Khảo Sát Thực Trạng Hoạt Động Định Giá Doanh Nghiệp Trong Tiến Trình Cph

thực hiện bán bớt phần vốn Nhà nước tại doanh nghiệp (11,49% vốn điều lệ) thông qua Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả toàn bộ số cổ phần của Vinamilk được bán hết, thu về cho Nhà nước trên 572 tỷ đồng, tăng 389 tỷ đồng so với mệnh giá ban đầu (bằng 3,13 lần) và tăng 169 tỷ đồng so với giá khởi điểm (bằng 1,42 lần).

Công ty cổ phần Kỹ nghệ thực phẩm Việt Nam (Vifon) cổ phần hóa năm 2003 với tổng vốn điều lệ là 48,2 tỷ đồng, trong đó Nhà nước sở hữu 51%. Vifon đã thực hiện bán tiếp phần vốn Nhà nước có tại doanh nghiệp (51%) thông qua Trung tâm Giao dịch chứng khoán thành phố Hồ Chí Minh. Kết quả, toàn bộ số cổ phần của Vifon đã được bán hết, thu về cho Nhà nước trên 50 tỷ đồng, gấp 2,06 lần so với mệnh giá ban đầu và gấp 2 lần với giá khởi điểm.

Nhà máy Thiết bị Bưu điện (Postef) có vốn điều lệ là 120 tỷ đồng, trong đó nhà nước sở hữu 51%. Postef thực hiện bán cổ phần lần đầu ra công chúng (12,65%) thông qua Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Kết quả toàn bộ số cổ phần của Postef đá được bán hết, thu về cho Nhà nước 24,8 tỷ đồng, gấp 1,6 lần so với mệnh giá ban đầu và gấp 1,5 lần so với giá khởi điểm.

Công ty Thủy điện Vĩnh Sơn – Sông Hinh, năm 2004 thực hiện bán cổ phần lần đầu thông qua Trung tâm Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Kết quả toàn bộ số cổ phần của công ty đã được bán hết, thu về cho Nhà nước 462 tỷ đồng, gấp 1,06 lần so với mệnh giá ban đầu và gấp 1,04 lần so với giá khởi điểm.

Việc tổ chức bán đấu giá tại trung tâm giao dịch chứng khoán đã tạo ra sự quan tâm lớn của công chúng đầu tư, qua các đợt đấu giá, tổng số tiền thu được cho Nhà nước đều tăng từ 1,5 đến 2,0 lần so với giá khởi điểm.

Điều này cho thấy sự mới mẻ và đúng đắn của Nghị định số 187/2004/NĐ- CP. Cổ phần hóa theo hướng công khai, minh bạch, không cổ phần hóa khép kín, đổi mới phương thức định giá doanh nghiệp thông qua các tổ chức trung gian thay cho “hội đồng” trước đây; đổi mới phương thức bán cổ phần lần đầu thông qua đấu giá công khai thay thế cơ chế phân phối theo giá sàn trong nội bộ doanh nghiệp. Với cách làm này sẽ góp phần tích cực đẩy nhanh hoạt động định giá doanh nghiệp trong tiến trình cổ phân hóa, tăng cường tính công khai minh bạch cho nền kinh tế,

đồng thời tạo ra những hàng hóa có chất lượng cao cho thị trường chứng khoán. [26, tr. 21- 22]

2.2.2.2. Nhữ ng mặ t cò n hạ n chế

a. Hạn chế của những cơ chế và phương pháp định giá hiện hành

Theo quy định hiện hành, có hai cơ chế định giá được phép áp dụng là thành lập Hội đồng định giá hoặc là thuê công ty tư vấn định giá độc lập. Thành viên của Hội đồng định giá là cán bộ đại diện của nhiều cơ quan quản lý Nhà nước khác nhau, ví dụ như Sở Tài chính, Sở KH- CN, Ủy ban Nhân dân…, vì thế ý kiến đánh giá của họ không bao giờ cũng thống nhất và có thể bị nghiêng về những mục tiêu quản lý riêng. Do đó, định giá theo cơ chế này thường không phản ánh được giá trị “thực tế” của DNNN. Hơn nữa, mâu thuẫn về quyền lợi giữa DNNN với các cơ quan quản lý nhiều khi làm cho việc định giá chậm được thống nhất. Việc sử dụng công ty tư vấn độc lập để định giá tuy tỏ ra có hiệu quả hơn nhưng vẫn còn những hạn chế trong việc xác định giá trị tài sản vô hình như thương hiệu hay lợi thế kinh doanh. Hơn nữa, hầu hết các công ty tư vấn độc lập của Việt Nam vẫn chưa đủ kinh nghiệm và trình độ để đánh giá các DNNN lớn và phức tạp.

Về mặt kỹ thuật, tuy trên thế giới có nhiều phương pháp định giá nhưng theo quy định của Bộ Tài chính (Thông tư 79/2002/TT- BTC) chỉ có hai phương pháp định giá được phép áp dụng là (1) Tài sản ròng và (2) Dòng tiền chiết khấu. Tuy nhiên, chưa có quy định của hướng dẫn cụ thể về điều kiện, cách thức và loại hình doanh nghiệp áp dụng phương pháp định giá doanh nghiệp phù hợp đa số các doanh nghiệp được định giá để CPH đều áp dụng phương pháp tài sản và rất ít doanh nghiệp được tiến hành định giá theo phương pháp dòng tiền chiết khấu. Những doanh nghiệp có ngành nghề kinh doanh trong lĩnh vực dịch vụ tài chính, kiểm toán, ngân hàng, thương mại, tư vấn, thiết kế xây dựng, tin học và chuyển giao công nghệ có tài sản hữu hình không nhiều nhưng giá trị tài sản vô hình rất lớn mà phương pháp định giá theo tài sản không thể hiện hết được. Đối với các doanh nghiệp này, áp dụng phương pháp định giá theo giá trị tài sản chỉ mang tính tham khảo, mới chỉ thể hiện được giá sàn của doanh nghiệp, đảm bảo việc không làm thất

thoát vốn của Nhà nước mà chưa thể hiện được giá trị thực tế của doanh nghiệp. Việc áp dụng định giá theo luồng tiền chiết khấu sẽ giải quyết được hầu hết các vướng mắc trong việc định giá tài sản vô hình cũng như các giá trị tiềm năng hay xác định giá trị trần của doanh nghiệp. Mặt khác, mỗi ngành nghề, mỗi lĩnh vực đều có những đặc điểm kinh tế kỹ thuật riêng, các doanh nghiệp thuộc các ngành nghề khác nhau sẽ khác nhau về phương thức định giá. Lấy ví dụ về một doanh nghiệp bảo hiểm hoặc một công ty quảng cáo. Giá trị tài sản thực của các doanh nghiệp này không lớn. Nếu chỉ áp dụng phương pháp định giá theo giá trị tài sản thì giá trị doanh nghiệp sẽ rất thấp so với giá trị doanh nghiệp đó, xét trên giác độ tiềm năng về doanh thu trong tương lai. Đối với loại doanh nghiệp này, cần áp dụng phương pháp định giá dựa trên kết quả hoạt động về lợi nhuận có khả năng thu được trong tương lai của doanh nghiệp. Có thể thấy hạn chế về phương pháp định giá doanh nghiệp là một trong những hạn chế lớn làm ảnh hưởng đến kết quả định giá doanh nghiệp trong thời gian qua.

b. Hạn chế về mặt pháp lý

Trong quá trình CPH DNNN, một số văn bản pháp lý liên quan hỗ trợ cho cổ phần hóa vẫn chưa được sửa đổi, nên đã hạn chế tiến trình cổ phần hóa, cụ thể:

- Luật phá sản: Luật phá sản 2004 thì điều kiện phá sản phải có đơn của một trong ba chủ thể là: bản thân doanh nghiệp, người lao động trong doanh nghiệp bị nợ lương 3 tháng liên tiếp, chủ nợ không có đảm bảo. Nhưng trên thực tế thì cả ba đối tượng trên đều không muốn nộp đơn ra tòa để phá sản doanh nghiệp vì: Giám đốc DNNN không “dại” gì tự chứng minh sự yếu kém của mình để doanh nghiệp rơi vào tình trạng phá sản, vừa mang tiếng xấu vừa mất quyền lợi cá nhân, do vậy họ cứ khoanh nợ, cứ vay và chấp nhận thua lỗ kéo dài nợ chồng lên nợ. Người lao động trong các DNNN lâm vào tình trạng phá sản chỉ hưởng 75% lương cơ bản nhưng họ nghỉ việc đi làm ngoài, chờ hưu theo chế độ, cũng không “tội” gì đệ đơn phá sản, nếu đâu đó người lao động có ý định nộp đơn phá sản thì giám đốc doanh nghiệp rất dễ đối phó bằng cách trả lương 1 tháng, nợ 2 tháng để không nợ 3 tháng lương liên tiếp.

- Về phía chủ nợ của các DNNN là các ngân hàng quốc doanh, cũng là các DNNN nên dễ dàng thông cảm với nhau, “anh em một nhà”, nên lại càng sẵn sàng khoanh nợ.

Như vậy không có người nộp đơn phá sản thì không có hồ sơ để tòa giải quyết dẫn đến hàng trăm DNNN đã “chết” mà không “chôn” được. Những DNNN này là các món hàng sẽ được “ưu tiên” cổ phần hóa, như vậy đã đặt người mua vào tình trạng mua hàng kém chất lượng.

- Trong các chính sách cụ thể có nhiều điểm chồng chéo, mâu thuẫn: Các DNNN được định giá để CPH mà Nhà nước giữ cổ phần chi phối thì vẫn là DNNN, nếu là thành viên tổng công ty hay tập đoàn thì vẫn là thành viên của tổng công ty và tập đoàn, những quy định này tạo ra quy trình ngược Nhà nước hóa công ty cổ phần.

Những quy định này không có cơ sở pháp lý vì công ty cổ phần hoạt động theo Luật Doanh nghiệp thì không thể là DNNN hoạt động theo Luật DNNN. DNNN do Nhà nước bổ nhiệm giám đốc, kế toán trưởng và các chức danh quản lý khác, còn công ty cổ phần thì Nhà nước không thể can thiệp hành chính vào hoạt động của công ty cổ phần, bổ nhiệm các chức danh quản lý thuộc thẩm quyền của Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị. Nhà nước có giữ cổ phần đến 51% thì vẫn chỉ là một cổ đông. Cổ đông thực hiện quyền lãnh đạo thông qua bỏ phiếu tại Đại hội đồng cổ đông. Không thể nói các công ty cổ phần do các DNNN là thành viên của tổng công ty/tập đoàn mà Nhà nước giữ cổ phần chi phối vẫn là thành viên của tổng công ty/tập đoàn; vẫn là thành viên theo nghĩa nào? Chính những quy định thiếu cơ sở pháp lý đó đã trở thành mối quan ngại cho những người muốn mua cổ phần ở những doanh nghiệp đó.

- Chưa có hướng dẫn quy chế tài chính, chính sách tiền lương… nên nhiều doanh nghiệp cổ phần hóa vẫn tiếp tục vận dụng các cơ chế, quy định của DNNN.

- Chưa phân định rõ và nhận thức đúng vai trò của người đại diện sở hữu cổ phần Nhà nước và người trực tiếp quản lý cổ phần Nhà nước tại công ty cổ phần về thẩm quyền và trách nhiệm của họ.

c. Hạn chế trong từ môi trường kinh doanh sau định giá doanh nghiệp để CPH

Theo quy định, công ty cổ phần được thành lập do cổ phần hóa DNNN được vay vốn như DNNN, nhưng trên thực tế thì chỉ công ty cổ phần có cổ phần Nhà nước chi phối mới được vay vốn bằng tín chấp như DNNN, còn các doanh nghiệp sau cổ phần khác đều phải thế chấp khi vay vốn ngân hàng. Mặt khác, việc xem xét các dự án vay vốn của các doanh nghiệp sau cổ phần hóa có tính chặt chẽ và ngặt ngèo hơn, nhiều thủ tục phiền hà hơn rất nhiều so với các dự án vay của các DNNN. Do vậy, các doanh nghiệp sau cổ phần hóa không có vốn để đầu tư mở rộng và phát triển sản xuất kinh doanh.

DNNN trước đây được Nhà nước giao đất để sản xuất, kinh doanh, nay doanh nghiệp sau CPH phải thuê đất, giá trị tiền thuê đất phải tính vào giá thành sản phẩm, giá trị tiền thuê đất rất lớn đối với doanh nghiệp ở các thành phố nên khó có thể cạnh tranh với các DNNN có điều kiện tương tự nhưng được Nhà nước giao đất. Nợ tồn đọng của các DNNN trong CPH chưa được xử lý dứt điểm, nhất là các khoản nợ khó đòi tồn đọng nhiều năm do cơ chế cũ để lại, khó có khả năng thu hồi, đây là gánh nặng cho doanh nghiệp sau CPH phải đòi nợ, trả cả gốc và lãi các khoản nợ này.

Đối với các công ty cổ phần Nhà nước giữ cổ phần chi phối, chức danh lãnh đạo chủ chốt của doanh nghiệp này như giám đốc doanh nghiệp vẫn được giữ nguyên, được coi là đại diện cho phần vốn của Nhà nước. Việc duy trì giám đốc DNNN tiếp tục làm giám đốc công ty cổ phần, với tư cách làm và nếp nghĩ cũ không phù hợp với địa vị pháp lý mới của doanh nghiệp và không phù hợp với cơ chế thị trường. Nhiều giám đốc đã điều hành công ty cổ phần không khác gì giám đốc doanh nghiệp Nhà nước trước đây, cơ quan chủ quản cấp trên vẫn tiếp tục can thiệp cụ thể vào công việc sản xuất kinh doanh của công ty cổ phần với một lý do đơn giản là công ty cổ phần Nhà nước giữ cổ phần chi phối vẫn được coi là DNNN.

2.3. Khảo sát thực trạng hoạt động định giá doanh nghiệp trong tiến trình CPH DNNN ở Việt Nam

Đây là nội dung quan trọng để đánh giá về thực trạng hoạt động định giá doanh nghiệp trong tiến trình CPH DNNN ở Việt Nam nhằm kiểm chứng tốt nhất

những đánh giá, phân tích, nhận xét đã trình bày ở phần trên về những ưu điểm và hạn chế của hoạt động định giá doanh nghiệp hiện nay ở Việt Nam. Việc lựa chọn các doanh nghiệp để thực hiện khảo sát mang tính ngẫu nhiên, đại diện cho thực trạng phổ biến của công tác định giá doanh nghiệp trong tiến trình CPH DNNN áp dụng trong giai đoạn từ 2001 đến 2006. Được thực hiện trong 3 giai đoạn khác nhau, cụ thể:

- Giai đoạn trước năm 2002: Nghị định số 44/NĐ-CP ngày 29/06/1998 về chuyển DNNN thành Công ty cổ phần (thay thế Nghị định số 28) và Thông tư số 104/TT-BTC ngày 18/07/1998 hướng dẫn Nghị định số 44.

- Giai đoạn từ năm 2002 đến năm 2004: Nghị định số 64/NĐ-CP ngày 19/06/2002 về chuyển DNNN thành công ty cổ phần (thay thế Nghị định số 44) và Thông tư số 79/TT-BTC ngày 12/09/2002 hướng dẫn xác định giá trị doanh nghiệp khi chuyển DNNN thành công ty cổ phần theo Nghị định 64 và Thông tư số 76/TT- BTC ngày 09/09/2002 hướng dẫn các vấn đề xử lý tài chính khi chuyển DNNN thành công ty cổ phần theo Nghị định số 64.

- Giai đoạn từ năm 2005 đến nay (2006): Nghị định 187/2004/NĐ-CP ngày 16/11/2004 về chuyển DNNN thành công ty cổ phần và Thông tư số 126/2004/TT- BTC ngày 24/12/TT-BTC ngày 24/12/2004 hướng dẫn thực hiện Nghị định 187.

2.3.1. Giai đoạn trước năm 2002

Đây là giai đoạn mà các DNNN được CPH theo Nghị định số 44/NĐ-CP ngày 29/06/1998 về chuyển DNNN thành công ty cổ phần (thay thế Nghị định số

28) và Thông tư số 104/TT-BTC ngày 18/07/1998 hướng dẫn Nghị định số 44.

2.3.1.1. Thực trạng và kết quả định giá

Tác giả đã tiến hành khảo sát và nghiên cứu hồ sơ định giá của Công ty xây lắp I (PCC 1) [10, HS], kết quả được tổng hợp tại bảng dưới đây:

Bảng 2.2: Thực trạng và kết quả định giá giai đoạn trước 2002

Tên đơn vị

và thời điểm định giá

Thực trạng và kết quả định giá (tỷ đồng)			Tổ chức định giá	P.pháp định giá
Sổ sách	Xác định lại	Chênh lệch	Tổ chức định giá	P.pháp định giá
Công ty xây lắp I (PCC 1) (31/12/2001)	28,740	28,006	0,733	Hội đồng định giá	Tài sản

Mệnh giá cổ phiếu tại thời điểm phát hành (đồng)	Giá trị thị trường cho 1 cổ phiếu tại 31/12/2006 (đồng)	Thị trường
PCC I	10.000	43.000	OTC