Nguyễn Thị Hưởng (2014), “Hình Ảnh Thơ Phan Huyền Thư Và Vi Thùy Linh”,

bản ngã, biến người phụ nữ trở thành công cụ trong tay nam giới. Từ những nhận thức đó, người phụ nữ thời đại @ đã không ngại tuyên chiến với truyền thống, thiết lập những giá trị nữ, hủy bỏ những kiến tạo mọi giá trị nam về thế giới trong đó bao gồm cả những giá trị về chính giới mình. Cuộc đụng độ với hệ chuẩn mực truyền thống là sự giác ngộ của người phụ nữ trong tiến trình thức tỉnh và chủ động làm mới mình, chủ động thoát khỏi sự chi phối của cái bóng truyền thống.

- Về bi kịch của sự nhận thức và ý thức phản tỉnh. Nội dung này được cụ thể hóa ở 2 phương diện chính là sự khủng hoảng niềm tin (bất tín nhận thức) và ý thức về nỗi buồn và sự cô đơn. Từ thực tiễn sáng tạo cho thấy, ở Việt Nam, sự khủng hoảng niềm tin trong thơ nữ đương đại rất gần với tâm thức hậu hiện đại - một thứ tâm thức gắn với cái nhìn đặc thù về thế giới ở trạng thái “phi trung tâm”. Tính hiện thực đời sống đương đại với những khuất tất, khó lường và ngẫu nhiên đã gây nên sự bất tín nhận thức trong thế giới nghệ thuật thơ nữ. Bên cạnh đó, một khi đứng trước thế giới phi lí đầy bí ẩn và đang bị phân rã, bản thân con người không thể lí giải nổi đời sống để hòa hợp với các giá trị và phi giá trị tồn tại trong đó thì chủ thể trữ tình sẽ có cảm giác hoài nghi, xa lạ, mất niềm tin ở chính mình và xa lạ với thế giới, họ rơi vào trạng thái buồn, cô đơn triền miên, bất tận. Họ cũng đồng thời mang vào trong sáng tạo của mình những dự cảm đa chiều, cả hi vọng, cả thất vọng về chính mình và về thế giới xung quanh mình.

5. Trong Chương 4 - Một số phương thức nghệ thuật thể hiện ý thức nữ quyền trong thơ nữ Việt Nam giai đoạn từ 1986 đến nay, luận án tiến hành khảo sát và mô tả để đi đến những nhận định, đánh giá ở 3 nội dung chính: (1) Biểu tượng thơ gắn với người phụ nữ, (2) Giọng điệu và (3) Ngôn ngữ.

- Về biểu tượng thơ gắn với người phụ nữ: Khảo sát thơ của các tác giả nữ, chúng tôi thấy nổi bật lên 3 biểu tượng là Đất, Nước và Đêm cùng với các biến thể của chúng. Đất được hình dung là mẫu tính, mọi con người đều sinh ra từ đất vì đất là bà mẹ, là biểu tượng của sự sản sinh và tái sinh, sự cho đi và nuôi dưỡng sự sống, nó dịu dàng, kiên nhẫn, bền bĩ, có tính cam chịu, phục tùng. Mẫu gốc đất chứa đựng trong nó các biểu tượng phổ quát là Mẹ, núi đồi, hang động, khu rừng, cây cối, muông thú, cánh đồng, đồng cỏ, hang đá, hốc rêu, khu vườn, bàn chân…

Nước là chất khởi thủy, thuộc âm, tương ứng với cái lạnh và màu đen. Nước vừa là nguồn sống, vừa là nguồn chết, vừa nuôi dưỡng, vừa tạo dựng nhưng cũng mang sức mạnh của sự hủy hoại. Bởi thế mà nước mang trong nó thiên tính của người phụ nữ. Và nước chứa trong nó một số biểu tượng khác như biển, sông, suối, mưa, lũ, hạn hán… và có thể liên hệ với cả biểu tượng sữa, nước mắt, máu… Đêm (bóng Đêm) thuộc về âm, gắn với người đàn bà, nó luôn gợi ra sự bí mật và sâu thẳm. Mẫu gốc đêm gắn với các biểu tượng như bóng tối, màu đen, tóc, giấc mơ, giấc ngủ, sự chết và các biểu tượng phái sinh như giường chiếu, chăn gối… Trong thơ nữ, cả 3 hệ biểu tượng kể trên cùng với các biến thể của nó đã được thể hiện một cách khá sinh động, mang những ý nghĩa đặc trưng cho giới nữ, thể hiện tinh thần giải phóng phụ nữ và khẳng định được những cá tính mạnh mẽ, bạo liệt, tuy độ đậm nhạt ở mỗi một cây bút chỗ này chỗ khác không đồng đều.

