Khoảng Trống Khoa Học, Câu Hỏi Và Nhiệm Vụ Nghiên Cứu Của Đề Tài

Tập trung vào lĩnh vực VTHKCC, Luận án Tiến sĩ của các tác giả: Nguyễn Thanh Chương (2007) với Đề tài: “Nghiên cứu phương pháp đánh giá hiệu quả hệ thống VTHKCC ở đô thị Việt Nam”; Nguyễn Văn Điệp (2011) với Đề tài: ”Nghiên cứu hệ thống chỉ tiêu đánh giá VTHKCC bằng xe buýt”; Nguyễn Thị Hồng Mai (2014) với Đề tài: ”Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống VTHKCC trong các đô thị”; Hoàng Thị Hồng Lê (2016) với Đề tài:“Nghiên cứu nâng cao chất lượng dịch vụ VTHKCC bằng xe buýt ở thành phố Hà Nội”; Lê Đỗ Mười (2016) với Đề tài: ”Nghiên cứu xây dựng hệ thống tiêu chuẩn VTHKCC bằng xe buýt trong thành phố - ứng dụng cho thành phố Hà Nội” thuộc nhóm các công trình nghiên cứu nhằm giải quyết những vấn đề liên quan trực tiếp đến hoạt động VTHKCC. [44,45,46,47,48]Điểm chung ở các Luận án trên là các tác giả đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về VTHKCC bằng xe buýt, từ đó xây dựng các chỉ tiêu và phương pháp đánh giá hệ thống VTHKCC bằng xe buýt trong thành phố, bao gồm: đánh giá hệ thống VTHKCC, xây dựng tiêu chuẩn vận hành, nâng cao hiệu quả hoạt động và CLDV VTHKCC. Các nghiên cứu này đều chỉ áp dụng cho TP. Hà Nội, nơi hệ thống VTHKCC có lịch sử phát triển tương đối dài và được Nhà nước quan tâm đầu tư.

* Các công trình nghiên cứu về quy hoạch và quản lý GTCC:

Thuộc nhóm các công trình nghiên cứu về quy hoạch và quản lý GTCC, có thể kể đến Luận án Tiến sĩ của tác giả Vũ Anh (2011), “Nghiên cứu quy hoạch phát triển hệ thống GTCC thành phố Hà Nội theo mục tiêu đô thị PTBV”. Tác giả đã đề xuất khung nguyên tắc và khung tiêu chí quy hoạch phát triển hạ tầng GTCC theo mục tiêu đô thị phát triển bền vững; đề ra mô hình và một số chỉ số quy hoạch phát triển hệ thống GTCC theo mục tiêu đô thị phát triển bền vững, áp dụng cho thành phố Hà Nội. Tuy nhiên, nghiên cứu của tác giả mới tập trung chủ yếu cho quy hoạch và phát triển CSHT.[50]

Luận án Tiến sĩ của tác giả Thân Đình Vinh (2020), “Quy hoạch phát triển mạng lưới đường đô thị thành phố Hải Phòng hướng tới đô thị sinh thái” có hướng tiếp cận theo xu thế mới trong quy hoạch hiện nay đó là phát triển mô

hình đô thị sinh thái để thúc đẩy mục tiêu phát triển đô thị bền vững. Luận án đề xuất 5 nhóm với 25 tiêu chí trong quy hoạch phát triển mạng lưới đường đô thị hướng tới đô thị sinh thái. Luận án cũng đưa ra giải pháp tích hợp quy hoạch này với 5 loại quy hoạch (Quy hoạch tổng thể kinh tế - xã hội; Quy hoạch sử dụng đất; Quy hoạch chung đô thị; Quy hoạch giao thông đô thị; Quy hoạch GTVT) và phân vùng cụ thể cho từng khu vực trong TP Hải Phòng.[55]

Đặc biệt, Luận án “Mô hình và giải pháp quản lý hệ thống GTCC thành phố Hải Phòng” (2020) của tác giả Lê Thị Minh Huyền có thể coi là công trình mới, tập trung vào xây dựng mô hình quản lý từ quy hoạch đến vận hành và khai thác hệ thống GTCC. Đồng thời, tác giả đề ra một số giải pháp về cơ chế chính sách khuyến khích GTCC. Một số nội dung giải pháp có tính ứng dụng cao như: đề xuất quy hoạch 9 điểm tích hợp GTCC trên mạng lưới GTĐT có xem xét đến các yếu tố sử dụng đất, giao thông đô thị; Xây dựng Khung hướng dẫn bao gồm 9 nội dung: Phân tích bối cảnh liên quan; Đánh giá kinh nghiệm tích hợp; Xem xét khung hướng dẫn thực hiện tích hợp hệ thống GTCC chính sách và quy hoạch; Xác định tầm nhìn của tích hợp; Rào cản tích hợp; Mục tiêu tích hợp; Lựa chọn hình thức tích hợp; Xây dựng kế hoạch hành động; Cơ chế giám sát và đánh giá. Tuy nhiên, tác giả mới tập trung vào lĩnh vực quản lý và áp dụng cho GTCC nói chung, chưa nghiên cứu cụ thể cho VTHKCC bằng xe buýt.[56]

