinh tế có chất lượng tăng trưởng tốt thể hiện qua các đặc trưng sau:

(1) - Tốc độ tăng trưởng cao và được duy trì trong một thời gian dài;

(2) - Phát triển có hiệu quả, thể hiện qua năng suất lao động, năng suất tài sản cao và ổn định, hệ số ICOR phù hợp và đóng góp của TFP cao;

(3) - Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng nâng cao hiệu quả, phù hợp với thực tiễn của nền kinh tế trong mỗi thời kỳ;

(4) - Nền kinh tế có tính cạnh tranh cao;

(5) - Tăng trưởng kinh tế đi đôi với đảm bảo đời sống xã hội;

(6) - Tăng trưởng kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường;

(7) - Sự quản lý hiệu quả của Nhà nước.

Có thể nói, bảy tiêu chí trên là những hợp phần phản ánh cấu trúc hoàn chỉnh của một nền kinh tế có chất lượng tăng trưởng cao. Tuy nhiên, trong từng thời kỳ phát triển nhất định, tùy thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội, không phải

quốc gia nào cũng đạt được đồng thời các tiêu chí trên, đặc biệt là các nước đang phát triển như Việt Nam.

Thời gian gần đây, đã có nhiều luận bàn đến việc lựa chọn các tiêu chí xác định chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. Trước những nguy cơ lớn về sự hủy hoại môi trường, khoảng cách giàu nghèo ngày càng tăng, dư luận đã đặt ra vấn đề tăng trưởng kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường và tăng trưởng kinh tế đi đôi với đảm bảo đời sống xã hội như là những điều kiện tiên quyết cho chất lượng tăng trưởng kinh tế ở Việt Nam. Luồng quan điểm này đã có tác động mạnh đến hàng loạt các quyết sách kinh tế vĩ mô, một loạt các quy định về môi trường theo tiêu chí cao (EU) đã được áp dụng trong quá trình xem xét các dự án đầu tư trong và ngoài nước. Trên thực tế, điều này là tác nhân làm cản trở tốc độ tăng trưởng kinh tế.

Trong điều kiện kinh tế xã hội của Việt Nam hiện nay, nghiên cứu sinh cho rằng cố gắng đạt tốc độ tăng trưởng cao và được duy trì trong dài hạn là mục tiêu cao nhất. Chúng ta sẽ không thể thực hiện các vấn đề công bằng xã hội, an sinh xã hội nếu như thiếu đi các nguồn lực vật chất. Trong từng thời kỳ phát triển nhất định, các nước đã và sẽ phải chấp nhận hy sinh một phần của mục tiêu môi trường sạch thay vì sự phát triển của công nghiệp. Việt Nam cũng vậy. Các nước đang phát triển nói chung, sẽ khó biến giấc mơ về một nền kinh tế tăng trưởng cao đồng hành trong một môi trường xanh – sạch thành hiện thực.

1.1.3. Mối quan hệ giữa tăng trưởng và chất lượng tăng trưởng

1.1.3.1. Các mô hình lý thuyết

Khi nghiên cứu quá trình tăng trưởng, cần phải xem xét một cách đầy đủ hai mặt: số lượng và chất lượng của tăng trưởng. Mối quan hệ giữa mặt lượng và mặt chất của quá trình tăng trưởng là rất chặt chẽ.

Từ những nội dung trên, ta có thể thấy chất lượng tăng trưởng là một khái niệm mang nhiều phần định tính, phản ánh nội dung bên trong của quá trình tăng trưởng, biểu hiện ở phương tiện, phương thức, mục tiêu và hiệu ứng đối với môi

trường chứa đựng quá trình tăng trưởng ấy. Khác với chất lượng tăng trưởng, tốc độ tăng trưởng phản ánh mặt ngoài của quá trình tăng trưởng, thể hiện ở mức độ số lượng lớn nhỏ, nhanh hay chậm của việc mở rộng quy mô.

Tốc độ tăng trưởng và chất lượng tăng trưởng là hai mặt của một vấn đề, có quan hệ ràng buộc lẫn nhau. Tăng trưởng kinh tế về mặt lượng thường diễn ra trước và là điều kiện tiền đề để đẩy mạnh, nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế. Nâng cao chất lượng tăng trưởng kinh tế, tăng trưởng bền vững và hiệu quả, đến lượt nó, góp phần tạo ra nhiều của cải, tăng thu nhập…lại tạo điều kiện bổ sung nguồn lực cho chu kỳ sản xuất sau, pha sau và thúc đẩy việc tăng trưởng về mặt lượng. Trong mỗi giai đoạn phát triển khác nhau và tùy theo sự lựa chọn mô hình phát triển khác nhau mà vị trí của mặt số lượng và mặt chất lượng được đặt khác nhau. Có thể đưa ra những nhận xét thực chứng về sự thay đổi vị trí của yếu tố số và chất lượng tăng trưởng như sau:

- Trong giai đoạn đầu của quá trình phát triển, để tạo ra những nét khởi sắc nhanh chóng cho nền kinh tế, hình thành những tiền đề vật chất, động lực cơ bản cho việc giải quyết những tiến bộ xã hội sau này, phần lớn các nước đều nhấn mạnh nhiều hơn đến mặt số lượng của tăng trưởng kinh tế và nhiệm vụ trước mắt thường đặt ra là làm thế nào cải thiện được các chỉ tiêu phản ánh quy mô và tốc độ tăng trưởng.

- Giai đoạn sau, khi các chỉ tiêu tăng trưởng đã đạt được một mức độ nhất định, thì mới quan tâm đến vấn đề chất lượng tăng trưởng. Vấn đề đặt ra trong giai đoạn này không phải là đạt được các chỉ tiêu tăng trưởng là bao nhiêu mà là tính hiệu quả và sự bền vững của các chỉ tiêu ấy như thế nào. Vị trí ngày càng nâng cao của mặt chất lượng tăng trưởng là hoàn toàn phù hợp với xu thế tăng trưởng dài hạn của nền kinh tế, cũng như phù hợp với mục tiêu phát triển bền vững đặt ra cho mỗi quốc gia.

Xem toàn bộ nội dung bài viết ᛨ