Cần Định Hướng Rõ Chiến Lược Công Nghiệp Hoá, Hiện Đại Hoá Trong Hội

rút ngắn tiến trình công nghiệp hoá; đồng thời việc mở cửa nền kinh tế tạo điều kiện cho việc tiếp nhận vốn, công nghệ từ đầu tư của nước ngoài. Bên cạnh đó, việc mở cửa nền kinh tế còn tạo điều kiện mở rộng xuất khẩu, thúc đẩy sự phát triển kinh tế trong nước. Nghĩa là Malaixia và Việt Nam đều có thể phát huy lợi thế so sánh để phát triển sản xuất, mở mang ngoại thương, thúc đẩy xuất khẩu.

- Hai nước tiến hành công nghiệp hoá trong bối cảnh đời sống kinh tế quốc tế có những biến đổi sâu sắc

Việt Nam và Malaixia khi tiến hành công nghiệp hoá trong hội nhập kinh tế quốc tế đều nằm trong hiệu ứng dịch chuyển cơ cấu kinh tế toàn cầu dưới tác động nhanh và rất mạnh của cách mạng khoa học – công nghệ thời đại. Điều dễ thấy là các nước đi sau dễ có khả năng rơi vào thế bất lợi khi phải tiếp nhận những công nghệ lạc hậu dễ gây ô nhiễm môi trường và gây lãng phí nguồn lực trong nước.

- Hai nước đều tích cực hội nhập kinh tế quốc tế

Việt Nam và Malaixia hiện nay đều là những thành viên của ASEAN, đang tích cực tham gia vào hợp tác kinh tế khu vực. Sự phát triển và ổn định kinh tế - xã hội của mỗi nước đều có tác động tích cực đến tình hình các nước trong khu vực. Việt Nam và Malaixia đang trong quá trình thực hiện những cam kết trong khuôn khổ AFTA. Cả hai nước đều hướng tới mục tiêu tự do hoá thương mại khu vực. Hiện hai nước đều là thành viên của WTO, việc nâng cao năng lực cạnh tranh trong xuất khẩu đang là thách thức đặt ra với cả hai nước.

3.2.2. Những điểm khác biệt

- Về thời điểm hội nhập kinh tế quốc tế

Malaixia tiến hành mở cửa và phát triển kinh tế thị trường sớm hơn Việt Nam. Do vậy, đã thu hút được đầu tư mạnh mẽ cả trong nước và nước ngoài cho phát triển các ngành công nghiệp hướng về xuất khẩu. Đặc biệt trong thời kỳ thế giới hình thành hai hệ thống xã hội chủ nghĩa và tư bản chủ nghĩa, Malaixia đã được sự hỗ trợ về kinh tế - kỹ thuật của thế giới tư bản. Thực tế, nền kinh tế

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 210 trang tài liệu này.

Malaixia đã sớm chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng xuất khẩu và hội nhập vào thị trường thế giới rộng lớn.

Việt Nam từ năm 1986 mới thực hiện chính sách mở cửa và phát triển kinh tế thị trường. Do vậy, việc tận dụng những cơ hội thuận lợi về vốn, công nghệ, thị trường cho công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu có nhiều khó khăn hơn so với Malaixia. Hơn nữa, việc Việt Nam đẩy nhanh tiến trình tự do hoá và hội nhập kinh tế quốc tế khi hầu hết hàng hoá cũng như doanh nghiệp Việt Nam có năng lực cạnh tranh còn hạn chế trên thị trường quốc tế cũng là một thách thức lớn.

- Về thể chế chính trị và định hướng thị trường

Malaixia là nước theo thể chế dân chủ dựa trên chế độ chính trị đa nguyên và đi theo con đường tư bản chủ nghĩa. Malaixia là nước sớm phát triển nền kinh tế theo hướng thị trường tự do.

Việt Nam từ năm 1986 đã thực hiện đổi mới, mở cửa nền kinh tế. Từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung chuyển sang kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước cùng với quá trình mở cửa đa dạng hoá, đa phương hoá trong quan hệ quốc tế nhưng Việt Nam vẫn kiên trì giữ vững định hướng chính trị xã hội chủ nghĩa và hướng đến mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh.

