Giá trị văn học trong tác phẩm của Thiền phái Trúc Lâm - 32

Du Đà La, sinh con là La Hầu La, xuất gia lúc

văn,

Pháp

19 tuổi, 6 năm tu khổ hạnh, sau đó từ bỏ, ngồi

Toạ

Loa,

dưới gốc cây Bồ đề tư duy Thiền định, thành

Thiền

Trần

đạo và thuyết pháp độ sinh trong 49 năm và

luận,

Nhân

nhập Niết bàn.

Lục

Tông

Nói chung, Phật Thích Ca được nhìn nhận là

thời

bậc tối thượng ở đời. Ngoài việc ghi nhận Ngài

sám

theo tính lịch sử, kinh điển còn ghi nhận Ngài là

hoái

nhân vật kỳ vĩ mang tính huyền sử. Phẩm

khoa

Giáng Thân kinh Tu hành bản khởi, quyển

nghi

thượng ghi “Khi đức Thích Ca đản sinh, Ngài đi 7 bước, một tay chỉ trời, một tay chỉ đất nói “Trong cả cõi trời, cõi người, chỉ Ta là tôn quý; ba cõi đều khổ, ta sẽ làm cho an lạc.”.

Sau khi rước về cung, Thái tử được đặt tên là Tất Đạt Đa, sau đó tu hành và chứng quả vị Phật.

Những kinh điển do Phật Thích Ca nói ra, tức là giáo pháp được xem như là một phương tiện hữu hiệu, tuỳ theo căn cơ của chúng sinh mà

lập như kinh Pháp Hoa, Niết bàn, Hoa Nghiêm,

tự, Khuyến xuất gia tấn đạo ngôn, Cư trần lạc đạo phú

Bát Nhã Tâm kinh.

7

Diệu

1

Biên niên Thông luận, quyển 10, Diệu Thiện là

Phổ

Trần

Thiện

một Công chúa, tiền thân của Phật Quan Âm.

khuyến

Thái

(Công

Nam Sơn tuyên luật sư thường hỏi Thiên thần

phát

Tông

chúa Diệu

của Đức Quan Âm. Thiên thần thưa: Về kiếp

Bồ đề

Thiện, tức

quá khứ xưa kia có vua Trang Vương, phu nhân

tâm

Phật Quan

tên là Bảo Ứng sinh được 3 gái. Con lớn là

văn

âm thị

Diệu Dục, con thứ là Diệu Âm, con út là Diệu

hiện)

Thiện. Diệu Thiện chuyên lo tu hành, không

lập phò mã. Còn Kinh Bà chúa Ba thì nói Diệu Thiện là con thứ ba của vua Trang vương, hai chị Diệu Âm và Diệu Duyên. Khi ba con đã lớn vua muốn gả chồng, hai chị nghe theo, còn Diệu Thiện trốn sang núi Hương Tích - Việt

Nam tu thành đạo, tức Phật Quan Âm.

8

Lục Tổ

2

Kinh Pháp Bảo đàn nói Tuệ Năng, Tổ thứ sáu

Thiền

Trần

(Tổ Tuệ

của Thiền tông đời Đường, cũng gọi là Đại

Tông

Thái

Năng)

Giám Tuệ Đăng. Ngài họ Lư, mồ côi cha từ lúc

chỉ

Tông

3 tuổi, nhà nghèo, phải đi kiếm củi nuôi mẹ.

nam

Một ngày mang củi vào chợ bán, nghe người

tự,

đọc kinh Kim cương, liền nảy ý chí xuất trần

Phổ

nhập đạo. Về sau trở thành bậc xuất chúng và

khuyến

đắc đạo trở thành Lục Tổ. Chính pháp Thiền

phát

tông rạng danh và lan toả nhờ công đức của

Boà

đề

Ngài.

tâm

văn

9

Hoa Lâm

1

Theo Thiền sư Phúc Điền thì Hoa Lâm là tên

Phổ

Trần

cảm nhị

chùa. Vị sư tu ở nay, trước trú trì ở Linh Sơn.

khuyến

Thái

hổ tuỳ

Khi đắc pháp thường có 2 con hổ ra vào nghe

phát

Tông

thân (Hoa

kinh. Ý nói công hạnh của vị sư đã cảm hoá,

Boà

đề

Lâm

nhiếp phục hổ chuyển tâm theo Phật pháp.

tâm

khiến hai

văn

con hổ

cảm theo)

10

Tu Bồ đề

1

Theo sử liệu Thập Đại đệ tử đức Phật và hoà

Phổ

Trần

đả toạ (Tu

thượng Phúc Điền thì Tu Bồ đề là một trong

khuyến

Thái

Bồ đề

mười vị đại đệ tử của Phật, được tôn vinh “giải

phát

Tông

ngồi thiền

không đệ nhất”. Một hôm tôn giả ngồi Thiền

Boà

đề

nhập

định, chư Thiên mưa hoa tán thán. Tôn giả nói

tâm

đònh)

“người cớ chi tán thán?” Đáp “Tôi trọng Tôn

văn

giả khéo nói kinh Bát Nhã”. Hỏi “Ta chưa từng nói một chữ trong kinh Bát Nhã, tại sao người tán thán?” Đế Thích thưa “Tôn giả không nói, tôi cũng không nghe. Không nói không nghe là

chân Bát Nhã”.

11

Đạt Ma

4

Tức Bồ đề Đạt Ma, tổ thứ 28 Thiền tông Ấn

Phổ

Trần

chích lý

Độ, đệ nhất Tổ ở Trung Hoa. Ngài sang Trung

khuyến

Thái

Tây quy

Hoa thời đại Nam Bắc triều, ở chùa Thiếu Lâm.

phát

Tông

(Đạt Ma

Ông mất năm 528, thi hài chôn ở núi Hùng Nhĩ.

Bồ đề

và

xách dép

Khi Tống Vân phụng mệnh vua Nguỵ đi sứ Tây

tâm

Trần

về Tây)

Vực về, thấy Đạt Ma xách một chiếc dép đi về

văn,

Nhân

phía Tây, vân hỏi “Đi đâu, thì đáp đi về phương

Phổ

Tông

Tây”.

thuyết

Vân lấy làm lạ về tâu với vua, vua sai mở quan

hướng

tài ra xem, quả nhiên trong quan tài chỉ còn một

thượng

chiếc dép. Vua Lương Vũ Đế tôn xưng Ngài

nhất

Thánh Trụ Đại sư, Vua Đường Đại Tơng ban thuỵ hiệu là Viên Giác Đại sư, tên tháp là Không Quán. Về đệ tử của Ngài là Huệ Khả, còn có những vị khác nổi tiếng như Đạo Dục, Tăng Phó, Đàm Lâm…

lộ, Niệm tụng kệ, Cư trần

lạc

đạo

phú

12

Phổ Hoá

2

Ngũ đăng hội nguyên, quyển 4, Phổ Hoá là

Phổ

Trần

(Thiền sư

người Đường, đệ tử của Bàn Sơn Bảo Tích

khuyến

Thái

Phổ Hoá)

thiền sư, thường giúp Lâm Tế Nghĩa Huyền

phát

Tông

thiền sư hoằng hoá. Nổi tiếng là thiền sư ngông

Bồ đề

, Tuệ

cuồng và cổ quái nhất phái Thiền tông Trung

tâm

Trung

Hoa, tương truyền có nhiều pháp lạ. Hàng

văn,

ngày, sư ra chợ đánh mõ và rao “Sáng ngày

Phóng

đánh mõ, đầu hôm đánh mõ”. Tổ Lâm Tế gọi sư

cuoàng

là con lừa, sư hý lên như con lừa và gọi Lâm Tế

ngâm

là “nhỏ nhoi chỉ đủ cho một con mắt”. Một hôm

sư đánh mõ rao sắp chết. Lâm Tế đem cho một

áo quan. Sư đánh mõ mời bà con sáng hôm sau

ra cửa Đông ngoài chợ xem sư chết. Nhưng

hôm sau sư không chết, hẹn tiếp hôm sau ở cửa

Tây, rồi cứ thế hẹn đến cửa Nam, cửa Bắc.

