Một Số Đặc Trưng Cơ Bản Của Dự Trữ Quốc Gia

về dự trữ quốc gia trên góc độ nghiên cứu về lý luận và thực tiễn tại Cục Dự trữ Nhà nước khu vực Nghệ Tĩnh.

- Phạm vi không gian: Trong phạm vi Cục DTNN khu vực Nghệ Tĩnh

- Phạm vi thời gian: Nghiên cứu tình hình quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh giai đoạn 2015-2019, đề xuất các giải pháp, kiến nghị đến năm 2025 và trong các năm tới.

5. Phương pháp nghiên cứu

5.1. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu

Luận văn dùng dữ liệu thứ cấp. Các thông tin, dữ liệu, số liệu thứ cấp được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau như: từ các văn bản quản lý của Nhà nước, Bộ Tài chính và của Tổng cục DTNN cũng như các ngành có liên quan; các công trình khoa học liên quan đến luận văn; các báo cáo quyết toán các năm của Cục DTNN khu vực Nghệ Tĩnh liên quan đến công tác quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh. Thông qua các dữ liệu đó, tiến hành thu thập tất cả các nguồn thông tin liên quan đến luận văn như: các văn bản, quy định hiện hành đang có hiệu lực, cơ chế quản lý DTQG, tình hình nhập, xuất, bảo quản, cứu trợ giai đoạn từ 2015-2019.

5.2. Phương pháp phân tích, tổng hợp

Luận văn nghiên cứu từ kinh nghiệm thực tiễn về quản lý DTQG và đánh giá thực trạng quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh; từ các dữ liệu thu thập được, sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để đưa ra những đánh giá chung bao gồm các ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân về quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh.

-Phương pháp thống kê mô tả: Luận văn dùng phương pháp thống kê mô tả để tiến hành tổng hợp các chỉ số tương đối, tuyệt đối và số bình quân. Từ đó, luận văn mô tả quy mô và sự thay đổi của các số liệu để chứng minh cho các đánh giá, nhận định đưa ra khi phân tích về thực trạng quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 106 trang tài liệu này.

- Phương pháp so sánh

Luận văn sử dụng phương pháp này để so sánh các kết quả hoạt động quản lý dự trữ của một số khu vực để thấy được thực trạng hoạt động quản lý dự trữ và đồng thời khẳng định các vấn đề cần thiết phải giải quyết cũng như tính hiệu quả

trong việc thực thi các chính sách, chế độ, từ đó đưa ra các nhận định của tác giả về công tác quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh.

- Phương pháp dự báo: Sử dụng phương pháp này để đưa ra các dự báo, nhận định có thể xảy ra trong tương lai, từ đó đề ra các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh trong thời gian tới.

6. Ý nghĩa của vấn đề nghiên cứu

- Luận văn góp phần làm rõ lý luận về quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh

- Làm rõ thực trạng và đề xuất giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh.

- Cung cấp cứ liệu khoa học để các cấp lãnh đạo Cục DTNN tham khảo, hoạch định chính sách nhằm nâng cao chất lượng quản lý DTQG khu vực Nghệ Tĩnh ngày càng chặt chẽ hơn.

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài Phần mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, luận văn được kết cấu thành 3 chương như sau:

Chương 1: Một số vấn đề lý luận và kinh nghiệm thực tiễn về DTQG và quản lý DTQG.

Chương 2: Thực trạng quản lý DTQG của khu vực Nghệ Tĩnh.

Chương 3: Đề xuất một số giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện quản lý DTQG của khu vực Nghệ Tĩnh.

CHƯƠNG 1

MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN VỀ DỰ TRỮ QUỐC GIA VÀ QUẢN LÝ DỰ TRỮ QUỐC GIA

1.1 Dự trữ quốc gia

1.1.1 Khái niệm về Dự trữ quốc gia

Theo quan điểm tại Chiến lược phát triển DTQG đến năm 2020: “DTQG là nguồn dự trữ chiến lược của Nhà nước để phòng ngừa và khắc phục có hiệu quả các tổn thất, bất trắc xảy ra đối với đời sống xã hội, an ninh, quốc phòng và hoạt động sản xuất, kinh doanh”.

Theo Luật DTQG: “DTQG là dự trữ vật tư, thiết bị, hàng hóa do Nhà nước quản lý, nắm giữ”.

Theo từ điển Bách khoa Tiếng Việt: “Dự trữ là toàn bộ những nguồn vốn hay giá trị mà một chủ thể kinh tế hay nhà nước dành ra dưới hình thức hiện vật hay tiền tệ để phòng ngừa và khắc phục có hiệu quả các tổn thất do tai biến bất ngờ gây ra đối với sản xuất, đời sống hoặc để đảm bảo cho sự liên tục không bị gián đoạn trong sản xuất kinh doanh” [11, tr.692 - 693].