- Về trình độ phát triển kinh tế thị trường

Thực tế, khi bước vào công nghiệp hoá, Malaixia đã có quá trình phát triển theo định hướng thị trường dù vẫn phụ thuộc nhiều vào tư bản nước ngoài. Tuy nhiên, khi chuyển sang thực hiện chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu, cùng với quá trình tự do hoá từng bước các hoạt động thương mại, đầu tư, nền kinh tế thị trường ở Malaixia đã phát triển phù hợp với yêu cầu thực tế.

So với Malaixia, thể chế kinh tế thị trường cho CNH, HĐH ở nước ta vẫn chưa đồng bộ và còn nhiều bất cập so với yêu cầu phát triển và khuôn khổ chung của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế. Thực tế, ở nước ta hệ thống phát lý còn

thiếu nhiều luật để điều hành các hoạt động kinh tế dựa theo các nguyên tắc minh bạch, thuận lợi hoá và tự do hoá trong kinh doanh. Một số loại thị trường chưa được phát triển gây trở ngại cho quá trình vận hành toàn bộ hệ thống kinh tế thị trường như một chỉnh thể. Nói cách khác, các nghịch lý trong phát triển nói chung và công nghiệp hoá nói riêng ở Việt Nam có nguyên nhân từ quá trình cải cách chưa đồng bộ thể chế kinh tế thị trường và sâu xa hơn, nói một cách khách quan là do Việt Nam ở vào bất lợi thế của người đi sau, muộn hơn trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường và trên thực tế vẫn chưa thoát hẳn khỏi những tàn tích của cơ chế kế hoạch hoá tập trung, bao cấp.

- Về áp lực cạnh tranh với các nền kinh tế lớn trong khu vực

So với Malaixia, Việt Nam phát triển kinh tế thị trường và thúc đẩy hoạt động xuất khẩu trong CNH, HĐH có muộn hơn cũng là một bất lợi thế. Việt Nam tiến hành công nghiệp hoá diễn ra cùng một lúc với các nước lớn như Trung Quốc, Ấn Độ. Do vậy, trong điều kiện nguồn lực của thế giới có hạn, lợi thế nhờ quy mô như nguyên tắc phổ biến cho phát triển kinh tế đã tạo cho cả Trung Quốc và Ấn Độ tính vượt trội nhiều mặt so với thị trường của Việt Nam. Những năm qua, hoạt động đầu tư và thương mại quốc tế của hai nước này đã tạo áp lực rất lớn đối với Việt Nam trong hội nhập kinh tế quốc tế trong đó có việc mở rộng thị trường xuất khẩu.

- Về khả năng tiếp thu, vận dụng kinh nghiệm nước ngoài trong công nghiệp hoá

So với Malaixia, bước đi trong công nghiệp hoá của Việt Nam có chậm hơn. Do vậy, Việt Nam có nhiều lợi thế trong việc lựa chọn cho mình chiến lược công nghiệp hoá phù hợp. Về thực chất, đây là lợi thế mang tính thời đại. Một mặt, Việt Nam sẽ có cơ hội rà soát lợi thế so sánh cũng như có khả năng tạo ra được các lợi thế so sánh mới, nghĩa là chủ động tạo dựng được các lợi thế so sánh bậc cao. Mặt khác, trong bối cảnh quốc tế đã hoàn toàn thay đổi, là nước đi sau trong công nghiệp hoá, cùng trong một quá trình lựa chọn chiến lược phát

triển đã cung cấp những căn cứ sinh động để Việt Nam có quyết tâm hơn vượt qua những quan điểm truyền thống về điều chỉnh chiến lược công nghiệp hoá, đồng thời thông qua tham chiếu kinh nghiệm của các nước khác để xác định được mô thức và bước đi riêng có. Ví dụ, Việt Nam có thể thấy rõ hơn ảnh hưởng của tự do hoá thương mại và tự do hoá đầu tư trở nên cực kỳ quan trọng trong tăng trưởng và dịch chuyển cơ cấu kinh tế dưới tác động của hiệu ứng dịch chuyển cơ cấu kinh tế toàn cầu và sự phát triển của kinh tế thị trường. Mặt khác, tính định chế ngày càng cao của quá trình hội nhập kinh tế quốc tế ở mọi cấp độ vừa tạo ra thế thương lượng cạnh tranh và tạo hậu thuẫn cho một nước đi sau như Việt Nam, đồng thời cũng tạo sức ép mang tính cơ hội lớn điều chỉnh mọi vấn đề có tính chiến lược và cấu trúc hệ thống đối với công nghiệp hoá.

Nhìn chung, khi tiến hành công nghiệp hoá, xét về phương diện kinh tế - xã hội, tự nhiên và các mối quan hệ kinh tế quốc tế cho thấy những nét tương đồng và khác biệt giữa Việt Nam và Malaixia khi bước vào công nghiệp hóa. Đó chính là cơ sở cho việc tiếp thu có chọn lọc một số kinh nghiệm của Malaixia trong công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu với nước ta hiện nay.

Trong điều kiện toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, công nghiệp hóa ở nước ta vẫn là hướng tới xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ nhưng tính độc lập tự chủ có những đặc trưng khác với những quan niệm trước đây. Trước hết, đó phải là một nền kinh tế có khả năng tận dụng tối ưu các nguồn lực bên trong và bên ngoài cho sự phát triển bền vững của đất nước. Một nền kinh tế không có tăng trưởng và phát triển bền vững thì không thể coi là một nền kinh tế độc lập tự chủ được. Muốn thực hiện điều đó cần xây dựng một cơ cấu kinh tế bao gồm những ngành có lợi thế so sánh nhất, nghĩa là kết hợp một cách tối ưu nguồn vốn, công nghệ hiện đại, thị trường quốc tế với các nguồn lực bên trong; cơ chế kinh tế phải là cơ chế thị trường mở, thích ứng với các định chế quốc tế, các cam kết hội nhập quốc tế; các doanh nghiệp trong nước phải có khả năng thâm nhập vào thị trường khu vực và quốc tế… Mặt khác, đó là nền kinh tế có khả năng

thích ứng tích cực với các biến động kinh tế quốc tế, ứng phó một cách có hiệu quả với những tác động tiêu cực từ bên ngoài. Chiến lược đúng đắn của các quốc gia là phải thích ứng một cách tích cực, năng động với những diễn biến kinh tế quốc tế bằng cách mở cửa các lĩnh vực kinh tế một cách chủ động và tích cực; đồng thời duy trì một hàng rào ngăn ngừa cần thiết, có lựa chọn, với những điều kiện nhất định, trong một thời gian nhất định [44, tr. 122]. Như vậy, quá trình hội nhập kinh tế quốc tế cần có lộ trình, bước đi thích hợp trong đó đảm bảo tính chủ động, tích cực đồng thời có sự phòng ngừa cần thiết.

Hội nhập kinh tế quốc tế là điều kiện cần thiết để đẩy nhanh tiến trình công nghiệp hóa. Sự thành công trong công nghiệp hóa của nhiều nước đi trước đã chứng minh điều đó. Tuy nhiên, một điểm rất quan trọng cần quan tâm là khi tham gia hội nhập kinh tế quốc tế thì các thể chế quốc gia phải thích hợp với các thể chế quốc tế. Việt Nam sẽ phải đổi mới, điều chỉnh các thể chế của mình cho phù hợp với các định chế quốc tế. Do vậy, vấn đề đặt ra là việc đổi mới, điều chỉnh các thể chế quốc gia cho phù hợp với các thể chế quốc tế có trái với định hướng xã hội chủ nghĩa của nước ta hay không. Thực tế, với các tổ chức quốc tế mà Việt Nam tham gia thì các thể chế được quy định đều nhằm phát triển sự hợp tác tiến bộ giữa các quốc gia, tạo môi trường thuận lợi cho các hoạt động thương mại, đầu tư giữa các thành viên. Những nguyên tắc hoạt động của các tổ chức này phản ánh những giá trị chung nhất, phổ biến nhất cho mọi xã hội, mọi quốc gia, đảm bảo lợi ích cho mọi thành viên tham gia và không hề trái với các nguyên tắc của chủ nghĩa xã hội. Thời kỳ đổi mới, Việt Nam đã từng bước chuyển đổi từ thể chế của một nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang thể chế kinh tế thị trường. Tuy nhiên có nhiều thể chế chưa phù hợp với các thể chế quốc tế nên việc tiếp tục đổi mới các thể chế của nước ta cho phù hợp với các thể chế quốc tế là cần thiết, không thể tránh khỏi. Vấn đề là lựa chọn những cam kết có thể thực hiện ngay; những cam kết sẽ thực hiện trong một thời gian nhất định trong tương lai; và những cam kết chưa thể thực hiện được.