- Về giọng điệu: Chúng tôi nhận thấy thơ nữ giai đoạn từ 1986 đến nay thể hiện 4 sắc giọng khác nhau là (1) Giọng đằm thắm, tâm tình, (2) Giọng nồng nhiệt, mạnh mẽ, (3) Giọng giễu nhại và (4) Giọng vô âm sắc (giọng trắng). Cả 4 sắc giọng này đều có những thể hiện sinh động trong thơ của nhóm tác giả mà luận án khảo sát. Tất nhiên, ở mỗi tác giả, do cá tính sáng tạo mà giọng thơ sẽ có sự khác nhau, người ưa dùng sắc giọng này mà không dùng sắc giọng kia và ngược lại… Nhưng nhìn trên đại thể của một lực lượng có thể khẳng định thơ nữ giai đoạn này đã thoát khỏi được sự cũ mòn và tạo cho mình những giọng điệu riêng của thế hệ mình. Đó là bản hợp âm đa thanh được cất lên từ những rung động của trái tim người phụ nữ trong hoàn cảnh mới, giai đoạn mới.

- Về ngôn ngữ: Ngôn ngữ thơ nữ Việt Nam giai đoạn này, một mặt mang tính “phồn thực” xác lập chủ quyền nữ thông qua việc sử dụng lớp từ ngữ chỉ bộ phận thân thể, tâm trạng có màu sắc trung tính, ít thể hiện được ý thức về nữ quyền. Nhưng mặt khác, các cây bút đã rất thành công trong việc sử dụng những từ ngữ liên quan đến bộ phận trên thân thể nữ như vú, sữa, ngực, mông… hay những từ ngữ liên quan đến sự sinh nở như cửa yêu lá, cuống vé, mùa sinh nở, cơn lốc sinh nở, mùa trở dạ, nước ối bầu trời đêm…; những động từ chỉ sự sinh sôi như thụ tinh, thụ tạo, thụ mầm, đầu thai, phục sinh, nở, cởi, thoát y, truy hoan, khóa chặt,

phóng vọt… Ngoài ra, các cây bút nữ còn có xu hướng “nữ hóa” ngôn ngữ bằng việc sử dụng đại từ nhân xưng (em, người đàn bà, cô gái…), những từ ngữ chỉ hoạt động gắn với nữ (thoa kem, cuốn tóc…), những từ ngữ, hình ảnh gắn với đời sống của người phụ nữ (phòng ngủ, giường, chiếu, đệm, bình hoa, nước hoa…).

6. Chúng tôi hiểu những gì đã trình bày trong khuôn khổ của luận án này mới chỉ dừng ở những khái quát nhằm cụ thể hóa diện mạo của thơ nữ thời kỳ đổi mới trong một cảm hứng chủ đạo - ý thức nữ quyền. Việc nghiên cứu một cách kĩ lưỡng từng trường hợp tác giả cụ thể, tìm ra những khác biệt là những đề tài có thể triển khai tiếp theo. Hơn nữa, cùng với thời gian, thơ nữ ngày càng có sự phát triển và biến đổi không ngừng sẽ là đối tượng nghiên cứu thú vị để làm phong phú và đầy đặn hơn diện mạo văn học sử Việt Nam giai đoạn từ nửa cuối thế kỉ XX đến những năm đầu thế kỉ XXI - một giai đoạn văn học đang hình thành và sẽ còn tiếp tục phát triển.

Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thấy rằng, đề tài luận án sẽ là gợi ý cho những hướng đi tiếp theo sau đây: