Bảo vệ tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự ở Việt Nam

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Tài nguyên rừng là nguồn tài nguyên thiên nhiên có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển bền vững của nền kinh tế, tài nguyên rừng có vai trò cân bằng hệ sinh thái, ổn định và điều hòa khí hậu, giúp sự sống trên trái đất được duy trì bền vững. Không những thế, tài nguyên rừng còn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong lĩnh vực an ninh quốc phòng. Vì vậy, bảo vệ tài nguyên rừng là trách nhiệm chung của toàn xã hội và tất cả các quốc gia trên thế giới, nhằm bảo vệ tài nguyên rừng đang bị tàn phá, hủy hoại nghiêm trọng mà nguyên nhân chính là do hành vi trái pháp luật của con người gây ra.

Thực tiễn nhiều năm qua cho thấy, bảo vệ tài nguyên rừng ở Việt Nam đang là vấn đề cấp bách, bởi tài nguyên rừng ngày càng bị tàn phá nghiêm trọng, đặc biệt là rừng tự nhiên. Theo thống kê của cục kiểm lâm Việt Nam, từ năm 2008 đến năm 2013 tổng diện tích rừng nước ta bị tàn phá là 22.167 ha, diện tích rừng bị cháy là 11.345 ha. Như vậy, nếu chúng ta không chung tay vào cuộc, không kịp thời tìm ra những giải pháp hữu hiệu, thì trong tương lai không xa tài nguyên rừng của nước ta sẽ cạn kiệt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái, là nguyên nhân chính dẫn đến sự biến đổi khí hậu và tác động xấu đến sự phát triển bền vũng của nền kinh tế quốc gia.

Trước tình hình đó, nhiệm vụ đặt ra cho Nhà nước ta là phải có những giải pháp hữu hiệu để bảo vệ tài nguyên rừng, trong đó biện pháp hình sự đóng vai trò đặc biệt quan trọng. Vì vậy, quy định của pháp luật hình sự phải được rõ ràng, chặt chẽ, phải có hệ thống các chế tài nghiêm khắc và đủ mạnh để răn đe giáo dục đối với các chủ thể xâm hại đến tài nguyên rừng. Đây là một trong những giải pháp đồng thời là hướng đi thiết thực nhằm ngăn chặn và tiến đến đẩy lùi hành vi vi phạm pháp luật xâm hại đến tài nguyên rừng.

Trong giai đoạn hiện nay, khi đất nước ta đang chuyển mình trong thời kỳ đổi mới, nhu cầu sử dụng tài nguyên rừng trong sự nghiệp phát triển nền kinh tế quốc gia đang có chiều hướng gia tăng. Theo thống kê năm 2011 Việt Nam là nước xuất khẩu 5,4 triệu tấn dăm (lớn nhất thế giới) tương đương khoảng 11 triệu m3 gỗ nguyên liệu. Bên cạnh đó, với khoảng 87 triệu dân và thói quen sử dụng các sản phẩm có nguồn gốc từ gỗ tự nhiên, kim ngạch trên thị trường gỗ và sản phẩm gỗ tiêu thụ nội địa mỗi năm ước tính cũng đạt khoảng 1 tỉ USD với lượng nguyên liệu đầu vào lên tới hàng triệu m3 gỗ. Theo dự báo của Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn, nhu cầu tiêu dùng gỗ xẻ của Việt Nam vào năm 2020 sẽ tăng lên con số 7 triệu m3, tương đương 15 triệu m3 gỗ tròn; nhu cầu tiêu thụ ván sợi vào khoảng 1,5 triệu m3, ván ghép thanh khoảng 1 triệu m3 vào năm 2015 [34].

Giá trị kinh tế ngày càng cao và nhu cầu sử dụng các sản phẩm từ tài nguyên rừng ngày càng lớn, dẫn đến tình hình tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng ngày càng diễn biến phức tạp theo chiều hướng xấu, hậu quả gây ra cho xã hội ngày càng nghiêm trọng.

Nhận thức đúng ý nghĩa và tầm quan trọng của tài nguyên rừng và vai trò quan trọng của pháp luật hình sự trong việc bảo vệ tài nguyên rừng. Trong những năm qua các cơ quan tiến hành tố tụng đã chủ động áp dụng nhiều biện pháp xử lý nghiêm minh những kẻ thực hiện hành vi vi phạm pháp luật trên lĩnh vực này và đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, góp phần quan trọng trong việc bảo vệ nguồn tài nguyên rừng ở nước ta ngày càng tốt hơn.

Tuy nhiên, như đã viện dẫn nêu trên, chế tài trong một số quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện nay chưa thực sự đủ mạnh để răn đe trấn áp, một số hành vi xâm hại đến tài nguyên rừng phát sinh trong thực tiễn chưa được pháp luật hình sự quy định riêng thành tội phạm độc lập. Mặt khác, hiện nay quy định của pháp luật hình sự trong lĩnh vực tài nguyên rừng còn thiếu

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 117 trang tài liệu này.

đồng bộ và nhiều điểm bất cập. Vì vậy, các chủ thể có hành vi xâm hại đến tài nguyên rừng vẫn chưa được xử lý nghiêm minh và triệt để, dẫn đến tài nguyên rừng, đặc biệt là rừng tự nhiên đang ngày càng bị tàn phá nghiêm trọng và có nguy cơ bị thu hẹp trên bản đồ lâm nghiệp.

Vì vậy, nghiên cứu các quy định của pháp luật hình sự và thực tiễn về công tác áp dụng pháp luật hình sự để bảo vệ tài nguyên rừng ở nước ta trong giai đoạn hiện nay là vấn đề cấp bách cả về lý luận và thực tiễn. Do đó, với mong muốn được góp một phần nhỏ bé vào sự nghiệp bảo vệ tài nguyên rừng, tạo điều kiện cho nền kinh tế nước ta phát triển bền vững, học viên đã chọn đề tài: “Bảo vệ tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự ở Việt Nam” làm luận văn thạc sĩ luật học.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Trước thực trạng tài nguyên rừng của nước ta trong những năm gần đây đang bị tàn phá nghiêm trọng, không những gây tác động xấu đến môi trường sinh thái mà còn làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia. Trước tình hình đó, trong những năm gần đây Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương biện pháp để khắc phục và cũng đã có một số tác giả trong nước có sự đầu tư nghiên cứu ở nhiều góc độ phương diện khác nhau, nhằm tìm ra những giải pháp để bảo vệ tài nguyên rừng. Điển hình là các đề tài sau đây:

* Dưới góc độ luận văn, luận án tiến sĩ luật học: Đã có một số luận án, luận văn ít nhiều đề cập gián tiếp đến vấn đề này, chẳng hạn, ở cấp độ luận án tiến sĩ luật có công trình “Quản lý Nhà nước bằng pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ rừng ở Việt Nam hiện nay”, Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, 2010 của tác giả Hà Công Tuấn; công trình “Hoàn thiện pháp luật về quản lý và bảo vệ tài nguyên rừng ở Việt Nam hiện nay” của tác giả Nguyễn Thanh Huyền, Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 2012.

Ngoài ra, ở cấp độ luận văn thạc sĩ có các đề tài của các tác giả: Nguyễn Hải Âu, “Pháp luật về bảo vệ môi trường rừng thực trạng và phương hướng hoàn thiện” năm 2001; Hà Công Tuấn, “Quản lý Nhà nước bằng pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ rừng ở Việt Nam hiện nay” năm 2002; Vũ Thị Huyền, “Tội vi phạm qui định về khai thác và bảo vệ rừng trong luật hình sự Việt Nam” năm 2010, bảo vệ tại Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội; v.v…

* Dưới góc độ sách chuyên khảo, giáo trình: Ngoài ra còn được đề cập ở một số sách chuyên khảo như: Bình luận khoa học Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999 được tập thể các tác giả nghiên cứu xuất bản như: Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự Việt Nam năm 1999, giáo trình luật hình sự Việt Nam, do Uông Chu Lưu chủ biên, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001; Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự Việt Nam đã được sửa đổi bổ sung năm 2009, do PGS.TS. Trần Minh Hưởng chủ biên, Nxb Lao động, Hà Nội, 2009; Bình luận khoa học Bộ luật Hình sự - phần các tội phạm tập VII - Các tội xâm phạm trật tự quản lý kinh tế, Bình luận chuyên sâu của ThS. Đinh Văn Quế, Nxb Thành phố Hồ Chí Minh, 2006 hay Giáo trình Luật hình sự Việt Nam (Phần các tội phạm) của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2001, tái bản năm 2003, 2007; v.v...

* Dưới góc độ các bài viết trên các tạp chí chuyên ngành khoa học pháp lý: TS. Trần Lê Hồng, Nhận thức chung đối với tội phạm về môi trường và một số vấn đề liên quan, Tạp chí Khoa học pháp lý, số 4/2001; Đặng Đại, Nguyễn Văn Hải, Minh Ngọc, Họ đã tàn sát rừng như thế nào, Báo Tuổi trẻ, ngày 16/12/2003; Nam Nguyên, Tàn phá rừng hôm nay - thảm họa ngày mai, Báo Dân tộc và Phát triển, ngày 02/7/2009; Xuân Nguyễn, Cần sớm một số khó khăn, vướng mắc về việc xử lý vi phạm hành chính trong lĩnh vực quản lý, bảo vệ rừng, Báo Biên phòng, ngày 08/01/2009; Hà Công Tuấn, Tổng quan về bảo vệ rừng Việt Nam và các giải pháp bảo vệ rừng, Bản tin Kiểm lâm Việt Nam, (1+2)/2008; v.v...

Như vậy, từ việc nghiên cứu, đánh giá các công trình nghiên cứu như đã nêu trên, học viên nhận thấy trong những năm gần đây ở nước ta đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến pháp luật về bảo vệ tài nguyên rừng. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu nêu trên cũng chỉ đề cập đến góc độ và phạm vi nghiên cứu nhất định, cũng như đặt ra vấn đề chung nhất trong quản lý môi trường, quản lý tài nguyên rừng và các giải pháp chung dưới góc độ pháp lý - xã hội về bảo vệ rừng và xử lý vi phạm.

Tổng quan lại, chưa có luận văn thạc sĩ luật học nào đi sâu vào việc bảo vệ tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự Việt Nam, phân tích cấu thành tội phạm và thực tiễn điều tra, truy tố và xét xử các tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng, từ đó, đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật và những giải pháp nâng cao việc bảo vệ và phát triển tài nguyên rừng ở Việt Nam. Do đó, việc nghiên cứu đề tài “Bảo vệ tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự ở Việt Nam” là đòi hỏi khách quan, cấp thiết, vừa mang tính lý luận, vừa có tính thực tiễn.

3. Mục đích và phạm vi nghiên cứu luận văn

3.1. Mục đích nghiên cứu

Trên cơ sở ý nghĩa và tầm quan trọng của tài nguyên rừng đối với sự sống của loài người và sự phát triển bền vững của nền kinh tế quốc gia và trước thực trạng tài nguyên rừng đang bị tàn phá, hủy hoại nghiêm trọng trong những năm gần đây. Luận văn tập trung làm rõ cơ sở lý luận, cơ sở pháp lý của sự cần thiết quy định các tội phạm liên quan đến việc bảo vệ tài nguyên rừng trong Bộ luật hình sự Việt Nam. Trên cơ sở đó, luận văn đề xuất những giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự Việt Nam vào việc đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng, góp phần quan trọng để bảo đảm cho nền kinh tế quốc gia phát triển toàn diện và bền vững.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Từ mục đích nghiên cứu trên, luận văn có những nhiệm vụ chủ yếu sau:

1) Làm rõ ý nghĩa và tầm quan trọng của tài nguyên rừng đối với môi trường sống và sự tác động của nó đối với nền kinh tế đất nước;

2) Nghiên cứu lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật hình sự Việt Nam về các tội phạm xâm hại đến tài nguyên rừng từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến nay (2014);

3) Nghiên cứu thực trạng và các quy định của pháp luật hình sự hiện nay về bảo vệ tài nguyên rừng trong Bộ luật hình sự Việt Nam trên cơ sở làm rõ những dấu hiệu pháp lý hình sự của các tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng;

4) Tổng hợp kết quả nghiên cứu, cũng như đánh giá những yếu tố làm cho tình hình tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng ngày càng diễn biến phức tạp, hậu quả gây ra cho xã hội ngày càng nghiêm trọng, gây ảnh hưởng xấu đến sự phát triển bền vững của nền kinh tế đất nước;

5) Đề xuất và luận chứng giải pháp nhằm bổ sung, hoàn thiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực tài nguyên rừng trong Bộ luật hình sự Việt Nam hiện nay, cũng như các giải pháp nâng cao hiệu quả việc bảo vệ tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự.

3.3. Phạm vi nghiên cứu

Đề tài tập trung nghiên cứu một số vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật để xử lý các tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng. Nghiên cứu thực trạng đấu tranh phòng, chống tội phạm xâm hại đến tài nguyên rừng ở Việt Nam bằng pháp luật hình sự, đồng thời nghiên cứu diễn biến tình hình vi phạm pháp luật xâm hại đến tài nguyên rừng trong những năm gần đây (2008- 2013) trên phạm vi toàn quốc. Qua đó tìm ra một số nguyên nhân dẫn đến tài nguyên rừng ở nước ta đang ngày càng bị tàn phá hủy hoại. Đồng thời đề ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật hình sự trong lĩnh vực tài nguyên rừng, góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế đất nước.

4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu

Đề tài được nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của của triết học Mác-Lê Nin, Tư tưởng Hồ Chí Minh, chính sách pháp luật hình sự của Đảng và Nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền và chính sách pháp luật trong lĩnh vực bảo vệ tài nguyên rừng.

Ngoài ra, để thực hiện, luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp phân tích, tổng hợp; thống kê; so sánh; lịch sử… để tổng hợp các tri thức khoa học luật hình sự và luật kinh tế, cũng như để luận chứng các vấn đề tương ứng được nghiên cứu trong luận văn.

5. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn

Đề tài là công trình nghiên cứu khoa học ở cấp độ luận văn thạc sỹ luật kinh tế. Nghiên cứu và làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng về một số tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng. Qua đó tìm ra những nguyên nhân dẫn đến hành vi xâm phạm đến tài nguyên rừng và đang ngày càng diễn biến phức tạp theo chiều hướng xấu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển bình thường của nền kinh tế đất nước.

Đề tài tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành về bảo vệ tài nguyên rừng [Điều 175, 176, 189, 190, 240 Bộ luật hình sự]. Thực tiễn áp dụng, những thuận lợi, những khó khăn vướng mắc, bất cập trong công tác áp dụng các điều luật nêu trên để xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về bảo vệ tài nguyên rừng, từ đó đưa ra những kiến nghị sửa đổi, bổ sung một số tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng của Bộ luật hình sự Việt Nam, đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống vi phạm pháp luật và tội phạm trong lĩnh vực này ở nước ta hiện nay, góp phần quan trọng vào sự nghiệp phát triển nền kinh tế quốc gia.

Đặc biệt, kết quả của đề tài có thể làm tài liệu tham khảo, đồng thời cung cấp cho các cán bộ làm công tác thực tiễn ở địa phương cơ sở lý luận và những

kinh nghiệm trong đấu tranh phòng, chống tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng, góp phần nâng hiệu quả áp dụng pháp luật hình sự trong đấu tranh phòng chống tội phạm trong lĩnh vực tài nguyên rừng ở Việt Nam hiện nay.

6. Kết cấu của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương với tên gọi như sau:

Chương 1: Những vấn đề lý luận về bảo vệ tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự Việt Nam.

Chương 2: Bảo vệ tài nguyên rừng bằng các quy định của pháp luật hình sự Việt Nam và thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử.

Chương 3: Hoàn thiện pháp luật và những giải pháp năng cao hiệu quả việc bảo về tài nguyên rừng bằng pháp luật hình sự Việt Nam.