3.3. KHẢ NĂNG VẬN DỤNG MỘT SỐ KINH NGHIỆM VỀ VAI TRÒ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG CÔNG NGHIỆP HOÁ HƯỚNG VỀ XUẤT KHẨU CỦA MALAIXIA VÀO VIỆT NAM HIỆN NAY

3.3.1. Cần định hướng rõ chiến lược công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong hội nhập kinh tế quốc tế

Trong bối cảnh quốc tế hiện nay, khi xu thế toàn cầu hoá, khu vực hoá và cách mạng khoa học công nghệ thời đại đang diễn ra mạnh mẽ cũng như xuất phát từ mục tiêu đẩy nhanh nhịp độ CNH, HĐH của Đảng và Nhà nước ta thì việc lựa chọn mô hình công nghiệp hoá phù hợp là hết sức quan trọng. Kinh nghiệm Malaixia cho thấy, trong một thời gian dài đã thành công khi lấy công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu tạo động lực cho sự phát triển của nền kinh tế. Nhưng hiện nay, môi trường kinh tế quốc tế đã có nhiều thay đổi, những cơ hội đem lại cho các nước khi tiến hành công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu sẽ không còn nguyên nghĩa như trước đây. Điều đó cho thấy, không thể áp dụng dập khuôn mô hình công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu mà Malaixia đã thực thi trong những năm 1970, 1980 và đầu những năm 1990 vào điều kiện nước ta hiện nay. Bởi lẽ, trên thực tế từ cuộc khủng hoảng tài chính tiền tệ châu Á (1997) hay cuộc khủng hoảng tài chính có tính toàn cầu hiện nay cho thấy, công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu cũng không phải là hoàn toàn tối ưu đối với sự phát triển của nền kinh tế. Vì khi sự lệ thuộc vào nguồn vốn, công nghệ, thị trường bên ngoài luôn tiềm ẩn nguy cơ, những rủi ro mà hậu quả của nó không thể lường hết được. Thực tế ấy cho thấy, cần có mô hình công nghiệp hoá có sự kết hợp hài hoà hơn xu hướng thay thế nhập khẩu và hướng về xuất khẩu, qua đó tạo sự gắn kết giữa thị trường trong nước và thị trường nước ngoài như sự bổ sung trong phát triển. Từ kinh nghiệm thực tế cũng cho thấy, không một quốc gia nào dù là giàu nhất và có nền khoa học – công nghệ phát triển mà lại có khả năng tự đáp ứng mọi nhu cầu trong nước có hiệu quả. Vả lại, điều đó cũng là không cần thiết vì trong điều kiện toàn cầu hoá, mỗi nước sẽ có nhiều cơ hội để tận dụng

các lợi thế của mình thông qua nhập khẩu và thu hút vốn, công nghệ từ bên ngoài cho phát triển. Trong đầu tư phát triển, cần phải thấy rằng khi sự phân biệt giữa thị trường trong nước và thị trường nước ngoài ngày càng thu hẹp thì cần phát triển mở rộng và kết hợp hài hoà giữa thị trường nội địa và thị trường nước ngoài, chứ không đơn thuần là định hướng thay thế thị trường nội địa bằng thị trường nước ngoài.