DTQG, theo từ điển Bách khoa tiếng Việt là “Dự trữ của một nước, do Nhà nước nắm giữ và quản lý, bao gồm dự trữ các vật tư hàng hoá quan trọng nhất, các loại vàng bạc, đá quý, ngoại tệ, tiền chưa phát hành. Là quỹ dự trữ lớn nhất, nhằm mục đích khắc phục những tổn thất do thiên tai, địch hoạ gây ra trên quy mô lớn, trong một thời gian nhất định, DTQG là nguồn tích luỹ của quốc gia, là sức mạnh của đất nước” [4, tr.692- 693].

Theo Từ điển Tiếng Việt: “Dự trữ là trữ sẵn để dùng khi cần đến”[26, tr.270].

Hoạt động DTQG là việc xây dựng, thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, dự toán ngân sách về DTQG; xây dựng hệ thống cơ sở vật chất - kỹ thuật; quản lý, điều hành và sử dụng DTQG.

Hàng DTQG là vật tư, thiết bị, hàng hóa trong Danh mục hàng DTQG do Nhà nước quản lý, nắm giữ để sử dụng vào mục tiêu DTQG.

Danh mục hàng DTQG là tên nhóm hàng hóa, tên vật tư, tên thiết bị DTQG.

Điều hành DTQG là hoạt động quản lý, nhập, xuất, mua, bán, bảo quản, bảo vệ hàng DTQG.

Bộ, ngành quản lý hàng DTQG là bộ, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ trực tiếp quản lý hàng DTQG theo phân công của Chính phủ.

Đơn vị DTQG là tổ chức thuộc bộ, ngành quản lý hàng DTQG được giao nhiệm vụ trực tiếp quản lý, nhập, xuất, mua, bán, bảo quản, bảo vệ hàng DTQG.

Tình huống đột xuất, cấp bách là tình trạng thiên tai, thảm họa, hỏa hoạn, dịch bệnh có nguy cơ bùng phát trên diện rộng; nhiệm vụ quốc phòng, an ninh; trật tự an toàn xã hội cần được giải quyết ngay.

Tổng mức DTQG là tổng giá trị DTQG.

Mức phân bổ cho DTQG là số tiền bố trí cho DTQG trong dự toán ngân sách nhà nước hằng năm.

Thời hạn lưu kho hàng DTQG là khoảng thời gian tối đa được xác định từ thời điểm nhập kho đến thời điểm xuất kho hàng DTQG.

Xuất cấp hàng DTQG là việc xuất hàng DTQG không thu tiền để cấp cho các tổ chức, cá nhân.

1.1.2 Vai trò Dự trữ quốc gia

Nhà nước hình thành, sử dụng DTQG nhằm chủ động đáp ứng yêu cầu đột xuất, cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, thảm họa, hỏa hoạn, dịch bệnh; phục vụ quốc phòng, an ninh.

Hoạt động DTQG có vị trí và vai trò quan trọng trong việc phát triển bền vững, bảo đảm ổn định chính trị, kinh tế - xã hội của đất nước khi có xảy ra thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, địch họa và tham gia bình ổn thị trường khi có tình huống đột biến xảy ra; hoạt động DTQG luôn được phát triển và đổi mới, phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và tiến trình hội nhập quốc tế.

Trong thời gian gần đây, Việt Nam được ghi nhận là 1 trong 5 quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất từ biến đổi khí hậu toàn cầu, do đó, các hiện tượng thời tiết cực đoan cũng xuất hiện tại Việt Nam với tần suất ngày càng tăng cao. Cùng với đó là các loại dịch bệnh có diễn biến ngày càng tăng cao và diễn ra trên phạm vi cả nước theo chiều hướng rất phức tạp đã gây thiệt hại không nhỏ tới phát triển kinh tế, sản xuất cũng như ảnh hưởng trực tiếp tới cuộc sống của nhân dân. Ngoài những tác động của yếu tố tự nhiên, những tác động của con người, tác động của quá trình CNH-HĐH đất nước, hiện tượng ô nhiễm môi trường, cá chết bất thường tại Miền Trung…, tình trạng đói nghèo, bỏ học, chặt cây phá rừng cũng đặt ra nhiều vấn đề cần quan tâm.

