Ruột Non; 2. Kết Tràng; 3. Kết Tràng Trái

Trường hợp nghe mất hoàn toàn nhu động: liệt dạ cỏ, chướng hơi cấp tính, bội thực dạ cỏ, nghẽn dạ lá sách, viêm màng bụng và các bệnh nặng.

Nhu động dạ cỏ tăng, co bóp nhiều, lực co bóp mạnh: giai đoạn đầu chướng hơi dạ cỏ, trúng

độc thức ăn, ăn phải các loại thức ăn lên men mạnh, mốc, thối, hàm lượng gluxit cao.

- Xét nghiệm chất chứa trong dạ cỏ:

Sau khi trâu, bò ăn từ 2 – 3 giờ bắt đầu dùng ống thông lấy dịch dạ cỏ ra kiểm tra:

Màu sắc dịch dạ cỏ tuỳ thuộc vào chất chứa, thức ăn trong dạ cỏ. Nếu dịch có màu đen, cà phê, gạch là do có quá trình viêm loét trong dạ cỏ.

Nếu dịch dạ cỏ có mùi thối do liệt dạ cỏ lâu ngày.

Độ pH chất chứa trong dạ cỏ ở trạng thái sinh lý giao động từ 6,8 – 7,4 và độ axít chung từ 0,6 - 9,2 đơn vị. Khi kiểm tra thấy độ axit tăng (30 - 40 đơn vị) do quá trình lên men trong dạ cỏ mạnh, làm độ pH giảm so với bình thường.

Kiểm tra số lượng vi khuẩn hữu ích (Infuzoria – vi khuẩn phân huỷ xenluloza) trong dạ cỏ trên kính hiển vi ở trạng thái bình thường cho thấy: trong 1ml dịch dạ cỏ có 200.000 -

500.000 vi sinh vật. Trên một lam kính khi soi kính hiển vi đếm được trung bình từ 15 – 20 vi sinh vật. Khi số lượng vi khuẩn hữu ích giảm, cơ thể trâu bò rơi vào trạng thái loạn khuẩn dạ cỏ.

2. Khám dạ tổ ong

ở trâu bò nước ta thường hay gặp viêm dạ tổ ong do ngoại vật. Khi bị viêm dạ tổ ong do ngoại vật thường kế phát chướng hơi dạ cỏ.

- Vị trí dạ tổ ong:

Dạ tổ ong nằm trên xương mỏm kiếm, khoảng xương sườn 6 - 8, hơi nghiêng về trái.

- Khám dạ tổ ong:

Khám dạ tổ ong nhằm mục đích phát hiện phản ứng đau của trâu, bò khi bị viêm dạ tổ ong do ngoại vật. Trong thực tế thường dùng các phương pháp phát hiện phản ứng đau của trâu, bò như sau:

a. Dùng đòn khiêng hoặc đoạn gậy có độ dài 1 m đặt sau 2 chân trước vào vị trí dạ tổ ong, hai người hai bên nâng ép lên vùng dạ tổ ong và quan sát trâu bò có phản ứng đau hay không?

b. Dắt trâu, bò lên dốc và xuống dốc và quan sát. Khi đi lên, các khí quan trong xoang bụng dồn về phía sau, dạ tổ ong không bị chèn ép, con vật dễ chịu. Lúc đi xuống, dạ tổ ong bị chèn ép, nếu có ngoại vật trâu, bò sẽ tỏ ra đau đớn.

c. Cho trâu, bò nhảy qua rãnh hay bờ tường và quan sát phản ứng đau của con vật, khi bị viêm dạ tổ ong do ngoại vật trâu, bò thường đứng dừng lại không dám nhảy.

d. Dắt trâu, bò quay phải hoặc quay trái đột ngột. Khi bị viêm dạ tổ ong do ngoại vật, dắt quay trái trâu, bò đau đớn và thường chùn chân, không bước vì dạ tổ ong bị chèn ép, khi quay phải trâu, bò vẫn đi bình thường.

e. Dùng Arecolin hoặc Pilocarpin tiêm vào dưới da cho trâu, bò, sau khi tiêm khoảng từ 5 – 10 phút quan sát thấy trâu, bò có phản ứng đau dữ dội. Phản ứng đau dữ dội này là

do thuốc tăng cường cơ trơn dạ tổ ong co bóp mạnh tác động vào ngoại vật gây phản

ứng đau.

f. Trường hợp ngoại vật là kim loại có thể dùng máy dò mìn đặt vào vị trí dạ tổ ong để

phát hiện.

3. Khám dạ lá sách

- Vị trí dạ lá sách:

Dạ lá sách ở bên phải loài nhai lại, trong khoảng xương sườn 7 - 9, trên dưới đường ngang kẻ từ khớp vai song song với mặt đất.

- Sờ nắn:

Dùng ngón tay hay nắm tay ấn mạnh vào các gian sườn 7, 8, 9 vùng dạ lá sách. Nếu con vật tỏ ra khó chịu, đau, né tránh, thường là triệu chứng nghẽn dạ lá sách và viêm dạ tổ ong do ngoại vật.

- Gõ:

Dùng búa gõ: gõ nhẹ nhàng vùng dạ lá sách, có âm đục lẫn âm bùng hơi và không có phản ứng đau là trạng thái bình thường. Nếu gia súc tỏ ra khó chịu, đau là triệu chứng nghẽn dạ lá sách, viêm dạ múi khế.

- Nghe:

Dùng ống nghe đặt vào vị trí dạ lá sách để nghe. Tiếng nhu động của dạ lá sách gần giống tiếng nhu động của dạ cỏ, nhưng nhỏ hơn. Sau lúc ăn nhu động của dạ lá sách khá rõ. Chú ý: lúc gia súc ăn thức ăn nhiều nước thì nhu động dạ lá sách gần giống như nhu động ruột. Nhu động dạ lá sách mất là triệu chứng nghẽn dạ lá sách; nếu yếu thường gặp trong các bệnh sốt cao.

- Chọc dò:

Dùng kim chọc dò vào vị trí dạ lá sách, quan sát không thấy đốc kim quay hình con lắc hoặc dùng sering bơm dung dịch MgSO4 25% vào dạ lá sách, nếu thấy nặng tay, kết hợp với các triệu chứng lâm sàng có thể kết luận con vật bị nghẽn dạ lá sách.

4. Khám dạ múi khế

- Vị trí:

Dạ múi khế nằm phần dưới bụng, sát cung sườn, từ xương sườn 12 đến mỏm kiếm bên phải.

- Sờ nắn:

Đối với trâu, bò, dùng 3 đầu ngón tay ấn mạnh theo cung sườn phải, vào trong và về phía trước. Bê, nghé, dê, cừu thì cho nằm nghiêng bên trái để sờ nắn dạ múi khế.

- Gõ:

Gõ dạ múi khế có âm đục, âm bùng hơi là trạng thái bình thường.

- Nghe:

Nghe tiếng nhu động dạ múi khế như tiếng nước chảy, gần giống nhu động ruột. Nhu động dạ múi khế tăng khi viêm dạ múi khế; nhu động giảm khi dạ cỏ bị liệt hoặc bội thực.

Đối với bê, nghé ở giai đoạn bú sữa thường hay bị rối loạn tiêu hóa do bị viêm dạ múi khế, loét dạ múi khế, viêm ruột ỉa chảy do E.coli (Colibacillosis) và Salmonella.

VIII. Khám dạ dày đơn

1. Dạ dày ngựa

Dạ dày nằm sâu trong xoang bụng nên khám bên ngoài không có giá trị chẩn đoán.

Quan sát các triệu chứng biểu hiện bên ngoài, khi cần có thể dùng ống thông dạ dày, khám trực tràng và xét nghiệm dịch dạ dày.

Ngựa biểu hiện triệu chứng: cơ thể gầy sút, trạng thái uể oải, hay ngủ gật, thiếu máu, niêm mạc vàng thường do viêm loét dạ dày.

Ngựa biểu hiện đau bụng đột ngột, nôn mửa, ngồi như chó ngồi, vùng bụng từ khoảng sườn 15 - 17 bên trái căng đầy thường do co thắt thượng vị, giãn dạ dày cấp tính.

Khi tiến hành thông dạ dày: hơi ra nhiều, chua, gia súc dịu những cơn đau thưòng do giãn dạ dày cấp tính. Nếu con vật vẫn đau đớn thì tìm nguyên nhân khác.

Với ngựa thể vóc nhỏ mà dạ dày bị giãn nặng, có thể khám qua trực tràng đưa tay về phía trước thận trái, sờ gặp dạ dày tròn, đàn hồi và di động theo nhịp thở.

2. Dạ dày lợn

Vị trí bên trái xoang bụng. Khi quan sát thấy vùng bụng bên trái căng to thường bị đầy hơi hoặc bội thực.

Khi dạ dày bị chướng hơi sờ vào như bóng khí. Khị dạ dày bị bội thực sờ vào thấy thức ăn rắn chắc, ấn mạnh làm lợn có phản xạ nôn. Ngoài ra một số bệnh gây viêm loét dạ dày (dịch tả lợn, phó thương hàn lợn) khi ấn mạnh vào vùng dạ dày cũng có thể gây nôn.

3. Dạ dày chó, mèo

Bội thực, đầy hơi thì vùng bụng trái căng to.

Khi ấn mạnh tay vào vùng bụng, dạ dày bội thực thì thức ăn trong dạ dày cứng và chắc như ấn vào túi bột. Còn trường hợp dạ dày bị đầy hơi ấn tay vào có cảm giác như ấn vào túi khí. Khi ấn tay vào vùng bụng gia súc đau, giãy giụa thì do viêm màng bụng, viêm dạ dày.

Dùng phương pháp gõ vùng bụng giúp cho việc chẩn đoán các bệnh trên.

4. Dạ dày gia cầm

Có thể sờ dạ dày cơ ở bên trái cơ thể, dạ dày tuyến không thể sờ được.

Nếu trong dạ dày tuyến có ngoại vật cứng thì có thể sờ được.

IX. Xét nghiệm chất chứa trong dạ dày

Hoạt động phân tiết của dạ dày do các đầu mút thần kinh vị giác bị thích kích hoặc do các chất có trong thức ăn, chất nội tiết kích thích gây phản xạ tiết.

Khi dạ dày phân tiết không bình thường, tiêu hóa bị rối loạn thì tính chất và thành phần dịch dạ dày bị thay đổi. Có thể chẩn đoán bệnh qua những thay đổi đó.

1. Cách lấy dịch dạ dày

Để khám tình hình phân tiết, tính chất phân tiết thì chỉ lấy một lần; khi tiến hành khám cơ năng phân tiết thì lấy nhiều lần.

Cách lấy dịch dạ dày gia súc:

Không cho súc vật ăn: gia súc lớn nhịn ăn từ 12-16 giờ, lợn từ 10-12 giờ, chó từ 8-10 giờ. Sau đó cho con vật ăn chất kích thích: ngựa dùng 500-1000 ml rượu 5%, lợn: 50g bánh bao + 400 ml nước hoặc cho cháo cám; với chó: 50-100 ml rượu 5% hay 400 ml canh thịt. Sau 40 - 60 phút cho ăn chất kích thích thì tiến hành lấy dịch dạ dày kiểm tra.

Có thể dùng ống thông dạ dày kích thích thành niêm mạc dạ dày, sau đó lấy luôn dịch dạ dày mà không cần dùng chất kích thích.

Nếu khám khả năng phân tiết thì trong khoảng 2 giờ 25 phút lấy 6 lần: sau khi cho chất kích thích 45 phút lấy lần thứ nhất; sau đó cứ 20 phút lấy 1 lần. Phải kiểm tra riêng từng lần lấy để chẩn đoán chức năng phân tiết của dạ dày.

2. Xét nghiệm lý tính

- Số lượng: số lượng dịch dạ dày phản ánh khả năng phân tiết và liên quan mật thiết với cơ năng nhu động của dạ dày.

Với gia súc khỏe một lần lấy được: Ngựa: 2,5 lít.

Chó: 250 ml.

Khi số lượng dịch ít thường do tuyến tiêu hóa rối loạn, hay thấy trong viêm cata thể thiếu axit.

- Màu sắc: kiểm tra ngay sau khi lấy.

Dịch dạ dày bình thường: trong suốt, loãng như nước, màu hơi vàng.

Dịch dạ dày có màu đỏ: do lẫn máu gặp trong bệnh loét dạ dày, tắc mạch ở ruột, xoắn ruột. Dịch dạ dày màu vàng xanh: do lẫn mật trong các bệnh gây rối loạn trao đổi mật.

Chú ý: màu dịch dạ dày phụ thuộc nhiều vào tính chất thức ăn.

- Mùi: dịch dạ dày mới lấy có mùi chua đặc bịệt, nhất là dịch dạ dày ngựa. Dịch có mùi thối: do độ toan thiếu, do tắc ruột.

Dịch có mùi chua: do giãn dạ dày cấp tính.

- Độ nhớt: do niêm dịch, mảnh thức ăn.

Gia súc khỏe, dịch dạ dày loãng như nước, ít niêm dịch.

Viêm cata dạ dày: dịch rất nhiều niêm dịch lắng xuống thành lớp cặn ở dưới. Viêm xoang mũi: bọt niêm dịch nổi thành một lớp trên bề mặt dịch dạ dày.

3. Xét nghiệm tính chất hóa học

a. Xét nghiệm độ chua:

Dịch dạ dày có phản ứng toan do axit HCl, các muối photphorat toan tính và lượng nhỏ axit hữu cơ.

Để phản ánh độ chua của dịch dạ dày người ta dùng khái niệm độ axit: độ axit là lượng xút (NaOH) N/10 đã trung hòa nó. Gọi là đơn vị axit hoặc độ axit (số lượng mililit (ml) NaOH N/10 để trung hòa 100ml dịch vị).

- Chuẩn độ HCl tự do

Thuốc thử: 1/ Dimethylaminoazobenzol 1% trong cồn 2/ NaOH N/10

Cách làm: Cho vào một cốc thủy tinh nhỏ 10 ml dịch vị đã lọc, thêm 10ml nước cất và 1-2 giọt chỉ thị màu 0.5% dimethylaminoazobenzol. Có trong HCl tự do, hỗn hợp có màu đỏ.

Bằng buret, nhỏ từ từ dung dịch NaOH N/10 cho đến lúc xuất hiện màu hồng.

Độ axit tự do = số NaOH N/10 đã dùng x10.

- Chuẩn độ axit tổng số

Gồm các axit trong dịch vị ( HCl tự do, HCl kết hợp, các axit hữu cơ khác, các muối toan tính khác…)

Thuốc thử: 1/ Phenolfthalein 1% trong cồn 2/ NaOH N/10

Tiến hành: Cho vào một cốc thủy tinh nhỏ 10 ml dịch vị đã lọc, thêm 10ml nước cất để pha loãng và 2 giọt chỉ thị màu Phenolfthalein. Chuẩn độ bằng NaOH N/10 đến lúc xuất hiện màu hồng.

Độ axit tổng số = Số ml NaOH đã dùng x 10.

- Chuẩn độ axit kết hợp

Là HCl kết hợp toan hóa protein trong thức ăn. Thuốc thử: 1/ Alizarin sulfat1%

2/ NaOH N/10

Tiến hành: Cho vào một cốc thủy tinh nhỏ 10ml dịch vị, thêm 10ml nước và 2 giọt chỉ thị màu Alizralin, hỗn dịch có màu vàng. Nhỏ từ từ NaOH N/10 cho đến lúc xuất màu tím thì dừng lại.

Độ axit kết hợp = Tổng số axit – Số ml NaOH đã dùng x 10.

ở gia súc khỏe mạnh.