Nhận diện ca dao người Việt từ 1945 đến nay

còn tồn tại trong xã hội. Vì thế, âm hưởng của nó chủ yếu là châm biếm, phê phán, lên án.

Không gian nghệ thuật phổ biến và xuất hiện dày đặc nhất trong ca dao là không gian con đường. Khác với ca dao từ 1945 đến 1975, không gian con đường trong ca dao giai đoạn sau là nơi đầy bất ổn, nhiều bất cập với những thiếu sót, những tồn tại trong xã hội đương đại vẫn đang diễn ra từng ngày, từng giờ. Bên cạnh đó, còn có sự xuất hiện của những không gian mới lạ như vũ trường, quán nét, chung cư, quán đèn mờ, trạm xăng…

Thời gian nghệ thuật trong ca dao giai đoạn này có nhiều điểm tương đồng với thời gian nghệ thuật trong ca dao 1945 đến 1975, đó cơ bản vẫn là thời gian ước lệ nhằm biểu đạt trạng thái tâm lý con người, thời gian hiện tại, thời gian diễn xướng.

Phương thức nghệ thuật của ca dao từ 1975 đến nay chủ yếu là phương thức tạo hình “với ưu thế của sự tạo hình trực tiếp, giúp người tiếp nhận tri giác sự vật được phản ánh miêu tả một cách trực quan sinh động. [32. 238]. Phương thức tạo hình đã tỏ ra khá phù hợp với nhu cầu phản ánh trực tiếp, cụ thể, miêu tả bức tranh cuộc sống gần với những gì đã và đang diễn ra trong hiện thực của tác giả dân gian trong thời kì hiện đại. Tuy nhiên, do việc lựa chọn, tổ chức các tín hiệu ngôn ngữ chưa thật tốt nên hiệu quả nghệ thuật của phương thức này phần nào bị hạn chế, vẻ đẹp, chất thơ của nhiều bài ca dao ít nhiều đã bị mất đi.

4. Qua nghiên cứu ca dao người Việt từ 1945 đến nay cùng với việc tìm hiểu, tham khảo các công trình nghiên cứu về ca dao cổ truyền, chúng tôi đã tìm ra được một số điểm tương đồng và dị biệt giữa hai bộ phận ca dao này:

Đề tài của ca dao từ 1945 đến nay có sự thay đổi và mở rộng phạm vi so với trước đó. Nếu ca dao truyền thống tập trung vào các đề tài tình yêu và gia đình thì ca dao từ 1945 đến nay lại tập trung vào các đề tài mang tính xã hội. Trong ca dao từ 1945 đến 1975, đề tài xã hội là đấu tranh cách mạng, ca ngợi

lãnh tụ, xây dựng sản xuất còn đề tài xã hội trong ca dao từ 1975 đến nay lại chủ yếu đề cập tới cuộc sống khó khăn của nhân dân, những hiện tượng tiêu cực trong xã hội…

Cảm hứng chủ đạo ở ca dao cổ truyền và ca dao từ 1945 đến nay cũng có nét khác biệt. Nếu cảm hứng chủ đạo trong ca dao cổ truyền là cảm hứng trữ tình đời tư thì cảm hứng chủ đạo của ca dao từ 1945 đến nay là cảm hứng trữ tình lịch sử dân tộc. Ca dao từ 1945 đến 1975 mang cảm hứng chủ đạo trữ tình lịch sử dân tộc với âm hưởng chủ yếu là ngợi ca. Ca dao từ 1975 đến nay mang âm hưởng chủ yếu là châm biếm, phê phán.

Ca dao cổ truyền và ca dao người Việt từ 1945 đến nay đều có những điểm giống và khác nhau về thời gian nghệ thuật, không gian nghệ thuật. Thời gian nghệ thuật ở cả hai bộ phận ca dao là thời gian hiện tại, thời gian diễn xướng, thời gian mang tính chất ước lệ để thể hiện những cung bậc tình cảm của con người. Không gian nghệ thuật ở ca dao cổ truyền và ca dao từ 1945 đến nay đều là những kiểu không gian mang tính phiếm chỉ, không gian bình dị, gần gũi, thân thuộc, không gian khoáng đạt, hùng vĩ. Không gian nghệ thuật trong ca dao từ 1945 đến nay cũng có một số điểm khác với ca dao cổ truyền: nếu như không gian khoáng đạt, hùng vĩ trong ca dao truyền thống được dùng để so sánh với công lao của cha mẹ, với lời thề ước thủy chung của tình yêu thì không gian ấy được sử dụng để so sánh với công ơn của Đảng, Bác Hồ, với sự đoàn kết và quyết tâm chiến đấu của toàn dân tộc trong ca dao từ 1945 đến nay. Bên cạnh đó, trong ca dao từ 1945 đến nay còn xuất hiện thêm kiểu không gian mới lạ, không gian mang tính xã hội hóa cao mà trước đây chưa hoặc ít xuất hiện trong ca dao cổ truyền như: không gian trường học, không gian bệnh viện, không gian công trường, không gian đường phố, …

5. Từ thực tế nghiên cứu đề tài, chúng tôi đưa ra những khuyến nghị sau: