Cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính ở Việt Nam hiện nay và vấn đề hoàn thiện

- Tạo cơ hội trình bày, trao đổi, cung cấp tài liệu của các bên liên quan, đặc biệt của người khiếu nại;

- Dự thảo kết luận thẩm tra, xác minh phải được công bố, gửi cho các bên liên quan;

- Dự thảo quyết định giải quyết khiếu nại phải được gửi cho các bên liên quan;

- Tạo cơ hội trao đổi về nội dung trong dự thảo quyết định giải quyết khiếu nại;

- Thống nhất và tăng thêm thời hiệu khiếu nại hành chính;

- Quy định về tiêu chí, điều kiện rõ ràng để thực thi việc bồi thường cho người dân khi bị thiệt hại bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính.

Thứ ba, tăng cường trách nhiệm của cơ quan hành chính trong việc giải quyết khiếu nại

Luật khiếu nại và giải quyết khiếu nại cần phải được xây dựng theo hướng xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của cơ quan, công chức giải giải quyết khiếu nại hành chính; tăng cường kỷ luật công vụ trong giải quyết khiếu nại, cụ thể:

- Tăng cường chức năng, quyền hạn cho cơ quan Thanh tra theo hướng là cơ quan chuyên trách giải quyết khiếu nại hành chính;

- Phân định rõ thẩm quyền giải quyết khiếu nại hành chính giữa cơ quan Thanh tra hành chính và cơ quan Thanh tra chuyên ngành;

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 116 trang tài liệu này.

- Cơ quan Thanh tra cấp trên sẽ giải quyết khiếu nại đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của thủ trưởng cơ quan hành chính cấp dưới trực tiếp của thủ trưởng cơ quan hành chính cấp mình; Thanh tra Chính phủ sẽ giải quyết những khiếu nại quyết định hành chính, hành vi hành chính của Chủ tịch ủy ban nhân dân cấp tỉnh và Bộ trưởng bị khiếu nại;

- Quy định những điều kiện pháp lý, thiết chế cần thiết nhằm bảo đảm

tính khách quan, độc lập, và tính chuyên nghiệp của cơ quan Thanh tra trong việc giải quyết khiếu nại hành chính.

Thứ tư, xây dựng quy trình hoàn chỉnh công tác giải quyết khiếu nại hành chính

Luật khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính phải xác lập một quy trình hoàn chỉnh, thống nhất cho công tác giải quyết khiếu nại hành chính theo hướng đơn giản, cụ thể, vì sự thuận lợi của người dân khi thực hiện quyền khiếu nại của mình, cụ thể:

- Ghi nhận quy trình tiếp nhận, thụ lý đơn khiếu nại hành chính một cách rõ ràng;

- Cụ thể hóa các bước tiến hành thẩm tra, xác minh vụ việc khiếu nại hành chính;

- Quy định những gì được coi là chứng cứ để làm cơ sở giải quyết vụ việc khiếu nại dựa trên lý thuyết về chứng cứ;

- Quy trình ban hành kết luận thanh tra vụ việc khiếu nại hành chính;

- Quy trình ban hành quyết định giải quyết vụ việc khiếu nại hành chính.

Thứ năm, đổi mới cơ chế giám sát công tác giải quyết khiếu nại hành

chính

Luật khiếu nại và giải quyết khiếu nại hành chính và các luật khác liên

quan đến công tác giám sát trong lĩnh vực này cần được xây dựng theo hướng đổi mới cơ chế giám sát giải quyết khiếu nại hành chính theo hướng:

- Quy định rõ ràng từng bước của cả quy trình giám sát công tác giải quyết khiếu nại hành chính theo hướng đơn giản, công khai, minh bạch;

- Quy định về hiệu lực của các kết luận giám sát; trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan hành chính tiếp thu, xử lý, tuân thủ kết luận giám sát;

- Quy định nội dung, thẩm quyền giám sát của mỗi chủ thể tham gia

giám sát công tác giải quyết khiếu nại. Chẳng hạn, Quốc Hội chỉ thực hiện việc giám sát vĩ mô, nghĩa là đánh giá chung tình hình thực thi pháp luật khiếu nại, định ra những định hướng chung, chính sách nhằm tăng cường hiệu quả của công tác giải quyết khiếu nại. Không để Quốc Hội, các cơ quan của Quôc Hội sa đà vào việc đánh giá, xem xét lại vụ việc khiếu nại cụ thể.

- Phân loại chủ thể giám sát thành hai nhóm: Những cơ quan, tổ chức có thẩm quyền và trách nhiệm giám sát theo luật định và những cơ quan, tổ chức thực hiện công tác giám sát trên cơ sở tự nguyện;

- Không quy định nhiều chủ thể có thẩm quyền, trách nhiệm giám sát theo luật định. Đối với những thiết chế giám sát trên cơ sở tự nguyện, cần khẳng định quyền giám sát và quy định rõ thủ tục giám sát của những thiết chế này. Chủ thể giám sát tự nguyện nên là các tổ chức xã hội, các phương tiện thông tin đại chúng và mọi công dân quan tâm;

- Quy định về mối quan hệ phối hợp, chia sẻ thông tin giữa các cơ quan có thẩm quyền giám sát theo luật định;

- Quy định rõ trách nhiệm cá nhân, nghĩa vụ của những người đứng đầu các cơ quan, tổ chức và những người được phân công phụ trách công tác giám sát;

- Quy định cụ thể chế tài đối với cá nhân, cơ quan không đáp ứng các kiến nghị, kết luận đúng pháp luật của cơ quan giám sát.

3.2.4. Đổi mới căn bản Cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính

Sau thời gian chuẩn bị, với sự tham khảo phương thức giải quyết khiếu nại hành chính ở các quốc gia khác nhau có hệ thống pháp luật khác nhau, cuối cùng nước ta đã lựa chọn phương án tài phán nằm ngoài nền hành chính để phán xét hành chính. Đây là phương thức tài phán giống như nền tài phán của các nước theo hệ thống pháp luật Chung. Nước ta, hệ thống pháp luật có nhiều nét tương đồng với hệ thống pháp luật Châu Âu lục địa và với những

nét chính trị, pháp lý, văn hóa đặc thù của Việt Nam thì có lẽ đây không phải là phương án thật sự phù hợp. Mặt khác, việc thiết lập tòa hành chính nằm trong hệ thống tòa án thường (tòa án giải quyết các tranh chấp tư) giống như những nước theo hệ thống pháp luật Chung để giải quyết các tranh chấp công giữa nhà nước và công dân cũng không thật sự phù hợp.

Luật Tố tụng hành chính được Quốc Hội khóa XII, kỳ họp thứ tám thông qua ngày 24 tháng 11 năm 2010 cho phép Tòa án có quyền tài phán với tất cả các quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan, người có thẩm quyền trong quản lý hành chính nhà nước trừ một số lĩnh vực như an ninh, quốc phòng, bí mật nhà nước, ngoại giao và điều quan trọng là người dân có thể lựa chọn giải quyết bằng con đường hành chính sau đó rồi mới kiện ra tòa hoặc kiện ra tòa ngay mà không cần giải quyết khiếu nại theo con đường hành chính ít nhất một lần như hiện nay. Liệu phương án này có hiệu quả không thì phải đợi thực tiễn thi hành trả lời. Luật Tố tụng hành chính là phương án được lựa chọn, bởi vì:

Về phương diện lý luận và nhận thức, khái niệm tài phán được đồng nghĩa với khái niệm xét xử, phán xét và như vậy cơ quan thực hiện quyền xét xử phải thuộc ngành tư pháp chứ không thể thuộc hành chính; sự tồn tại một cơ quan độc lập với cơ quan, người ra quyết định hành chính bị khiếu nại để phán quyết lại quyết định đó đúng hay sai ngay trong hệ thống hành pháp là làm giảm đi tính "quyền uy - phục tùng" trong hệ thống quản lý hành chính là khó có thể chấp nhận được [22, tr.170].