Trước những khó khăn, thách thức ngày càng lớn như trên, ngành DTQG ngày càng có vai trò rất quan trọng. Việc kịp thời cung cấp đầy đủ lương thực, vật tư nông nghiệp, thuốc men, con giống…cho người dân tại các địa phương đã giúp hạn chế những thiệt hại về người và tài sản cho nhân dân, đồng thời thể hiện sự quan tâm của Đảng và Nhà nước đến mọi mặt đời sống của người dân, đảm bảo thực hiện tốt các mục tiêu phát triển kinh tế và an sinh xã hội.

1.1.3 Một số đặc trưng cơ bản của Dự trữ quốc gia

- DTQG là một lĩnh vực kinh tế đặc biệt. Tổ chức và hoạt động của DTQG xuất phát từ yêu cầu tất yếu cần thiết khách quan của quá trình phát triển bền vững nền kinh tế đất nước. DTQG là chiếc van an toàn, là một trong những công cụ quản lý tài chính quan trọng ở tầm vĩ mô của Đảng và Chính phủ, của Bộ Tài chính. Hoạt động DTQG với mục tiêu là góp phần ổn định kinh tế - xã hội; đảm bảo an ninh chính trị cho đất nước khi xẩy ra thiên tai, địch họa và những biến động lớn về cung cầu trên thị trường. Nguồn lực DTQG luôn được tăng cường; đảm bảo sự chỉ đạo, quản lý tập trung, thống nhất của Đảng, Chính phủ, sẵn sàng đáp ứng kịp thời khi Chính phủ huy động.

Nhà nước có chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển DTQG phù hợp với chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong từng thời kỳ. Có chính sách đầu tư nghiên cứu phát triển khoa học - kỹ thuật về DTQG,

ứng dụng công nghệ bảo quản, công nghệ thông tin để hiện đại hóa hoạt động DTQG.

Hàng DTQG được quản lý một cách chặt chẽ, bảo quản an toàn và đảm bảo bí mật theo đúng quy định của pháp luật; đồng thời sẵn sàng chủ động đáp ứng kịp thời các yêu cầu, mục tiêu của DTQG. Các mặt hàng DTQG được mua bù, bổ sung đầy đủ, kịp thời sau khi thực hiện xuất theo quyết định của cấp có thẩm quyền.

- Hoạt động của DTQG không vì lợi nhuận.

Đây là đặc điểm cơ bản, đặc trưng nhất của DTQG. Khác với loại hình kinh tế, các loại quỹ dự trữ khác như dự trữ sản xuất kinh doanh, quỹ dự trữ hàng hóa của tổ chức kinh tế ra đời, tồn tại với mục đích đảm bảo cho quá trình sản xuất, phân phối, trao đổi hàng hóa của các tổ chức kinh tế liên tục và ổn định nhằm tối đa hóa năng lực sản xuất kinh doanh, đảm bảo lợi nhuận thì với DTQG đây là ngành kinh tế đặc biệt, không thuộc lĩnh vực sản xuất kinh doanh, không nhằm tạo ra lợi nhuận, không được sử dụng hàng DTQG để kinh doanh. Mục tiêu của DTQG nhằm đảm bảo cho lợi ích, an toàn của cả quốc gia, của toàn xã hội.

DTQG, do nhà nước quản lý nhằm ổn định cả nền kinh tế, là một công cụ quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước nhằm khắc phục những khiếm khuyết của kinh tế thị trường, ổn định kinh tế vĩ mô, thực hiện an sinh xã hội, đảm bảo an ninh quốc gia, an toàn cho đời sống của người dân. Nguồn lực dự trữ không mang lại lợi nhuận cho nhà nước với tư cách là chủ sở hữu, sử dụng nguồn lực dự trữ.

Như vậy, DTQG là nguồn lực vật chất do nhà nước quản lý và sử dụng không vì mục đích lợi nhuận. Hiệu quả của DTQG mang lại có tính chất tổng hợp, hiệu quả kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng, đó là lợi ích quốc gia, lợi ích xã hội. Giúp giảm thiệt hại, ổn định kinh tế vĩ mô, vượt qua khó khăn, phục hồi tăng trưởng kinh tế và chuẩn bị cho chu kỳ phát triển mới.

- Quỹ DTQG không tự bảo toàn vốn

Các quỹ dự trữ của các tổ chức kinh tế hoạt động trên cơ sở, nguyên tắc bảo toàn vốn do xuất phát từ mục tiêu tồn tại và hoạt động của nó, đó là đảm bảo cho quá trình sản xuất, phân phối, trao đổi hàng hóa được diễn ra liên tục và ổn định,

duy trì và tăng năng lực sản xuất kinh doanh. Quỹ dự trữ được sử dụng nhằm hỗ trợ, thúc đẩy, khắc phục khó khăn cho tổ chức kinh tế trong một thời điểm, sau đó phải được thu hồi nhằm duy trì quy mô của quỹ. Nguồn lực của các quỹ không chỉ được quy trì, bảo toàn mà còn tạo ra lợi nhuận và sẽ được thu hồi trở lại khi quá trình sản xuất kinh doanh đi vào ổn định.

Ngược lại, quỹ DTQG được sử dụng nhằm chủ động đáp ứng yêu cầu cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, bảo đảm an ninh, quốc phòng, tham gia bình ổn thị trường, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thực hiện các nhiệm vụ đột xuất bức thiết khác của nhà nước. Việc xuất bán hay xuất cấp không thu tiền để đảm bảo lợi ích chung của toàn xã hội, không tính đến lợi ích kinh tế hay thua lỗ nên không có khả năng tự bảo toàn vốn.

Quy mô quỹ DTQG ngày càng tăng đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Do đó, để thực hiện được mục tiêu của mình, hàng năm, Nhà nước phải cấp ngân sách bổ sung cho quỹ DTQG nhằm: mua tăng, mua bù hàng DTQG trong năm kế hoạch chưa sử dụng hết do chưa mua đủ số lượng hàng DTQG; vật tư, thiết bị, hàng hóa có chu kỳ sản xuất vượt quá năm ngân sách, có tính chất thời vụ; hàng hóa đặc thù phục vụ quốc phòng, an ninh

1.2 Quản lý Dự trữ quốc gia

1.2.1 Khái niệm về quản lý Dự trữ quốc gia

1.2.1.1. Khái niệm quản lý

Có nhiều quan niệm về quản lý:

“Quản lý là sự tác động có chủ đích của chủ thể quản lý tới đối tượng quản lý một cách liên tục, có tổ chức, liên kết các thành viên trong tổ chức hành động nhằm đạt tới mục tiêu với kết quả tốt nhất” (Phạm Quang Lê, 2007, trang 8).

“Quản lý là tác động có tổ chức, có hướng đích của chủ thể quản lý (người quản lý) lên khách thể quản lý và đối tượng quản lý trong một tổ chức nhằm sử dụng có hiệu quả nhất các tiềm năng các cơ hội của tổ chức để đạt được mục tiêu đặt ra trong điều kiện biến động của môi trường, làm cho tổ chức vận hành (hoạt động) có hiệu quả” (Hồ Văn Liên, 2010, trang 29).

Như vậy, từ hai khái niệm nêu trên, trong luận văn này sử dụng khái niệm sau: “Quản lý là sự tác động có tổ chức, có mục đích của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra”.

1.2.1.2 Khái niệm quản lý nhà nước

QLNN là hoạt động của nhà nước trên các lĩnh vực lập pháp, hành pháp và tư pháp nhằm thực hiện các chức năng đối nội và đối ngoại của nhà nước.

QLNN là sự tác động của các chủ thể mang quyền lực nhà nước chủ yếu bằng pháp luật tới các đối tượng quản lý nhằm thực hiện các chức năng đối nội đối ngoại của nhà nước. QLNN là tổ chức hay mang quyền lực nhà nước trong quá trình hoạt động tới đối tượng quản lý

1.2.1.3 Khái niệm quản lý Dự trữ quốc gia

Mục tiêu của quản lý trong quản lý DTQG là đảm bảo cho quỹ DTQG được xây dựng, quản lý, sử dụng có hiệu quả, đạt được mục tiêu là chủ động đáp ứng những yêu cầu cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, bảo đảm an ninh quốc phòng, tham gia bình ổn thị trường, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thực hiện các nhiệm vụ đột xuất bức thiết khác của Nhà nước.

Quản lý DTQG được thực hiện thông qua cơ chế quản lý nhất định. Cơ chế quản lý DTQG là hệ thống các phương pháp, công cụ quản lý mà chủ thể quản lý sử dụng để tác động đến đối tượng quản lý (các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động DTQG). Vì vậy, có thể định nghĩa quản lý DTQG như sau:

Quản lý DTQG là sự tác động có tổ chức của chủ thể quản lý bằng hệ thống các phương thức, công cụ quản lý đến các tổ chức, cá nhân có liên quan đến hoạt động DTQG thông qua việc điều chỉnh các hoạt động xây dựng, quản lý, sử dụng quỹ DTQG nhằm làm cho DTNN đáp ứng yêu cầu: chủ động đáp ứng những yêu cầu cấp bách về phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, hỏa hoạn, dịch bệnh, bảo đảm an ninh quốc phòng, tham gia bình ổn thị trường, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô và thực hiện các nhiệm vụ bức thiết khác của Nhà nước.

1.2.2 Nguyên tắc quản lý Dự trữ quốc gia

Quản lý DTQG phải tuân thủ một số nguyên tắc sau: