Diện và hàng thừa kế theo pháp luật Việt Nam

01/01/2003; do đó cho đến trước ngày trước ngày 01/01/2003 mà có một bên vợ hoặc chồng chết trước thì bên chồng hoặc vợ còn sống được hưởng di sản của bên chết để lại theo quy định của pháp luật về thừa kế. Trong trường hợp sau ngày 01/01/2003 họ vẫn chưa đăng ký kết hôn mà có một bên vợ hoặc chồng chết trước và có tranh chấp về thừa kế thì trong khi chưa có quy định mới của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, tùy từng trường hợp mà toà án xử lý như sau:

- Nếu chưa thụ lý vụ án thì không thụ lý.

- Nếu đã thụ lí vụ án và đang giải quyết thì ra quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết vụ án.

Với quy định nêu ở trên thì sau ngày 01/ 01/2003 họ vẫn chưa đăng ký kết hôn mà có một bên vợ hoặc chồng chết và có tranh chấp về thừa kế thì chờ quy định mới của cơ quan nhà nước có thẩm quyền về cách giải quyết. Điều này không phù hợp với quy định, từ sau ngày 01/01/2003 mà họ không đi đăng ký kết hôn thì pháp luật không công nhận họ là vợ chồng (Nghị quyết số 35/ 2000/ QH 10 ngày 09/6/2000 hướng dẫn thực hiện Luật HN&GĐ năm 2000).

Nếu pháp Luật HN&GĐ đã không công nhận không công nhận họ là vợ chồng thì trong trường hợp này nghị quyết số 01/2003/ NQ-HĐTP ngày 16/4/2003 cũng nên quy định họ không phải là vợ chồng hợp pháp nên không được hưởng thừa kế của nhau. Có như vậy mới có sự thống nhất giữa các văn bản hướng dẫn thực hiện luật hôn nhân gia đình năm 2000 với các nội dung liên quan đến diện người hưởng thừa

Thứ ba: Cần có văn bản hướng dẫn về quan hệ thừa kế giữa con riêng và bố dượng, mẹ kế.

Điều 679 BLDS năm 2005 quy định: “Con riêng và bố dượng, mẹ kế nếu có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con thì được

thừa kế di sản của nhau và còn được thừa kế di sản theo quy định tại Điều 676 và Điều 677 của Bộ luật này” [26].

Với quy định trên, để thuận tiện trong việc áp dụng và tránh những tranh chấp xảy ra trên thực tế, cần phải có sự hướng dẫn cụ thể về việc con riêng và bố dượng, mẹ kế có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con là như thế nào? Cụ thể là hướng dẫn về phạm vi chăm sóc, nuôi dưỡng; thời gian chăm sóc, nuôi dưỡng; độ tuổi... Sự hướng dẫn cụ thể về một số tiêu chí xác định quan hệ “như cha con, mẹ con” sẽ là cơ sở để các thẩm phán vận dụng, tránh việc xem xét mối quan hệ trên theo ý chí chủ quan và đôi khi không đáp ứng quyền lợi của các bên trong quan hệ thừa kế giữa con riêng và bố dượng, mẹ kế.

Thứ tư: Cần có văn bản hướng dẫn về việc thừa kế thế vị trong mối quan hệ nuôi con nuôi và con riêng với bố dượng, mẹ kế.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 129 trang tài liệu này.

Điều 678 của BLDS năm 2005 quy định con nuôi và cha nuôi, mẹ nuôi được thừa kế di sản của nhau và còn được thừa kế di sản theo quy định tại Điều 676 và Điều 677 của Bộ luật này. Điều 679 BLDS năm 2005 quy định con riêng và bố dượng, mẹ kế nếu có quan hệ chăm sóc, nuôi dưỡng nhau như cha con, mẹ con thì được thừa kế di sản của nhau và còn được thừa kế di sản theo quy định tại Điều 676 và Điều 677 của Bộ luật này.

Điều 677, BLDS năm 2005 quy định trong trường hợp con của người để lại di sản chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống; nếu cháu cũng chết trước hoặc cùng một thời điểm với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha hoặc mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.

Trên cơ sở quy định của các điều luật đã nêu người con nuôi và người con riêng nếu có đủ điều kiện theo quy định của pháp luật thì ngoài việc được

hưởng di sản thừa kế của cha nuôi, mẹ nuôi; của cha dượng, mẹ kế còn được thừa kế di sản theo quy định tại Điều 677 thừa kế thế vị. Tuy nhiên có vấn đề chưa quy định rõ đó là:

- Trường hợp thừa kế thế vị chỉ đặt ra trong trường hợp người con nuôi đó có con đẻ hay cả con nuôi của người con nuôi đó được hưởng ?

- Trường hợp được thừa kế thế vị của con riêng đối với cha dượng, mẹ kế thì con đẻ hay cả con nuôi của người con riêng đó được hưởng thừa kế thế vị?

- Cũng trong hoàn cảnh như nêu trên xảy ra đối với trường hợp là chắt thì sẽ được giải quyết như thế nào?

Mối quan hệ nuôi con nuôi; con riêng với cha dượng, mẹ kế trong thực tiễn xét xử luôn là nội dung phức tạp, cần có các văn bản pháp luật hướng dẫn để hướng dẫn công tác xét xử, đảm bảo có quan điểm thống nhất giữa các cấp xét xử. Thừa kế thế vị trong các mối quan hệ này càng phức tạp hơn, đồng thời cũng là lĩnh vực có nhiều mới mẻ, rất cần đến sự hướng dẫn của các văn bản dưới luật.

Thứ năm: Cần thiết công nhận hình thức án lệ. Việt Nam là một nước mang truyền thống pháp luật dân sự (Civil Law), có nghĩa là án lệ không phải là nguồn luật áp dụng ở Việt Nam, do đó nó không mang tính ràng buộc đối với Toà án. Tuy nhiên, trên thực tế, án lệ có vai trò hỗ trợ cho việc áp dụng luật một cách thống nhất, đồng bộ trên toàn lãnh thổ. Đặc biệt là đối với những quan hệ phát sinh nhưng chưa có quy định pháp luật điều chỉnh, hoặc đã có quy định của pháp luật nhưng hoặc không đầy đủ hoặc thiếu cụ thể, hoặc không phù hợp với thực tế. Vì thế, khi có tranh chấp, chưa có cơ sở để đưa ra phán quyết hoặc cơ sở để đưa ra phán quyết không rõ ràng.

Từ thực trạng trên mà Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 2/6/2005 của Bộ Chính trị về chiến lược cải cách Tư pháp từ nay cho đến năm 2020 đã định

hướng các nhiệm vụ trọng tâm của TANDTC, trong đó có việc phát triển án lệ. Thực chất án lệ là bản án, quyết định do Toà án xây dựng nên, bao hàm cả phong tục, tập quán áp dụng chung. Với tinh thần này, TANDTC cần ban hành các tập án lệ điển hình để đảm bảo việc áp dụng thống nhất pháp luật của Toà án. Cùng một sự kiện, cùng một vụ án giống nhau thì phải được xét xử như nhau, đây cũng là việc làm phù hợp với xu hướng áp dụng án lệ ngày nay của các nước mang truyền thống pháp luật dân sự (Civil Law), ví dụ ở Pháp, Tây Ban Nha, Liên bang Đức, Mêxicô, Nhật Bản.

Tiều kết chương 3

Thực tiễn đã minh chứng số lượng vụ việc dân sự nói chung và các vụ việc về thừa kế ngày càng tăng, tính chất phức tạp ngày càng cao. Trong quá trình giải quyết các cơ quan có thẩm quyền giải quyết đã gặp không ít những lúng túng, vướng mắc khi áp dụng các quy phạm pháp luật trong BLDS 2005, và hệ thống pháp luật đất đai và các văn bản hướng dẫn giải quyết các tranh chấp về thừa kế. Đồng thời sự phối hợp giữa Tòa án với các cơ quan liên quan còn rời rạc ảnh hưởng tới việc xác minh chứng cứ, việc thi hành bản án của Tòa án dẫn tới quyền lợi ích hợp pháp của công dân bị ảnh hưởng không ít.

Mặc dù còn những thiếu xót nhất định nhưng có thể thấy rằng do chủ động nắm bắt tình hình và đề ra nhiều biện pháp tích cực như yêu cầu thường xuyên rà soát, nắm bắt, có kế hoạch khắc phục ngay và xác định trách nhiệm, xử lý ngay đối với những vi phạm trong công tác xét xử… Do vậy chất lượng giải quyết, xét xử các loại vụ án được đảm bảo và có những tiến bộ nhất định.

KẾT LUẬN

Việc xác định chính xác diện và hàng thừa kế có ý nghĩa pháp lý quan trọng trong việc giải quyết tranh chấp về quyền thừa kế. Việc nghiên cứu những quy định của pháp luật về diện và hàng thừa kế giúp chúng ta hiểu đúng, hiểu rõ hơn về những người thừa kế của người chết gồm những người thân thích của người để lại di sản cũng như thứ tự ưu tiên hưởng di sản thừa kế theo pháp luật.

BLDS năm 2005 được coi là văn bản cơ bản quy định địa vị pháp lý, chuẩn mực pháp lý cho cách ứng xử của cá nhân, pháp nhân, chủ thể khác; bảo đảm sự bình đẳng và an toàn pháp lý trong quan hệ dân sự, góp phần tạo điều kiện đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của nhân dân, thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Các quy định về thừa kế trong BLDS của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam đã đánh dấu bước phát triển mới của ngành luật dân sự nói chung và pháp luật thừa kế nói riêng. BLDS 2005 là kết quả của quá trình pháp điển hóa những quy định của pháp luật dân sự ở Việt Nam. Trong đó có những quy định về thừa kế trong những năm qua.

Đáp ứng tính cấp thiết của đề tài, luận văn đã tập trung phân tích và làm rõ các nhiệm vụ của đề tài: nghiên cứu làm rõ các khái niệm về diện và hàng thừa kế, phân tích, tìm hiểu pháp luật thừa kế về diện và hàng thừa kế qua các thời kỳ lịch sử, phân tích, đánh giá, so sánh với pháp luật diện và hàng thừa kế trong BLDS năm 2005. Từ đó tác giả phân tích thực tiễn giải quyết tranh chấp về thừa kế nói chung và thừa kế theo pháp luật nói riêng, thông qua các vụ án của Tòa án đã giải quyết đánh giá tính áp dụng thực tế của Tòa án. Qua đó làm rõ những quy định còn bất cập, chưa hợp lý. Trên cơ sở đó luận văn đưa ra các kiến nghị, đề xuất hoàn thiện các quy định của pháp luật để giải quyết các tranh chấp thừa kế theo pháp luật phù hợp với thực tế nhằm nâng cao chất lượng xét xử của Tòa án các cấp.

Nhiều vấn đề đề cập trong luận văn này còn ở phạm vi hẹp. Tuy nhiên, thực tiễn luôn phức tạp và có những biến đổi khó lường. Để có thể giải quyết triệt để các vấn đề đã nêu trong luận văn đòi hỏi phải có sự đầu tư nghiên cứu sâu hơn nữa về lý luận cũng như thực tiễn, do đó luận văn không tránh khỏi những thiếu xót. Tác giả mong nhận được các ý kiến đóng góp để hoàn thiện thêm đề tài nghiên cứu của mình.

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Nguyễn Mạnh Bách (1993), Chế độ hôn sản và thừa kế trong luật Việt Nam, NXB Thành phố Hồ Chí Minh.

2. Trần Hữu Biền và Đinh Văn Thanh (1995), Hỏi đáp về pháp luật thừa kế, NXB Công an nhân dân, Hà Nội.

3. Bộ Tư pháp (1956), Thông tư số 1742-BNC ngày 18/9/1956 quy định một số vấn đề về thừa kế, Hà Nội.

4. Bộ tư pháp (2013), Báo cáo số 151/BC-BTP tổng kết thi hành Bộ luật dân sự năm 2005 ngày 15 tháng 7 năm 2013, Hà Nội.

5. Bộ tư pháp (2013), Vụ Pháp luật dân sự - kinh tế triển khai hoạt động khảo sát về “Thực tiễn thi hành một số chế định của Bộ luật Dân sự năm 2005 phục vụ công tác xây dựng và hoàn thiện pháp luật dân sự”, Hà Nội.

6. Chính phủ (1950) Sắc lệnh số 97/ SL của Chủ tịch nước ngày 22/5/1950 sửa đổi một số quy lệ và chế định trong Dân luật, Hà Nội.

7. Chính phủ (1960), Sắc lệch số 02/SL của Chủ tịch nước ngày 13/01/1960 về việc công bố Luật Hôn nhân và Gia đình ngày 29/12/1959, Hà Nội.

8. Chính phủ (2000), Nghị định số 70/NĐ-CP ngày 03/10/2000 quy định chi tiết về thi hành Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2000, Hà Nội.

9. Chính phủ (2001), Nghị định số 77/NĐ-CP ngày 22/10/2001 quy định chi tiết về đăng ký kết hôn theo Nghị quyết số 35/2000/NQ-QH10, Hà Nội.

10. Chính phủ (2002), Nghị định số 32/2002/NĐ-CP về việc áp dụng Luật hôn nhân và gia đình đối với các dân tộc thiểu số, Hà Nội.

11. Chính phủ (2005), Nghị định số 158/2005/NĐ-CP ngày 27 tháng 12 năm 2005 của Chính phủ về đăng ký và quản lý hộ tịch, Hà Nội.

12. Nguyễn Ngọc Điện (1999), Một số suy nghĩ về thừa kế trong Bộ luật dân sự Việt Nam, NXB Trẻ Thành phố Hồ Chí Minh.

Xem toàn bộ nội dung bài viết ᛨ