Trên cơ sở các xu hướng phát triển kinh tế chủ yếu của thế giới hiện nay và điểm xuất phát mới về điều kiện CNH, HĐH ở nước ta, theo chúng tôi quan điểm về sự lựa chọn chiến lược công nghiệp hoá ở Việt Nam trong những năm tới về cơ bản vẫn nên dựa vào những tư tưởng chủ yếu của chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu. Bởi lẽ về lý thuyết cũng như trên thực tế, việc thực thi chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu không chỉ có khả năng đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế mà còn giúp nước ta có thể tiếp cận một cách có hiệu quả nền kinh tế tri thức. Đặc biệt, nhìn từ góc độ phát triển thì chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu sẽ tạo ra nhiều cơ hội hơn để nước ta có thể phát huy hiệu quả những nguồn lực của mình trên cơ sở phát huy lợi thế so sánh. Nguyên tắc cơ bản trong chính sách thúc đẩy xuất khẩu là phải phát huy tối đa lợi thế so sánh, lợi thế cạnh tranh của nền kinh tế, đồng thời tạo thêm sức mua của thị trường trong nước, mở rộng thị trường ngoài nước có sự kết hợp hài hoà giữa thị trường trong nước và thị trường quốc tế.

3.3.2. Nhà nước cần tiếp tục thúc đẩy đa dạng hóa thị trường và ưu tiên phát triển ngành xuất khẩu trọng điểm

* Về chính sách thị trường

Từ kinh nghiệm Malaixia và yêu cầu phát triển của Việt Nam cho thấy, Nhà nước cần tiếp tục thực hiện chính sách đa dạng hóa các quan hệ kinh tế đối ngoại, đa phương hóa thị trường nhưng trước hết cần chú ý đến các thị trường trọng điểm, bạn hàng lớn, đặc biệt là thị trường trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương, trong đó thị trường ASEAN đang nổi lên vấn đề tham gia AFTA

thông qua việc thực hiện hoàn toàn CEPT. Việt Nam cần tiếp tục mở rộng quan hệ hợp tác với các tổ chức kinh tế - tài chính quốc tế vì đó là một điều kiện cần thiết để phát triển mạnh nền kinh tế mở, hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế khu vực và thế giới.

- Trước hết, phải xem trọng sự hợp tác với các nước láng giềng gần gũi, những nước láng giềng quan trọng nhất về kinh tế là Nhật Bản, ASEAN, Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan… Nhật Bản hiện là cường quốc kinh tế thứ nhì thế giới, đứng đầu châu Á, là nước tài trợ vốn ODA nhiều nhất cho nước ta, có quan hệ thương mại và đầu tư hàng đầu ở nước ta. ASEAN tuy hiện chưa có vai trò quan trọng về kinh tế như Nhật, nhưng lại có vai trò quan trọng trong việc ổn định tình hình khu vực, và trong tương lai đây là một thị trường quan trọng. Trung Quốc là nước lớn nhất thế giới, có nền kinh tế đang phát triển năng động với đầy triển vọng, lại có đường biên giới trên bộ, trên biển liền kề với nước ta nên ảnh hưởng đối với nước ta là rất lớn. Thị trường các nước láng giềng trên đây gộp lại đã lớn hơn thị trường Mỹ.

- Thứ hai, phát triển quan hệ kinh tế nhiều mặt với các trung tâm kinh tế khác. Trước hết phải kể đến Liên minh châu Âu (EU) là một tổ chức hợp tác kinh tế khu vực phát triển ở trình độ cao nhất, và cũng là một tổ chức kinh tế quốc tế có tiềm năng về thị trường, công nghệ, vốn lớn nhất. Cho đến nay quan hệ giữa nước ta với EU nói chung và với từng nước thành viên EU nói riêng là tốt. Tuy nhiên chúng ta vẫn chưa tận dụng được đáng kể các nguồn vốn, thị trường và công nghệ không những của EU mà ngay cả Liên bang Nga, các nước SNG và Đông Âu là những đối tác kinh tế truyền thống của nước ta, do họ đang lâm vào tình trạng suy thoái kinh tế, nên quan hệ kinh tế giữa nước ta và các nước này hiện đang bị khó khăn. Trong tương lai không xa, khi kết thúc thời kỳ chuyển đổi, nền kinh tế của các nước này chắc sẽ đi vào thời kỳ tăng trưởng và phát triển mới. Do vậy nước ta cần có chiến lược khôi phục và mở rộng quan hệ kinh tế với nhóm nước này. Các nước châu Đại Dương, đặc biệt là Ốxtrâylia; các