Quyền Được Thông Tin Cân Xứng Và Tham Gia Quản Lý Công Ty Gián Tiếp

được thông tin đầy đủ, chính xác và kịp thời; quyền được biểu quyết những vấn đề quan trọng của công ty trong đó có quyền được bầu Hội đồng quản trị; quyền được bồi thường và quyền được khởi kiện công ty vì những tổn thất công ty gây ra. Song song với với nói là việc đảm bảo trách nhiệm quản lý công ty trung thực và công bằng, không lạm dụng lợi ích chung của công ty. Đây là nhóm nội dung quan trọng nhất trong việc bảo vệ lợi ích của cổ đông.

Lợi ích của cổ đông được đảm bảo thông qua các quyền cổ đông, bao gồm quyền đăng ký chủ sở hữu, quyền chuyển nhượng cổ phiếu, quyền có thông tin và được thông tin cân xứng, quyền bầu chọn và cách chức thành viên Hội đồng quản trị và Ban giám đốc, quyền được giám sát hoạt đông của Ban giám đốc và Hội đồng quản trị, quyền được tham gia biểu quyết những vấn đề quan trọng của công ty, quyền được chia lợi nhuận công bằng, quyền được khiếu nại, đòi bồi thường thiệt hại.

Tuy nhiên, chỉ có đảm bảo quyền cổ đông thì vẫn chưa đủ, mà còn phải có cơ chế ràng buộc trách nhiệm cụ thể của Hội đồng quản trị, Ban giám đốc công ty, như trách nhiệm cung cấp thông tin đầy đủ, trung thực và kịp thời; trách nhiệm thực hiện đầy đủ các quyết định của cổ đông.

2.2.3. Quyền được thông tin cân xứng và tham gia quản lý công ty gián tiếp

Đây là cơ chế bảo vệ cổ đông quan trọng nhất được gần như các nước trên thế giới áp dụng và ngày càng có xu hướng phát triển, hoàn thiện. Thông tin là cơ sở để các cổ đông quyết định đầu tư vào các công ty cổ phần một cách đúng đắn và hiệu quả. Thông tin về việc kinh doanh, tổ chức và các hoạt động khác mà nó có thể tác động đến giá trị cổ phiếu của công ty. Trong số những thông tin quan trọng có bao gồm các báo cáo tài chính định kỳ của công ty, chất lượng thông tin có phản ánh chính xác tình hình tài chính và hoạt động kinh doanh của công ty hay không.

Điều đầu tiên một cổ đông cần có là thông tin về kế toán chính xác và các thông tin khác. Giả sử một cổ đông có được một thông tin và không đồng ý với định hướng kế hoạch hoạt động của công ty, cổ đông đó có hai cách đó là bầu cử hoặc thoát ra khỏi tư cách cổ đông; sử dụng quyền bầu cử, cổ đông có thể cố gắng lựa chọn một Hội đồng quản trị mới để thay thế Hội đồng quản trị cũ trong một Đại hội cổ đồng thường niên. Sử dụng cách thoát ra, cổ đông đó sẽ bán cổ phiếu cho người khác. Cả hai cách này đều yêu cầu phải được luật pháp bảo vệ tích cực.

Nói tóm lại, Luật Doanh nghiệp năm 2005, đánh dấu một bước tiến đáng kể trong việc bảo vệ quyền lợi của cổ đông trong công ty cổ phần so với Luật Doanh nghiệp năm 1999 và Luật Công ty 1990. So với giai đoạn trước năm 2000, các cổ đông đã được đảm bảo các quyền như quyền được cung cấp thông tin cơ bản về tài chính và hoạt động của công ty, quyền yêu cầu công ty mua lại cổ phần, các quyền của cổ đông thiểu số được ghi nhận. Quyền lực của cổ đông cũng được tăng cường thông qua các quy định bổ sung thẩm quyền của Đại hội đồng cổ đông; Nghị định 187/2004/NĐ-CP của Chính phủ ngày 16/11/2004 về những chuyển đổi công ty nhà nước thành công ty cổ phần thay thế Nghị định 64/2002/NĐ-CP cũng có những tiến bộ đáng chú ý.