Đúng ngày thứ tư ở cửa Bắc, sư đánh mõ, chui

vào cửa quan, đậy nắp lại. Thiên hạ đổ tới mở

nắp áo quan thì không còn thấy sư nữa, chỉ

nghe tiếng mõ càng lúc càng xa.

13

La Hán lai

1

Theo Phúc Điền, La Hán đây là tên chùa,

Phổ

Trần

tham

nhưng theo đạo Phật La Hán cũng là bậc Thánh

khuyến

Thái

Ngưỡng

giác ngộ. Ngưỡng Sơn tức Tuệ Tịch (807 – 833)

phát

Tông

Sơn hoà

xuất gia tu học năm 14 tuổi. Ông tu tại núi Đại

Bồ đề

thượng

Ngưỡng Sơn, nên có tên Ngưỡng Sơn. Lúc đầu

tâm

(La Hán

học với Đam Nguyên, sau được Quy Sơn giác

văn

học đạo

ngộ trở thành Tổ phái Ngưỡng Sơn trong Thiền

với

tông trở thành Tổ thuộc phái Ngưỡng Sơn.

Ngưỡng

Sơn hoà

thượng).

14

Nhạc đế

1

Theo Phúc Điền thì Nhạc đế chỉ chung các quỷ

Phổ

Trần

thụ giới ư

thần. Tư Đại là Tuệ Tư đại sư, hiệu Tư Đại hoà

khuyến

Thái

Tư Đại

thượng. Tư thiền sư còn gọi là Nam Nhạc Tư

phát

Tông

thiền sư

Đại thiền sư. Công hạnh của thiền sư là rất lớn,

Bồ đề

(Nhạc đế

ngài có khả giáo hoá dân chúng khắp nơi và

tâm

thụ giới

đem nhiều lợi lạc cho chúng sinh. Chính vì lẽ

văn

với thiền

này, Nhạc đế và quỷ thần đều xin ngài được

sư Tư

Đại).

thụ giới và hộ trì Tam bảo.

15

Dã hồ

1

Theo sách Ngũ Đăng hội, Trong đó, có công án

Phổ

Trần

thượng

Bách Trượng dã hồ ghi “Mỗi khi Bách Trượng

khuyến

Thái

thính Bách Trượng

thượng đường thường có một lão tăng đến nghe pháp, rồi theo chúng giải tán. Một hôm không đi, Bách Trượng hỏi ‘Đứng đó là ai?’ Lão tăng

phát Bồ đề tâm

Tông, Tuệ Trung

(Cáo đồng

thưa ‘Tôi từ Phật Ca Diếp đời quá khứ, thường

văn,

nghe pháp

trú ở núi này, có một học nhân hỏi: ‘Người đại

Niêm

Bách

tu hành lại thường rơi vào nhân quả chăng?’ Tôi

tụng

Trượng)

đáp ‘Chẳng rơi vào nhân quả’. Do đó tôi bị đoạ

kệ

làm thân cáo đã 500 kiếp. Nay xin hoà thượng

thay cho một chuyển ngữ’”. Bách Trượng nói

“Chẳng mờ nhân quả”. Lão tăng nghe xong đại

ngộ”. Hoà thượng Phúc Điền cũng lý giải tương

tự.

16

Loa sư do

1

Theo truyền thuyết Phật giáo, kinh Kim cương

Phổ

Trần

hộ Kim

bị rơi xuống nước cả bầy ốc xúm lại đỡ bộ kinh

khuyến

Thái

Cương

lên cạn. Ý nói Phật pháp là sự mầu nhiệm vô

phát

Tông

(Ốc vặn

biên, vì nó đem lại nguồn sống cho con người

Bồ đề

còn hộ

và mọi loài. Kinh Kim cương là bản kinh có nội

tâm

kinh Kim

dung biểu thị cho gươm trí tuệ chặt đứt phiền

văn

Cương)

não. Vì vậy, bản kinh này được bảo trì và gìn

giữ. Ý nói người nào tu hành theo Phật pháp

cũng được hộ trì.

