Kết Quả Phỏng Vấn Các Hộ, Người Cho Vay (Tóm Tắt)

Câu hỏi về cách thức xử lí nợ: Khách hàng là hộ kinh doanh cá thể thường trả nợ đúng hạn hay không? Hộ kinh doanh cá thể sẽ bị xử lí thế nào nếu không trả đủ và đúng nợ?

…………………………………………………………………………………………

……..……………………………………………………………………………………

(Câu hỏi dành riêng cho hộ kinh doanh cá thể): Anh/ chị có tự tính toán được số tiền phải trả, anh chị có xác định được rủi ro khi vay? Lí do gì khiến anh chị vẫn lựa chọn vay tín dụng đen thay vì tổ chức tín dụng chính thức?

…………………………………………………………………………………………

……..……………………………………………………………………………………

B. Kết quả phỏng vấn sâu

1. Kết quả phỏng vấn chuyên gia lý thuyết

Từ kết quả phỏng vấn lấy ý kiến của chuyên gia, cùng với qua trình tổng quan tác giả cần nhắc và quyết định điều chỉnh bảng hỏi như sau:

Ở phần A: Thông tin chung:

Bỏ phần số lần đi vay trong vòng 1 năm đi vì nó không thể hiện được kinh nghiệm thực sự của người đi vay do có nhiều yếu tố cá nhân.

Ở phần B:

Các chuyên gia cho rằng nên bổ sung thêm ba biến phụ thuộc mới: “Hiểu biết tài chính”, “Tiện lợi” và “Bảo mật”. Thêm một phần về đo lường mức độ hiểu biết tài chính của hộ kinh doanh cá thể thông qua các câu hỏi về chủ đề tài chính.

Các biến đo lường sẽ được điều chỉnh lại như sau để dễ dàng cho việc phát triển bảng hỏi. Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng cho rằng nên thay thuật ngữ “tín dụng đen” bằng “tín dụng tiêu dùng” ở các hiệu cầm đồ và vay online để có thể thuận tiện cho quá trình khảo sát.

Đối với tín dụng phi chính thức, thì có thể sử dụng mô hình UTAUT để đo lường tiếp cận, nhưng đối với tiếp cận tín dụng chính thức thì không nên, bởi các nhân tố cần được tách ra. Do đó, hàm ý cũng cần rõ ràng hơn.

2. Kết quả phỏng vấn các hộ, người cho vay (tóm tắt)

Đây là tập hợp các câu hỏi dành cho các đối tượng phỏng vấn và câu trả lời được thu thập sau phỏng vấn, nhìn chung các câu trả lời của các đối tượng thể hiện sự đồng nhất về quan điểm.

Câu hỏi về hồ sơ vay vốn: Theo anh/chị hồ sơ vay vốn cần chuẩn bị những gì?

Kết quả phỏng vấn cho thấy, hồ sơ vay vốn được chuẩn bị gần như hoàn toàn bởi nhân viên của tổ chức tín dụng đen. Khách hàng chỉ việc lên web chụp ảnh thông tin cá nhân, CMND hoặc cung hóa đơn điện nước hay bảng lương… Những giấy tờ này sau đó sẽ được kiểm tra kĩ. Đội ngũ soạn thảo này sẽ soạn thảo hợp đồng cho đúng luật. Người vay vốn bắt buộc phải ghi rõ “Tôi hoàn toàn đồng ý, không có sự ép buộc của ai” cả trong trường hợp đến vay trực tiếp hoặc vay online. Về cơ bản, việc chuẩn bị hồ sơ vay nhanh chóng, đảm bảo tối đa yêu cầu về thủ tục cho khách hàng do đội ngũ soạn thảo của các tổ chức này rất chuyên nghiệp (các đối tượng đến tận nơi làm hồ sơ sẽ được giải ngân trong vòng 10 phút), ngoài ra cho hộ kinh doanh vay thường vay những khoản có giá trị nhỏ.

Câu hỏi về tài sản thế chấp hoặc đảm bảo: Các hộ kinh doanh cá thể (hoặc chủ hộ) vay tiền cần những gì để đảm bảo hoặc thế chấp?

Đối với trường hợp cần tiền gấp, chủ hộ thường phải cắm các tài sản vật chất như xe máy, điện thoại, và được cho vay khoảng 40 - 80% giá trị tài sản tùy tình trạng của tài sản cầm cố. Tuy nhiên đối với các khoản vay nhỏ thì cần để lại các loại giấy tờ đặc biệt như chứng minh thư

Câu hỏi về giá trị khoản vay: Các khoản vay của chủ hộ thường có giá trị là bao nhiêu? Lãi suất ra sao?

Đa số chủ hộ vay khoản nhỏ, thường rơi vào khoảng dưới 20 triệu đồng với thẻ chủ hộ hoặc các giấy tờ tương tự. Cũng có những trường hợp vay số tiền lớn khoảng 15

- 20 triệu đồng, những trường hợp này phải là “khách quen” hoặc/và phải “cắm” xe máy

để đảm bảo.

Các khoản lãi và phí lại phụ thuộc rất nhiều vào đối tượng vay vốn: nhu cầu vay gấp, giá trị khoản vay hay mức độ “thân quen”, mức độ đảm bảo của khách hàng. Khoản vay càng nhỏ, lãi suất càng cao, các khoản vay dưới 5 triệu thì có giá là 3.000 đồng -

5.000 đồng/triệu/ngày hoặc sẽ khoảng 40 - 60% sau 1 tháng. Các khoản vay được tính theo lãi gộp nên tăng rất nhanh và lãi thường cao gấp nhiều lần gốc. Ngoài ra còn có hình thức cho vay gần giống “bát họ” trên thị trường, cụ thể như khách hàng muốn vay một khoản 15 triệu thì sẽ phải trả trước khoản lãi là 3 triệu và nhận về 12 triệu, sau khoảng 20 - 30 ngày khách hàng phải hoàn lại toàn bộ số tiền là 15 triệu.

Câu hỏi về đối tượng chủ hộ đi vay: Theo anh/chị quan sát thì chủ hộ nam hay chủ hộ nữ đi vay nhiều hơn? Chủ hộ thường đi vay với mục đích gì?

Những người được phỏng vấn trả lời rằng theo quan sát của họ chủ hộ nam đi vay nhiều hơn, mạnh dạn tìm đến những khoản vay tín dụng đen hơn.

Theo thông tin phỏng vấn từ cả phía người cung cấp và nhóm chủ hộ đã từng vay mục đích đi vay của chủ hộ rất đa dạng, đa số phục vụ cho nhu cầu ngắn hạn và có thể chia thành 2 nhóm:

(1) Nhóm đi vay để phục vụ những khoản chi “tạm cho là chính đáng”. Lí do phổ biến nhất là vay để đóng học phí để được dự thi, hoặc vay để trả tiền trọ, tiền thuốc men khi ốm đau bất chợt. Phần lớn nhóm này là những chủ hộ đi học xa nhà, điều kiện kinh tế của gia đình eo hẹp nên thường không dư giả tiền, gia đình không gửi kịp tiền và cũng không thể vay ở những nguồn nào khác (như người quen, bạn bè…). Tuy nhiên đối tượng này được đánh giá là không nhiều.

(2) Nhóm đi vay để phục vụ cho những khoản chi khác ngoài các nhu cầu thiết yếu. Đây là nhóm chủ hộ được cho là chơi bời, vay cho mục đích “tiêu dùng”. Những người cung cấp tín dụng đen cho biết có nhiều chủ hộ nam đi vay với lí do để liên hoan, tổ chức sinh nhật cho người yêu, mua quà cho người yêu những dịp lễ nhưng lại chưa có tiền của gia đình chuyển lên. Khi được hỏi sâu hơn, nhóm chủ hộ được phỏng vấn cũng đồng ý rằng chủ hộ nam thường phải chi trả nhiều hơn cho những vấn đề nêu trên. Một phần đông hơn là vay tiền để cờ bạc, cá độ, để trả nợ ở chỗ khác hoặc nghiện hút nên cần tiền mua thuốc… Những chủ hộ này thường là con nhà khá giả. Đặc biệt, những người cho vay còn cho biết có những trường hợp chủ hộ nữ đi vay để trang bị váy áo, son phấn, “đồ nghề”... đi “khách” ở quán bar hoặc nằm trong đường dây mua bán dâm. Những đối tượng này thường vay nhanh trả nhanh ngay khi kiếm được tiền từ khách làng chơi.

Câu hỏi về tài sản thế chấp hoặc đảm bảo: Chủ hộ vay tiền cần những gì để đảm bảo hoặc thế chấp?

Đối với trường hợp cần tiền gấp và cần số tiền lớn (khoảng 40 triệu trở xuống) chủ hộ thường phải cắm các tài sản vật chất như xe máy, điện thoại, và được cho vay khoảng 40 - 80% giá trị tài sản tùy tình trạng của tài sản cầm cố. Tuy nhiên đối với các khoản vay nhỏ thì cần để lại các loại giấy tờ đặc biệt như chứng minh thư, thẻ chủ hộ…

Câu hỏi về cách thức xử lí nợ: Khách hàng là chủ hộ thường trả nợ đúng hạn hay không? Chủ hộ sẽ bị xử lí thế nào nếu không trả đủ và đúng nợ?

Nhóm chủ hộ vay để phục vụ cho nhu cầu thiết yếu, chính đáng thường trả nợ đúng hạn khi có tiền từ gia đình gửi lên. Thêm nữa, nhóm này không phải bọn ăn chơi nên ý thức ngay từ đầu đã ý thức rõ mức độ rủi ro cũng như khả năng trả nợ. Nhiều chủ hộ có nguồn thu nhập từ công việc làm thêm nhưng do cần tiền gấp mà chưa có lương, vay ngân hàng thì thủ tục mất nhiều thời gian nên đành tìm đến tín dụng đen. Nhóm còn lại, thường mất nhiều thời gian để thu hồi nợ hơn vì nguồn thu nhập bấp bênh (cờ bạc lúc thắng lúc thua) hoặc không có việc làm nhưng ỷ lại vào gia đình vẫn sẽ phải trả nợ cho, đi vay xoay vòng (vay ở chỗ này để trả cho chỗ khác)… Những đối tượng không trả đúng hạn và trả đủ sẻ bị khủng bố điện thoại, bom thư, bom điện thoại, nếu tiếp tục “không tự giác” trả nợ thì bên cung cấp tín dụng đen sẽ tìm đến gia đình để gây áp lực.

(Câu hỏi dành riêng cho chủ hộ): Anh chị có tự tính toán được số tiền phải trả, anh chị có xác định được rủi ro khi vay? Lí do gì khiến anh chị vẫn lựa chọn vay tín dụng đen thay vì tổ chức tín dụng chính thức?

Kết quả phỏng vấn 10/12 chủ hộ trả lời rằng họ có thể ước chừng/ tính toán được giá của khoản vay một phần nhờ vào kiến thức tài chính được cung cấp bởi việc học tập,

một phần là nhờ kinh nghiệm, đặc biệt với những chủ hộ đã tìm đến tín dụng đen nhiều lần. Các chủ hộ cũng đồng ý rằng tín dụng đen chưa đựng rủi ro rất lớn: mức lãi suất cao hơn nhiều các tổ chức tài cung cấp tín dụng chính thức, rất nhiều khoản chi phí tiềm ẩn, nhiều thủ đoạn để ngăn con nợ dứt nợ, chưa kể cách thức đòi nợ của những tổ chức này đối với những người trả chậm cũng gây tâm lí lo ngại lớn.

Khi được hỏi tại sao vẫn sử dụng tín dụng đen thì những chủ hộ này đưa ra những lí do như sau:

Lí do đưa ra nhiều nhất là họ “không còn nguồn nào khác để vay”. Hiện tại chưa có nhiều ngân hàng hay tổ chức tín dụng hỗ trợ cho chủ hộ vay, ngay cả khi chủ hộ đi vay với lí do chính đáng như để đóng học phí thì điều kiện vay cũng khắt khe và tốn rất nhiều thời gian cho thủ tục trong khi nhu cầu vay của họ là cấp bách; còn những chủ hộ vay với mục đích chơi bời thì tất nhiên không thể vay ngân hàng. Các lí do khác thúc đẩy việc chủ hộ vay tín dụng đen liên quan đến hiệu quả, sự thuận lợi, tiện ích. Tín dụng đen cung cấp dịch vụ nhanh chóng (giải ngân trong 10 phút), hợp đồng và hồ sơ được chuẩn bị bởi nhân viên những tổ chức này nên khách hàng tiết kiệm được thời gian. Nhóm chủ hộ cũng gợi ý thêm rằng gần trường đại học mà họ đang theo học có rất nhiều cơ sở cho chủ hộ vay tín chấp, tiệm cầm đồ, thậm chí còn nằm tập trung trong một địa bàn nên không mất nhiều thời gian để đi hoặc người có nhu cầu vay thay vì đến trực tiếp, có thể lựa chọn một hình thức vay qua app, qua mạng Internet cũng rất nhanh. Điều kiện đảm bảo rất đơn giản, không cần thế chấp. Một vài chủ hộ trả lời rằng khi có nhu cầu vay vốn, họ được bạn bè của mình - những người đã từng đi vay giới thiệu cho đến chỗ “người quen” và đảm bảo có uy tín.

Ngoài ra, đặt thêm câu hỏi: “Sự cam kết giữ bí mật về thông tin cá nhân khách hàng từ người cung cấp khoản có phải một yếu tố tác động đến ý định vay tín dụng đen của anh/chị không?” để kiểm tra định tính sự phù hợp của nhân tố “Bảo mật” mà nhóm thêm vào. Các chủ hộ đưa ra câu trả lời là “Có” bởi mặc cảm đối với bạn bè, hoặc không muốn ai biết mình đi vay với mục đích gì, không muốn bị làm phiền.

PHỤ LỤC 2: BẢNG CÂU HỎI KHẢO SÁT

PHỤ LỤC 1.1. BẢNG KHẢO SÁT ĐỐI VỚI TIÊP CẬN TÍN DỤNG CHÍNH THỨC

Kính chào anh/chị.

Tôi là Lê Hoàng Anh, giảng viên và nghiên cứu sinh tại trường Đại học Kinh tế Quốc dân, hiện đang thực hiện đề tài “Các nhân tố ảnh hưởng đến tiếp cận tín dụng của hộ kinh doanh cá thể tại Việt Nam”, nhằm kiến nghị các chính sách, biện pháp để các hộ gia đình được tiếp cận vốn dễ dàng hơn. Để thực hiện được thành công nghiên cứu này, tôi rất mong muốn có được sự giúp đỡ của các anh/chị thông qua việc trả lời bảng hỏi sau đây. Các ý kiến trong bảng hỏi này không có đúng hay sai, mà chỉ mang tính chất đánh giá của riêng các anh chị.

Chúng tôi cam kết rằng, thông tin của các anh chị sẽ được giữ kín, và chỉ phục vụ cho nghiên cứu này. Các anh chị sẽ mất không quá 10 phút để thực hiện nghiên cứu này.

Phần 1: Phần thông tin chung

Các anh chị lưu ý, với các câu hỏi có dấu (*) là các câu hỏi bắt buộc trả lời

1. Giới tính của các anh/chị (Nam/Nữ) (*): …………………………………

2. Độ tuổi của các anh/chị (*) ……………………………………………….

3. Trình độ học vấn của các anh/chị (*)

a. Tiểu học trở xuống b. Tốt nghiệp THCS hoặc THPT

c. Học nghề, trung cấp chuyên nghiệp d. Đại học, Cao đẳng

e. Trên đại học

4. Khu vực nơi anh/chị sinh sống? (*)

a, Thành thị b, Nông thôn

5. Số năm hoạt động kinh doanh của gia đình các anh/chị? (*)

a. Ít hơn 1 năm b. 1-5 năm

c. 6-10 năm d. Trên 10 năm

6. Thu nhập hàng tháng của hộ anh/chị? (*)

a. Dưới 10 triệu b. 10 - 20 triệu

c. 20 - 30 triệu d. Trên 30 triệu

7. Số lao động bình quân của hộ anh/chị? (*)

a. Dưới 3 người b. 3 - 10 người

c. 10 - 20 người d. Trên 20 người

8. Anh chị có sử dụng điện thoại thông minh hay không? (*)

a. Có b. Không

9. Anh chị có sử dụng internet hay không? (*)

a. Có b. Không

10. Hộ các anh chị có sử dụng các phần mềm kế toán hay không? (*)

a. Có b. Không

11. Hộ các anh chị có

a. Vay vốn của các tổ chức tín dụng chính thức (như ngân hàng, quỹ tín dụng nhân dân, tổ chức tài chính vi mô) không?

b. Số tiền vay mỗi lần là bao nhiêu?

c. Thời gian vay bình quân là bao nhiêu

Nếu có, vui lòng chuyển xuống bảng hỏi dưới dây

11. Hộ các anh chị có

a. Vay vốn của các tổ chức tín dụng phi chính thức (như các cửa hàng cầm đồ…) không?

b. Số tiền vay mỗi lần là bao nhiêu?

Nội dung

Hoàn toàn không đồng ý

Không

đồng ý

Không có ý kiến

Đồng ý

Hoàn toàn đồng ý

Tôi cho rằng khoản vay từ các TCTD chính thức có chi phí quá lớn

Tôi cho rằng việc tiếp cận vốn từ

Hoàn toàn không đồng ý	Không đồng ý	Không có ý kiến	Đồng ý	Hoàn toàn đồng ý
Tôi là người sở hữu chính của tài sản để đảm bảo cho khoản vay vốn tại TCTD chính thức
Tài sản của tôi dễ bán để thu tiền về
Tài sản đảm bảo của tôi có giá trị thị trường ít thay đổi
Thu nhập của tôi được hình thành từ hoạt động sản xuất kinh doanh hàng tháng ổn định
Nếu tôi vay được vốn, thu nhập của tôi sẽ tăng lên (sau khi trừ đi các khoản vay)
Nếu tôi có ít người phụ thuộc ăn theo hàng tháng thì sẽ dễ dàng tiếp cận khoản vay từ TCTD chính thức hơn