Tuy vậy, so với chuẩn mực quốc tế, các quyền cổ đông còn chưa đầy đủ và cơ chế thực thi, bảo vệ còn yếu. Cơ chế giám sát của cổ đông, trực tiếp hoặc gián tiếp thông qua thể chế kiểm toán, kiểm soát nội bộ… còn kém hiệu lực; chế độ công khai thông tin cho cổ đông cũng yếu kém. Các khiếm khuyết này đã và đang hạn chế không nhỏ sự phát triển bền vững của từng công ty cổ phần nói riêng và sự phát triển của thị trường vốn cũng như nền kinh tế nói chung.

Chương 3

MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NHẰM HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN CHƯA NIÊM YẾT CHỨNG KHOÁN TẠI VIỆT NAM

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 90 trang tài liệu này.

3.1. THỰC TRẠNG BẢO VỆ CỔ ĐÔNG TRONG CÔNG TY CỔ PHẦN Ở VIỆT NAM‌

3.1.1. Tình trạng vi phạm các quyền cơ bản của cổ đông

Luật Doanh nghiệp đã quy định các quyền cơ bản của cổ đông trong công ty cổ phần một cách rõ ràng. Trên thực tế, tình trạng vi phạm quyền của cổ đông diễn ra như "chuyện thường ngày ở huyện", đặc biệt phổ biến trong các công ty cổ phần chuyển đổi từ doanh nghiệp nhà nước.

• Quyền chuyển nhượng cổ phần bị hạn chế

Quyền chuyển nhượng cổ phần là quyền đảm bảo lợi ích chính đáng của cổ đông đồng thời quyền này cũng có ý nghĩa tích cực đối với quản trị công ty. Thực tế, trong các công ty cổ phần do tư nhân thành lập cũng như các công ty cổ phần chuyển đổi từ doanh nghiệp nhà nước, tình trạng cổ đông bị hạn chế hoặc tước đi quyền này diễn ra khá phổ biến.

Điều lệ công ty giới hạn phạm vi chuyển nhượng trong nội bộ công ty hay Hội đồng quản trị chỉ cho phép chuyển nhượng cho những người thân quen. Một kiểu hạn chế thứ hai là Hội đồng quản trị tuy vẫn cho phép cổ đông chuyển nhượng cổ phần cho người ngoài công ty nhưng lại sinh ra những thủ tục chuyển nhượng phức tạp như: phải được mọi thành viên Hội đồng quản trị thông qua, phải báo cáo Chủ tịch Hội đồng quản trị hoặc đợi xét duyệt theo từng đợt chuyển nhượng. Cách làm mang tính "xin - cho" tưởng chỉ tồn tại trong quản lý nhà nước giờ lại "tái hiện" trong quan hệ giữa cổ đông và công ty.

Đó là "những cản trở mang hình bóng con người" do công ty, cụ thể là cổ đông sáng lập và Hội đồng quản trị đặt ra. Còn có những cản trở khác xuất phát từ một số bất cập của luật. Cách hiểu phiến diện về "cổ đông sáng lập" (Điều 4, khoản 11).

• Quyền tham dự và biểu quyết tại Đại hội đồng cổ đông bị hạn chế

Luật Doanh nghiệp quy định, tất cả các cổ đông phổ thông đều có quyền tham dự và biểu quyết mọi vấn đề thuộc thẩm quyền của Đại hội đồng cổ đông.

Vô tình hay hữu ý, cuộc họp Đại hội đồng cổ đông của không ít công ty cổ phần chuyển đổi từ doanh nghiệp nhà nước bị biến tướng thành cuộc họp tổng kết cuối năm với thành phần gồm tất cả cán bộ, nhân viên của công ty (thậm chí có cả người đã nghỉ hưu) [47]. Cuộc họp tổng kết về bản chất không phải là nơi cổ đông có thể tham gia thảo luận và quyết định các vấn đề quan trọng trong tổ chức và hoạt động của công ty.

Có công ty tiến hành cuộc họp chỉ với những cổ đông nắm giữ số cổ phiếu ưu đãi như Đại hội cổ đông tại Công ty cổ phần bê tông vật liệu xây dựng 116, tháng 10 năm 2008.

Một "chiến thuật" khác được công ty sử dụng để hạn chế cổ đông dự họp là qui định tiêu chuẩn dự cuộc họp cổ đông như: cổ đông phải sở hữu ít nhất 1% tổng số cổ phần có quyền biểu quyết hoặc lượng cổ phần giá trị 50 triệu, 100 triệu, 500 triệu mới có quyền dự họp Đại hội đồng cổ đông [19]. Vấn đề phân biệt đối xử giữa cổ đông "lớn" cổ đông "nhỏ" đã làm nhiều cổ đông hết sức bất mãn. Điều lệ một công ty quy định "Những cổ đông chiếm giữ ít nhất 1% vốn điều lệ là đại biểu đương nhiên của đại hội. Các cổ đông khác không đủ 1% vốn điều lệ thì đơn vị có trách nhiệm họp nhóm: chỉ định người thay mặt đi dự họp". Với lý do công ty không có hội trường rộng, Hội đồng quản trị của công ty này chỉ thông báo cho các đơn vị kinh doanh đề cử

người đi tham dự nên tổng số cổ đông được phép tham dự đại hội chỉ là 67/150 cổ đông có tên trong danh sách cổ đông [47].

Vượt qua các "cửa ải" trên, cổ đông có tên trong danh sách cổ đông nhiều khi "mù tịt" về cuộc họp vì không được gửi giấy mời họp. Khá hơn, giấy mời họp đến muộn so với 7 ngày quy định trong Luật hoặc cổ đông không được nhận trước các tài liệu phục vụ cuộc họp. Vì thế, họ không có sự chuẩn bị thích đáng trước khi dự họp, càng khó có thể đưa ra quyết định đúng đắn cho các vấn đề được đưa ra biểu quyết.

• Quyền thông tin của cổ đông vốn dĩ đã thiếu thốn trong Luật Doanh nghiệp là càng xa vời thực tiễn

Phần lớn các cổ đông không được tiếp cận các thông tin trọng yếu của công ty hoặc không đầy đủ, hoặc thiếu chính xác và trung thực. Các cổ đông thiểu số hầu như không nhận được thông báo về quyết định của Đại hội đồng cổ đông, tóm tắt báo cáo tài chính, thông báo về việc trả cổ tức. "Cổ đông có ép, doanh nghiệp mới công khai tài chính". Những công ty cổ phần bán ra bên ngoài nhiều, sức ép này là rất lớn. Tuy nhiên, sức ép này có lẽ cũng không có nghĩa lý gì đối với công ty mà cổ đông chủ yếu là công nhân, lãnh đạo nói gì cổ đông nghe đó. Trong bối cảnh 80% các doanh nghiệp cổ phần hóa bán cổ phần trong nội bộ thì chuyện công khai tài chính cho các cổ đông rõ ràng điều không cần thiết, "có dại mới làm" của ban lãnh đạo công ty.

3.1.2. Sự lạm quyền của cổ đông Nhà nước trong các công ty cổ phần chuyển đổi từ doanh nghiệp nhà nước

Khi còn là doanh nghiệp nhà nước, cách hành xử của chủ sở hữu nhà nước khác xa với cách sử dụng quyền sở hữu của nhà nước với tư cách cổ đông trong công ty cổ phần sau quá trình chuyển đổi. Trong doanh nghiệp nhà nước mà Nhà nước sở hữu toàn bộ vốn điều lệ, chủ sở hữu là nhà nước toàn quyền quyết định các vấn đề lớn của doanh nghiệp như: Quyết định cơ cấu tổ

chức quản lý của công ty, bổ nhiệm, miễn nhiệm và chế độ lương, thưởng cho thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc (hoặc Giám đốc), quyết định chiến lược, định hướng phát triển công ty, quyết định các dự án đầu tư có giá trị lớn… Sau cổ phần hóa, Nhà nước trở thành một cổ đông có các quyền như với các cổ đông khác, dù có là cổ đông cực lớn đi chăng nữa (trong công ty mà nhà nước nắm giữ trên 50% tổng số cổ phần). Tuy vậy, người đại diện cho cổ đông nhà nước vẫn thích cầu viện tới quyền lực nhà nước (cơ quan thanh tra, đăng ký kinh doanh) để giải quyết các xung đột trong nội bộ công ty thay vì sử dụng các thiết chế luật định là Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị, Ban kiểm soát và tiếp đó là tòa án.

Thực trạng này thể hiện hàng loạt các vụ việc:

Cổ đông lớn "ép" cổ đông Đạm Phú Mỹ hay Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận can thiệp không đúng thẩm quyền vào hoạt động nội bộ của Công ty cổ phần Khách sạn Phan Thiết

Về vụ Tập đoàn Dầu khí VN (PetroVN) - cổ đông lớn của Công ty cổ phần Phân đạm và hóa chất dầu khí (ĐPM), yêu cầu ĐPM chuyển giao 28ha đất thuê cho các đơn vị khác.

Các cổ đông của Công ty Cổ phần ĐPM đang lên tiếng phản đối về một quyết định có thể nói là can thiệp quá sâu vào nội bộ Công ty cổ phần. Đó là việc Chủ tịch Hội đồng quản trị Tập đoàn Dầu khí Việt Nam, ông Đinh La Thăng ngày 23/8/2007 đã ký văn bản yêu cầu ĐPM làm các thủ tục bàn giao quyền sử dụng 8ha đất cho Công ty cổ phần Dịch vụ Du lịch dầu khí, một công ty con mà PetroVN nắm giữ 51% để triển khai dự án sản xuất cồn sinh học ethanol. Với 20ha đất còn lại, văn bản này yêu cầu các đơn vị thuộc PetroVN có nhu cầu đăng ký đầu tư xây dựng thì phải trình kế hoạch lên Tập đoàn phê duyệt. Theo các cổ đông của ĐPM, thì khu đất 8ha đã là một phần tài sản công ty được công bố trong bản cáo bạch khi Công ty chào bán cổ

phần lần đầu ra công chúng, vì vậy mọi quyết định của công ty phải là người có thẩm quyền của công ty chứ không phải là một quyết định hành chính từ trên xuống. (Báo Tuổi trẻ, số ra ngày 17/9/2007).

Trên thực tế, ở thời điểm cổ phần hóa, quyền sử dụng lô đất thuê này trong vòng 20 năm đã được nêu trong công bố thông tin được hiểu "quyền sử dụng" là một tài sản được định giá. Nó không đơn thuần là "tiền thuê đất" mà còn liên quan đến hàng vấn đề khác như giá trị sử dụng, lợi thế của vị trí…

Đất đai là một vấn đề liên quan đến tài sản cố định, vì thế các giao dịch về đất đai phải do Đại hội đồng cổ đông của Công ty cổ phần Đạm Phú Mỹ quyết định (trong đó phải hội đủ 75% số phiếu biểu quyết thông qua), chứ không phải cổ đông lớn PetroVN quyết định. Việc này phải thực hiện theo quy trình được quy định trong Luật Doanh nghiệp, Điều lệ công ty.

Hay Ủy ban nhân dân tỉnh Bình Thuận can thiệp không đúng thẩm quyền vào hoạt động nội bộ của Công ty cổ phần Khách sạn Phan Thiết thông qua các văn bản chỉ đạo trực tiếp về bộ máy quản lý của công ty. Hoặc vụ: Công ty Trang thiết bị kỹ thuật y tế thành phố Hồ Chí Minh không được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh chỉ vì Sở Y tế khiếu nại rằng đại diện của mình không được bầu vào Hội đồng quản trị (Nguyễn Ngọc Bích, Giải pháp cho MTS, Thời báo Kinh tế Sài Gòn ngày 26/8/2007).

3.1.3. Sự lạm quyền của người quản lý xâm phạm lợi ích cổ đông

Với đặc điểm tập trung quyền lực trong tay người quản trị của văn hóa kinh doanh Việt Nam, lại thiếu những cơ chế cũng như chế tài đủ mạnh để giám sát người quản trị, tình trạng Giám đốc, Chủ tịch Hội đồng quản trị lạm dụng quyền lực để thao túng công ty nhằm thu lợi cá nhân phổ biến trong thực tế cũng là điều dễ hiểu.

Trường hợp của Công ty chè Trần Phú là thực trạng bảo vệ cổ đông trong công ty cổ phần ở Việt Nam.

Thập kỷ 1970, nhà máy chè Trần Phú do Liên Xô giúp xây dựng ở tỉnh Yên Bái trở thành nhà máy chè lớn nhất Đông Dương, tạo việc làm cho hàng nghìn người ở vùng miền núi nghèo khó này.

Năm 1999, nhà máy được cổ phần hóa, trong đó 51% vốn thuộc về Nhà nước. Không thể tả được sự phấn khởi của nhiều cán bộ và công nhân nhà máy khi được mua 49% cổ phần còn lại, trị giá khoảng 2,8 tỷ đồng. Hầu hết cán bộ công nhân viên công ty đều mua cổ phiếu để đảm bảo chỗ làm, không ít người phải vay ngân hàng.

Thế nhưng, đến năm 2003 cả nhà máy chỉ lãi 5 triệu và năm 2004 lỗ 1,6 tỷ. Tết vừa rồi, món quà năm mới duy nhất công nhân nhận được từ công ty là 3 cân gạo nếp. Trên báo cáo, lương trung bình của 400 cán bộ, công nhân công ty là 450.000 đồng một tháng, nhưng nhiều người lao động trực tiếp chỉ được khoảng 2 triệu đồng một năm. Tại sao công ty lớn nhất nhì trong Tổng công ty chè Việt Nam sau khi cổ phần hóa lại suy sụp? Tại sao lại thua lỗ nặng nền trong khi ngành chè lãi to trong năm nay.

Các nghi vấn của công nhân tập trung vào việc Công ty đầu tư mấy trăm triệu đồng thay đổi công nghệ máy héo chè tốn kém mà lại giảm công suất, mua chè của tư nhân nhằm ăn hoa hồng. Việc Giám đốc Hoàng Trí Đức, xây một nhà máy chè riêng khiến ông này không toàn tâm toàn ý với công ty chính là nguyên nhân của các quyết định đầu tư sai lầm và lãng phí.

Vai trò giám sát của Ban Kiểm soát thì chẳng thấy đâu: Ban kiểm soát có ba người thì một người của Tổng công ty chè ở Hà Nội, một người ở vùng nguyên liệu chè, quá xa để theo sát tình hình, người còn lại thì mới chỉ "học việc" trong năm qua do chưa hiểu về cổ phần hóa. Dù có nghi ngờ nhưng không thể tìn đủ chứng cứ về hành vi tham ô của ông giám đốc, vị này cứ điềm nhiên "hạ cánh an toàn".

Sức ép của cổ đông lên hoạt động quản lý, điều hành trong Công ty cũng không yếu ớt không kém. Ông Nguyễn Hữu Tài, Chủ tịch Hội đồng quản