17

Thập

1

Theo các kinh điển Phật giáo như kinh Pháp

thiên ngư

Hoa, Hoa Nghiêm, Bát Nhã, Viên Giác… nói hễ

(Mười

những ai thường hộ trì, tụng đọc kinh kệ thì có

nghìn cá)

công đức chuyển nghiệp. Cũng thế điển này nói

mười nghìn con cá do nghe kinh mà kiếp sau

thác sinh làm vua và đã có đóng góp lớn cho

dân chúng và đất nước trong việc giáo dục con

người.

18

Ngũ bách biển (Năm trăm dơi)

1

Tây vực ký chép ở bờ biển Nam Hải có một cây khô, trong hốc cây có 500 con dơi. Một hôm trời rét có một bọn lái buôn nghỉ dưới gốc cây đốt lửa sưởi, lửa bốc cây cháy. Trong bọn đó, có người đọc kinh A tỳ đạt ma, dơi bị lửa đốt nóng nhưng mải nghe kinh nên bị chết cả. Do vậy, chúng được hoá kiếp thành người, về sau

đều bỏ nhà đi tu và hoá thành Bồ tát.

Phổ khuyến phát Bồ đề tâm văn

Trần Thái Tông

19

Mãng văn

1

Theo Phúc Điền, Lương Vũ Đế nằm mộng có vị

Phổ

Trần

sám dĩ

sư mách “Chúng sinh trong đời chịu nhiều khổ

khuyến

Thái

(Trăn

não, nên làm cỗ chay trên đường, dưới sông

phát

Tông

nghe kinh

cúng mà cứu”. Có người khuyên vua nên đọc

Bồ đề

sám mà

kinh. Vua liền đọc kinh ba năm. Vợ Vũ Đế khi

tâm

được lên

còn sống, đối với các phi tần rất độc ác. Chết

văn

trời)

đi, bà bị hoá làm kiếp trăn, sống dưới đầm,

thường bị các côn trùng cắn, rỉa. Vũ Đế lại nằm

mộng thấy bà về bảo “Thiếp trước đây làm

nhiều điều ác, nay phải chịu khổ, xin bệ hạ làm

chay sám hối tội lỗi cho thiếp”. Vua lấy làm lạ,

mời sư lập đàn sám hối trong cung. Sau đó vua

mộng thấy vợ về báo tin đã được sinh ở thiên

giới. Trăn đây chính là thân kiếp sau của vợ Vũ

Đế.

20

Si nhi (Gã

1

Xuất xứ từ kinh Pháp Hoa nói rằng gã cùng tử

Phổ

Trần

si)

(si nhi) có viên ngọc quý trong túi áo mà không

thuyết

Thái

biết sử dụng trở thành kẻ bần cùng khổ cực,

hướng

Tông

lang thang khắp mọi nơi. Về sau, các thiền sư

thượng

sử dụng hình ảnh này để chỉ cho những kẻ ngu

nhất

lộ

dốt đi tìm yếu chỉ Thiền bên ngoài mà quên tự

tính giác ngộ có sẵn trong tâm.

21

Mã Tổ quải phất (Mã Tổ treo phất)

3

Phất là một dụng cụ đuổi ruồi muỗi. Xưa đức Phật chế cho hàng đệ tử dùng, có cán làm bằng tre hay gỗ. Sau này, các thiền sư dùng phất để mỗi khi thượng đường thuyết pháp. Điển này chỉ cho Mã Tổ Đạo Nhất đời Đường, pháp tự Nam Nhạc Hoài Nhượng mỗi khi có thiền sinh tham vấn, ngài dựng phất để biểu thị Thiền cơ. Đây nói treo phất tức gác cái phất lại. Có ý nghĩa là không can tới.

Phổ thuyết hướng thượng nhất lộ, Niêm tụng kệ,

Ñoái cô

Trần Thái Tông

,Tueä

Trung

22

Thú Sơn

2

Một công án của thiền sư Thủ Sơn. Bề tức là

Phổ

Trần

tàng bề

trúc bề. Các thiền sư dùng để tiếp dẫn học đồ.

thuyết

Thái

(Thú Sơn

Trúc bề dài khoảng ba tấc, làm bằng tre, hình

hướng

Tông

giấu bề)

khom cánh cung, sơn son. Thú Sơn tức Thú Sơn

thượng

Tỉnh Niệm thiền sư đời Đường dòng Lâm Tế.

nhất

Khi thượng đường dựng cây trúc bề (cây thước)

lộ,

thị chúng rằng “Này tất cả mọi người. Nếu gọi

Niêm

là cây thước thời phải khẳng định, nếu chẳng

tụng

gọi cây thước thời trái phủ định. Vậy tất cả mọi

kệ

người gọi là cái gì?” Giấu bề có nghĩa là không

cần tới trúc bề.

23

Triệu

5

Triệu Châu là thiền sư Trung Hoa, sống vào đời

Phổ

Trần

Châu liệt

Đường, người ở làng Hách, Tào Châu, pháp

thuyết

Thái

phá bố

hiệu Tùng Thẩm. Sư xuất gia tại viện Hộ

hướng

Tông

sam

Thông ở Tào Châu. Trước khi thụ giới sư đến

thượng

,Tuệ

(Triệu

Trì Dương tham yết ngài Nam Tuyền Phổ

nhất

Trung

Châu xé

Nguyện, ngài Nam Tuyền cho sư là bậc pháp

lộ,

rách thiên

khí. Sư đến đàn Lưu Ly ở Tung Sơn thụ giới, lại

Niêm

sam)

trở về Nam Tuyền Phổ Nguyện, y chỉ 20 năm.

tụng

Về sau, sư học đạo với Hoàng Bá, Bảo Thọ. Sư tôn kính Tín Tâm Minh của Tổ Tăng Xán, sư có nhiều công án nổi tiếng như Chí đạo vô nan, Con chó có Phật tính hay không?....

Theo một công án Thiền thì có một vị tăng hỏi Triệu Châu Tòng Thẩm thiền sư đời Đường, dòng phái Nam Nhạc như sau:

“Muôn pháp về một, một về chốn nào”. Sư đáp “Ta ở Thanh Châu làm một áo vải nặng 7 cân”. Bố sam tức là áo thiên sam bằng vải. Thiên sam là một thứ áo lót cộc tay, treo trên vai trái xuống, bọc che hai bên nách. Xẻ rách áo thiên

sam nghĩa là không cần đến áo thiên sam.

kệ,

Thướng

Phúc

Đường

Tiêu

Dao

thiền

sư,

Trừu

trần

ngâm,

Tụng

cổ

24

Vân Môn

1

Theo một công án Thiền là, có vị tăng hỏi Vân

Phổ

Trần

quyên

Môn “Thế nào là lời bàn siêu Phật việt Tổ?”

thuyết

Thái

khước hồ

Ngài đáp “Hồ bính” (bính là thứ bánh bằng bột

hướng

Tông

bính (Vân

và vừng). Ý nói Thiền là thực tại “đang là”,

thượng

Môn vứt

chẳng có gì là siêu việt cả, cái bánh là chỉ cho

nhất

bỏ hồ

thực tại đang trôi chảy mà ai cũng có thể nắm

lộ

bính)

bắt và thể nhập.

25

Đức Sơn

1

Cảnh Đức truyền đăng lục. Thiền ngữ này chỉ

Phổ

Trần

khí bổng

cho Đức Sơn Tuyên Giám thiền sư dùng gậy để

thuyết

Thái

(Đức Sơn

chỉ bảo hướng dẫn học trò về ý chỉ Thiền. Theo

hướng

Tông

buông

Bích Nham lục ghi: “Đức Sơn gậy đánh như

thượng

gậy)

mưa, Lâm Tế hét vang to như sấm”.

nhất

lộ

26

Lâm Tế

4

Là thiền sư Trung Hoa, khai tổ của tông Lâm

Phổ

Trần

(Thiền sư

Tế, sống vào đời Đường, họ Hình, người Nam

thuyết

Thái

Lâm Tế)

Hoa, Tào Châu (Hà Nam). Sau khi xuất gia, thụ

hướng

Tông

giới, sư đi du phương tham vấn, làm môn hạ cho

thượng

,Tuệ

ngài Hoàng Bá, rồi đến yết kiến ngài Đại Ngu.

nhất

Trung