Tóm lại, các công trình nghiên cứu ở trong nước chủ yếu tập trung vào việc nghiên cứu phát triển một ngành, lĩnh vực nào đó. Tuy một số công trình nghiên cứu liên quan trực tiếp đến VTHKCC bằng xe buýt nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào đề cập sâu đến vấn đề phát triển theo hướng bền vững và áp dụng cụ thể cho trường hợp TP Hải Phòng. Do đó, nghiên cứu phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại TP. Hải Phòng theo hướng bền vững là cần thiết trong giai đoạn hiện nay và định hướng cho tương lai.

1.3. Khoảng trống khoa học, câu hỏi và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài

* Khoảng trống khoa học: Một số nghiên cứu trên thế giới đã đề cập sâu đến PTBV GTCC trong đô thị với việc đánh giá thông qua các chỉ tiêu cụ thể

nhưng áp dụng chung cho hệ thống GTCC với nhiều loại hình vận tải khác nhau. Một số tác giả xây dựng các chỉ tiêu đánh giá tương đối phức tạp, khó lượng hóa và khó áp dụng cho điều kiện Việt Nam. Các công trình nghiên cứu trong nước chủ yếu tập trung nghiên cứu các vấn đề thuộc lĩnh vực GTVT: quản lý nhà nước, xây dựng quy hoạch, chiến lược phát triển, phát triển CSHT GTVT, tăng cường hiệu quả hoạt động và nâng cao chất lượng DVVT,...Các nghiên cứu mới dừng lại ở quan điểm, mục tiêu mà chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững ở Việt Nam. Hơn nữa, các nghiên cứu hầu hết tập trung cho các đô thị đặc biệt mà ít có đề tài nào nghiên cứu cho các đô thị loại I như TP. Hải Phòng.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 264 trang tài liệu này.

* Câu hỏi và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài: Để trả lời cho các câu hỏi: Phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững là gì và tại sao phải phát triển theo hướng bền vững ? Các yếu tố nào ảnh hưởng đến phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững ? Cần có các tiêu chí, chỉ tiêu nào để đánh giá ? Thực trạng phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững tại TP Hải Phòng như thế nào ? Để phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại TP Hải Phòng theo hướng bền vững cần có các giải pháp gì ? Luận án sẽ nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến VTHKCC bằng xe buýt, tổng kết những nghiên cứu khoa học, kinh nghiệm thực tiễn về phát triển VTHKCC bằng xe buýt trong đô thị, từ đó vận dụng làm căn cứ để xây dựng cơ sở lý luận về phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững. Trên cơ sở phân tích, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại TP. Hải Phòng, Luận án chỉ ra những kết quả đạt được, những tồn tại hạn chế và nguyên nhân, xác định những lợi thế, thách thức trong phát triển. Bằng các luận cứ khoa học đã xây dựng và tổng kết thực trạng, Luận án đề xuất các giải pháp phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững đến năm 2030 và giai đoạn sau năm 2030, áp dụng phù hợp cho điều kiện TP. Hải Phòng đảm bảo hiệu quả trong dài hạn. Cuối cùng, Luận án đánh giá sơ bộ hiệu quả kinh tế - xã hội - môi trường của các giải pháp khi triển khai trong thực tiễn.

1.4. Phương pháp thu thập dữ liệu và tiếp cận giải quyết vấn đề

* Điều tra, khảo sát CLDV VTHKCC bằng xe buýt: Để có cái nhìn tổng quan nhất về thực trạng hoạt động của xe buýt cũng như nhu cầu và mong muốn của người dân đối với dịch vụ xe buýt, tác giả đã khảo sát mạng lưới tuyến, tiến hành phỏng vấn trực tiếp người sử dụng xe buýt và người sử dụng các phương tiện khác tại các địa điểm phát sinh và thu hút trên toàn mạng lưới tuyến và các khu vực lân cận về dịch vụ xe buýt. Sau khi điều tra, tiến hành hiệu chỉnh lại số liệu và lượng hóa các kết quả bằng các biểu đồ trực quan, hình vẽ, đồ thị hay bảng biểu...Theo công thức điều tra thống kê của Yamane (1967-1986), tác giả đã tiến hành khảo sát trên 330 người thuộc nhiều đối tượng khác nhau về thông tin chuyến đi hàng ngày cũng như quan điểm của họ về các yếu tố của CLDV xe buýt như: cơ cấu giá vé xe buýt, phương tiện, thời gian chờ xe và thời gian đi xe buýt, vấn đề an toàn, tính đúng giờ, sự thuận tiện, tiện nghi và sự sẵn sàng chi trả cho những cải thiện đó. Từ đó, rút ra những kết luận, nhận xét về CLDV VTHKCC bằng xe buýt tại Hải Phòng hiện nay và làm cơ sở lựa chọn giải pháp phù hợp để phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững. (Kết quả khảo sát được trình bày chi tiết trong Phụ lục II).

* Sử dụng phương pháp chuyên gia để kiểm chứng và lựa chọn các tiêu chí, chỉ tiêu đánh giá mức độ phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại TP Hải Phòng theo hướng bền vững: Trước hết, tác giả xây dựng bộ chỉ tiêu đánh giá phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững gồm 6 nhóm tiêu chí, 27 tiêu chí thành phần và 70 chỉ tiêu cụ thể. Bộ chỉ tiêu phản ánh nội dung và các yêu cầu để phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững tại các đô thị. Hệ thống các chỉ tiêu trên đều phải có ảnh hưởng gián tiếp hoặc trực tiếp đến sự phát triển VTHKCC bằng xe buýt. Nhóm các tiêu chí có ảnh hưởng gián tiếp bao gồm các nhóm tiêu chí về kinh tế, tài chính, xã hội, môi trường, thể chế. Nhóm tiêu chí phát triển hệ thống VTHKCC bằng xe buýt gồm các chỉ tiêu ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển VTHKCC bằng xe buýt.

Để đánh giá mức độ phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại TP Hải Phòng

theo hướng bền vững, cần phải đánh giá kết quả thực hiện các tiêu chí, chỉ tiêu đề ra. Mục đích của việc đánh giá này là để xem xét mức độ ảnh hưởng của từng chỉ tiêu đến tính bền vững của từng nhóm tiêu chí và mức độ phát triển tổng thể của cả hệ thống. Trên cơ sở phương pháp chuyên gia, tác giả đã khảo sát ý kiến của 220 người bao gồm các nhà quản lý, nhà khoa học, đơn vị tư vấn, chủ doanh nghiệp trong lĩnh vực GTVT với 6 câu hỏi, bao gồm 5 câu hỏi về về các yếu tố ảnh hưởng và những vấn đề có liên quan đến sự phát triển VTHKCC bằng xe buýt, câu hỏi thứ 6 với quan điểm để lựa chọn ra bộ chỉ tiêu phù hợp để phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững.

- Kết quả trả lời câu hỏi số 1: Trong câu hỏi này, có tương ứng 77,8% và 10% số câu trả lời tương ứng rằng VTHKCC nói chung và VTHKCC bằng xe buýt nói riêng là quan trọng và rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của đô thị. Tỷ lệ số câu trả lời ít quan trọng là 8,5% và số câu trả lời không quan trọng chỉ chiếm 3,7%. Như vậy có thể thấy phát triển VTHKCC nói chung và VTHKCC bằng xe buýt nói riêng có vai trò quan trọng đối với sự phát triển kinh tế xã hội của đô thị. Đây là mục tiêu phát triển của các đô thị văn minh và sự phát triển của đô thị cũng tác động đến mức độ phát triển của VTHKCC.

- Kết quả trả lời câu hỏi số 2: Trong câu hỏi này, có 6/9 yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển VTHKCC bằng xe buýt trong đô thị có tỷ lệ lựa chọn trên 80%, đó là các yếu tố: quy hoạch phát triển, vốn đầu tư, CSHT phục vụ, đoàn phương tiện, hệ thống quản lý điều hành, chất lượng dịch vụ, trợ giá hoạt động. Trong đó, 100% ý kiến lựa chọn yếu tố vốn đầu tư phát triển, 93,7% ý kiến lựa chọn yếu tố trợ giá hoạt động. Như vậy có thể thấy đây là 2 yếu tố quan trọng nhất đối với sự phát triển VTHKCC. Với bản chất là dịch vụ công ích nên nó cần có sự đầu tư tập trung của Nhà nước thông qua các hình thức đầu tư trực tiếp hoặc trợ giá hoạt động. Các yếu tố còn lại có tỷ lệ lựa chọn từ 67% đến dưới 80%, chỉ có yếu tố khác có tỷ lệ lựa chọn dưới 50%. Điều này chứng tỏ 8 yếu tố đầu tiên đều là các yếu tố quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển VTHKCC bằng xe buýt trong đô thị.

- Kết quả trả lời câu hỏi số 3: Trong câu hỏi số 3, có 82,5% số câu trả lời lựa chọn là cần thiết và 9,7% số câu trả lời lựa chọn là rất cần thiết phát triển VTHKCC cần đạt mục tiêu phát triển theo hướng bền vững. Có 6,1% trả lời bình thường và chỉ 1,7% trả lời không cần thiết. Qua ý kiến chuyên gia có thể thấy, phát triển theo hướng bền vững là mục tiêu cần đạt được của VTHKCC.

- Kết quả trả lời câu hỏi số 4: Câu hỏi số 4 về các tiêu chí đánh giá sự phát triển của VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững, tác giả đưa ra 5 tiêu chí để đánh giá. Trong đó, cả 5 tiêu chí đều có tỷ lệ lựa chọn trên 80%, các tiêu chí kinh tế, xã hội, môi trường có tỷ lệ lựa chọn trên tổng số câu trả lời tương ứng là 91,9%, 94,5% và 96,6%. Các tiêu chí thể chế và tài chính có tỷ lệ lựa chọn lần lượt là 82,8% và 85,1%.

- Kết quả trả lời câu hỏi số 5: Các chuyên gia được khuyến khích đưa ra đánh giá chung về mức độ phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại các đô thị của Việt Nam hiện nay. Kết quả cho thấy, trong số 220 người được hỏi có 159 người đánh giá sự phát triển của VTHKCC bằng xe buýt tại TP. Hải Phòng ở mức trung bình (chiếm tỷ lệ 72,2%), 61 người đánh giá sự phát triển của VTHKCC bằng xe buýt tại TP. Hải Phòng ở mức thấp (Chiếm tỷ lệ 27,8%), không có chuyên gia nào đánh giá sự phát triển của VTHKCC bằng xe buýt tại TP. Hải Phòng ở mức cao hay khá. Đây là kết quả hữu ích, làm cơ sở đánh giá khách quan cho các nghiên cứu tiếp sau của tác giả.

- Kết quả trả lời câu hỏi số 6: Khi đánh giá về bộ chỉ tiêu phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững, tác giả nhận thấy các chỉ tiêu đưa ra đều có ý kiến đồng ý của chuyên gia từ 50% trở lên. Tỷ lệ trung bình các ý kiến đồng ý của chuyên gia về bộ chỉ tiêu trên chiếm 79,7%. Đây là tỷ lệ tương đối cao, chứng tỏ bộ chỉ tiêu đánh giá đưa ra là có cơ sở khoa học. Ý kiến đánh giá của các chuyên gia về bộ chỉ tiêu phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững được chia thành 3 nhóm:

+ Nhóm chỉ tiêu có tỷ lệ đồng ý ở mức cao (từ 80% ý kiến đồng ý trở lên): bao gồm 35 chỉ tiêu thuộc cả 6 tiêu chí đưa ra. Đây có thể coi là những chỉ tiêu

được các chuyên gia đặc biệt quan tâm và tán thành, đặc trưng nhất cho phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững.

+ Nhóm chỉ tiêu có tỷ lệ đồng ý ở mức khá (70% - 80% ý kiến đồng ý): Nhóm này bao gồm các chỉ tiêu quan trọng khác có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững.

+ Nhóm chỉ tiêu có tỷ lệ đồng ý ở mức trung bình (50% - 70% ý kiến đồng ý): gồm các chỉ tiêu còn lại chiếm tỷ lệ nhỏ, có mức độ quan trọng trung bình, thể hiện các vấn đề có liên quan nhưng không phải là điều kiện tiên quyết để phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững.