Phương thức giải quyết bằng tòa án có lẽ sẽ giải quyết ở mức độ nhất định những phức tạp của tình hình khiếu nại hành chính hiện nay nhưng sẽ không thật sự lớn. Bởi vì, khiếu nại hành chính không chỉ phát sinh từ những bất cập của cơ chế giải quyết khiếu nại, mà còn phát sinh từ nhiều nguyên

nhân khác nữa, trong đó chủ yếu là sự bất cập về chính sách, pháp luật trong các lĩnh vực của đời sống xã hội, do năng lực yếu kém của đội ngũ cán bộ, công chức, của bộ máy hành chính trong quản lý, điều hành nền hành chính nhà nước, do bất cập về kỷ luật công vụ và kỷ cương hành chính; thứ nữa liệu việc tòa án thường phán xét tranh chấp giữa một bên đại diện cho lợi ích Nhà nước với một bên là một cá nhân liệu có phù hợp không, tiếp nữa giải quyết tranh chấp phát sinh trong quản lý hành chính nhà nước chỉ bằng pháp luật chứ không xét tới yếu tố hợp lý của quan hệ phát sinh trong quản lý hành chính nhà nước... Nói chung, đây có lẽ chưa phải là phương thức giải quyết tối ưu nhất.

Trên cơ sở tham khảo một số nước trong khu vực có nền văn hóa tương đồng với chúng ta, trên cơ sở hệ thống pháp luật Việt Nam và với đặc thù của nền hành chính nước ta có lẽ phương án tốt nhất là nên thiết lập một cơ quan hành chính chuyên trách giải quyết khiếu nại hành chính, với một quy trình làm việc minh bạch, thẩm quyền độc lập và rõ ràng, có đội ngũ công chức có năng lực chuyên môn, giàu kinh nghiệm, mang tính chuyên nghiệp cao và tâm huyết với công tác giải quyết khiếu nại hành chính. Nói một cách khác là thiết lập một cơ quan hành chính tài phán độc lập với cơ quan hành chính quản lý để phán xét các quyết định của cơ quan quản lý hành chính, Tòa án chỉ là một thiết chế "bảo hiểm" pháp lý cuối cùng và nên thiết lập một Tòa án hành chính ngoài hệ thống tòa án thường. Thực ra, đây không phải là một ý tưởng mới mà nó đã được bàn tới từ lâu, đã được chuẩn bị cho việc hình thành nhưng người ta không chấp nhận bởi cho rằng làm giảm đi tính "quyền uy - mệnh lệnh" trong quản lý hành chính nhà nước; vì khái niệm tài phán được đồng nghĩa với khái niệm xét xử và như vậy cơ quan thực hiện quyền xét xử phải thuộc ngành tư pháp chứ không thể thuộc hành chính. Tuy nhiên, xét về bản chất của hoạt động tài phán hành chính là việc giải quyết tranh chấp giữa

công dân và công quyền về một vấn đề pháp luật. Khi đã nói đến tranh chấp và giải quyết tranh chấp người ta nghĩ ngay đến sự hiện diện và vai trò của Toà án. Nhưng tranh chấp hành chính có một đặc điểm hết sức quan trọng là một bên trong tranh chấp, bên được coi là “bị đơn”, luôn là cơ quan hành chính mang quyền lực nhà nước (quyền lực hành chính), đại diện cho lợi ích công, cho nên việc giải quyết đòi hỏi phải có một phương thức đặc biệt và bởi cơ quan đặc biệt.

Về mặt tổ chức, cơ quan tài phán hành chính được tổ chức thành hệ thống, thuộc hành pháp, trực thuộc Thủ tướng Chính phủ, độc lập với cơ quan hành chính các cấp (Bộ, Ủy ban nhân dân các cấp và các cơ quan quản lý khác). Các cơ quan tài phán hành chính bao gồm: cơ quan tài phán hành chính trung ương, cơ quan tài phán hành chính vùng, cơ quan tài phán hành chính khu vực. Cơ quan tài phán hành chính cấp trên độc lập, không can thiệp vào hoạt động giải quyết khiếu kiện của cơ quan tài phán hành chính cấp dưới. Do Thủ tướng Chính phủ là người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước cao nhất, chịu trách nhiệm trước Quốc hội về hoạt động của nền hành chính quốc gia, cho nên Thủ tướng Chính phủ sẽ là người lãnh đạo, chỉ đạo cao nhất đối các cơ quan tài phán hành chính. Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo hệ thống cơ quan này nhưng không can thiệp trực tiếp vào những vụ việc khiếu nại cụ thể. Cơ quan này có tên gọi là "Cơ quan tài phán hành chính".

Về chức năng: Cơ quan tài phán hành chính có chức năng giải quyết khiếu nại của cơ quan, tổ chức, cá nhân đối với quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính, của cán bộ, công chức trong cơ quan hành chính nhà nước; khiếu nại quyết định kỷ luật của cán bộ, công chức (trừ các quyết định hành chính, hành vi hành chính liên quan đến an ninh, quốc phòng, ngoại giao).

Về nhiệm vụ, quyền hạn của cơ quan tài phán hành chính cụ thể như sau:

- Ra quyết định giải quyết định khiếu nại hành chính;

- Bác yêu cầu của người khiếu kiện nếu yêu cầu đó không có căn cứ pháp lý;

- Chấp nhận một phần hay toàn bộ yêu cầu của người khiếu kiện, tuyên huỷ một phần hay toàn bộ quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật;

- Xác định trách nhiệm của cơ quan hành chính về bồi thường thiệt hại, khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức bị xâm phạm do quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật gây ra;

- Chấp nhận yêu cầu của người khiếu kiện tuyên huỷ quyết định kỷ luật trái pháp luật; buộc người đứng đầu cơ quan, tổ chức thực hiện trách nhiệm công vụ theo quy định của pháp luật; buộc bồi thường thiệt hại, khôi phục quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân;

- Huỷ bỏ quyết định hành chính hoặc chấm dứt hành vi hành chính trái pháp luật của cơ quan hành chính, người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính; yêu cầu khắc phục hậu quả do quyết định hành chính, hành vi hành chính trái pháp luật gây ra.

- Ra quyết định tạm đình chỉ thi hành quyết định hành chính bị kiện nếu xét thấy việc thi hành quyết định đó sẽ gây ra hậu quả khó khắc phục.

- Yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định hình thức kỷ luật hành chính đối với công chức đã ban hành quyết định hành chính hoặc thực hiện hành vi hành chính trái pháp luật; áp dụng các biện pháp nhằm khắc phục nguyên nhân dẫn đến vi phạm pháp luật trong cơ quan hành chính nhà nước.

- Kiến nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ các văn bản pháp quy trái pháp luật là căn cứ của quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính bị kiện.

Tất nhiên như đã phân tích việc xem xét và sửa chữa những sai sót bởi

chính các cơ quan đã có quyết định hành chính, hành vi hành chính thực sự vẫn có những hiệu quả nhất định bởi có nhiều tranh chấp có thể được giải quyết rất hiệu quả từ cơ sở. Vì vậy, vẫn nên duy trì trình tự xem xét lại các quyết định hành chính, hành vi hành chính tại các cơ quan có quyết định hành chính, hành vi hành chính bị khiếu nại nhưng với thời gian ngắn hơn và không coi đó là một cấp giải quyết mà chỉ là một thủ tục bắt buộc (có tính chất hòa giải) trước khi khiếu nại đến cơ quan tài phán hành chính.

Để đảm bảo hiệu quả hoạt động cho cơ quan này cần quy định để tránh sự tác động trực tiếp của các cơ quan, tổ chức khác, kể cả tổ chức Đảng cùng cấp trong khi tiếp nhận và giải quyết những vụ việc cụ thể. Điều này không mâu thuẫn với nguyên tắc đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng đối với Nhà nước và xã hội. Nó cũng phù hợp với chủ trương hiện nay của Đảng trong việc đổi mới phương thức lãnh đạo của Đảng đối với bộ máy Nhà nước nói riêng và hệ thống chính trị nói chung.