Căn cứ kết quả khảo sát, tác giả lựa chọn bộ chỉ tiêu phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững tại TP. Hải Phòng với 35 chỉ tiêu thuộc cả 6 nhóm tiêu chí có tỷ lệ đồng ý từ 80% trở lên trong số 70 chỉ tiêu đã xây dựng. Những chỉ tiêu này sẽ tăng độ tin cậy của kết quả đánh giá và đáp ứng được kỳ vọng đặt ra. Với kết quả lượng hóa 35 chỉ tiêu trên, kết hợp phân tích hiện trạng tại TP Hải Phòng sẽ phản ánh đúng mức độ phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững tại TP Hải Phòng hiện nay. (Kết quả xây dựng bộ chỉ tiêu được trình bày trong Phụ lục III)

* Vận dụng phương pháp cho điểm có trọng số để xác định tính bền vững của các tiêu chí phát triển VTHKCC bằng xe buýt theo hướng bền vững:

Bước 1: Xác định điểm của từng tiêu chí

Chấm điểm từng chỉ tiêu theo thang điểm lựa chọn, kết hợp với phân tích chuyên gia, cho điểm từng nhóm tiêu chí với sự điều chỉnh trọng số (giá trị trọng số thể hiện mức độ quan trọng tương đối của nhóm tiêu chí đó) để đánh giá mức độ bền vững của từng nhóm tiêu chí. Trước khi cộng điểm của các tiêu chí phải nhân số điểm với các hệ số thể hiện mức độ quan trọng của từng tiêu chí.

Bước 2: Phân tích mức độ quan trọng của từng nhóm tiêu chí

Mức độ quan trọng của từng nhóm tiêu chí có thể thay đổi theo sự tăng giảm của các chỉ tiêu cụ thể cũng như tình hình phát triển của ngành. Tuy nhiên, xét mức độ quan trọng của từng tiêu chí đối với sự phát triển VTHKCC bằng xe

buýt theo hướng bền vững, các tiêu chí về kinh tế, xã hội, môi trường và tiêu chí về phát triển hệ thống VTHKCC bằng xe buýt có mức độ quan trọng cao hơn, với trọng số lớn hơn các tiêu chí về thể chế và tài chính, cụ thể:

- Nhóm tiêu chí kinh tế: bao gồm các chỉ tiêu thể hiện cơ cấu, quy mô phát triển của nền kinh tế địa phương, có tác động tới sự hình thành nhu cầu đi lại, nhu cầu vận tải, trong đó có nhu cầu VTHKCC: hệ số 2.

- Nhóm tiêu chí xã hội: bao gồm các chỉ tiêu phản ánh tác động về mặt xã hội của GTVT đô thị, tác động trực tiếp tới nhu cầu giao thông và điều kiện hoạt động của PTVT nói chung và xe buýt nói riêng: hệ số 2

+ Nhóm tiêu chí môi trường: bao gồm các chỉ tiêu phản ánh tác động về mặt môi trường của GTVT đô thị, tiềm năng về bảo vệ môi trường của VTHKCC nói chung và xe buýt nói riêng: hệ số 2

+ Nhóm tiêu chí phát triển hệ thống VTHKCC bằng xe buýt: bao gồm các chỉ tiêu phản ánh quy mô, cơ cấu, năng lực cung ứng, chất lượng của VTHKCC bằng xe buýt liên quan trực tiếp tới việc cung ứng của VTHKCC bằng xe buýt tới người sử dụng: hệ số 2.

+ Nhóm tiêu chí tài chính: bao gồm các chỉ tiêu phản ánh nguồn lực, nguồn vốn đầu tư phát triển kinh tế địa phương. Nhóm tiêu chí này có tác động vĩ mô, ảnh hưởng không lớn đến VTHKCC: hệ số 1.

+ Nhóm tiêu chí thể chế: bao gồm các chỉ tiêu phản ánh năng lực quản lý điều hành, thể chế hành chính của đô thị. Nhóm tiêu chí này có tác động vĩ mô, ảnh hưởng không lớn đến VTHKCC: hệ số 1.

Bước 3: Xác định điểm tổng hợp thể hiện mức độ bền vững từng tiêu chí Cho điểm các tiêu chí trên và đánh giá mức độ phát triển VTHKCC bằng

xe buýt theo hướng bền vững với 4 mức: Cao, khá, trung bình và thấp.

Đề xuất thang điểm cho từng tiêu chí như sau:

- Mức 1: phát triển theo hướng bền vững ở mức cao, 4 điểm

- Mức 2: phát triển theo hướng bền vững ở mức khá, 3 điểm

- Mức 3: phát triển theo hướng bền vững ở mức trung bình, 2 điểm