Văn xuôi Việt Nam thời kỳ hậu chiến 1975-1985

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGÔ THU THỦY

VĂN XUÔI VIỆT NAM THỜI KỲ HẬU CHIẾN

(1975-1985)

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 171 trang tài liệu này.

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM

HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

NGÔ THU THỦY

VĂN XUÔI VIỆT NAM THỜI KỲ HẬU CHIẾN

(1975-1985)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 62.22.34.01

LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HỌC

Người hướng dẫn khoa học

PGS.TS. Phan Trọng Thưởng

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ một công trình nào khác.

Tác giả luận án

Ngô Thu Thủy

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1

1. Lý do chọn đề tài 1

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2

4. Phương pháp nghiên cứu 3

5. Đóng góp của luận án 3

6. Cấu trúc của luận án 4

NỘI DUNG 5

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ VĂN XUÔI VIỆT NAM THỜI KỲ HẬU CHIẾN (1975-1985) 5

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu 5

1.1.1. Những nghiên cứu về các vấn đề khái quát của văn xuôi Việt Nam thời kỳ hậu chiến (1975-1985) 5

1.1.2. Những nghiên cứu về cá c tá c giả , tác phẩm cụ thể trong văn xuôi

Việt Nam 1975-1985 11

1.2. Diện mạo văn xuôi 1975-1985 trong bước chuyển của lịch sử văn học .. 18 1.2.1. Sự vận động của lịch sử xã hội và văn học 18

1.2.2. Diện mạo văn xuôi thời kỳ hậu chiến 25

CHƯƠNG 2: SỰ ĐỔI MỚI CỦA VĂN XUÔI VIẾT VỀ ĐỀ TÀI CHIẾN

TRANH SAU CHIẾN TRANH 50

2.1. Cảm hứng mới về đề tài chiến tranh 50

2.1.1. Những rạn nứt của cảm hứng sử thi 51

2.1.2. Cảm hứng về sự thật và khát vọng khám phá hiện thực 61

2.1.3. Cảm hứng nhân đạo và vấn đề số phận con người 73

2.2. Những dấu hiệu phá vỡ phong cách sử thi 82

2.2.1. Điểm nhìn trần thuật phá vỡ khoảng cách sử thi 84

2.2.2. Ngôn ngữ suồng sã, đời thường phá vỡ tính trang trọng của sử thi 90

2.2.3. Giọng điệu đa sắc thái phá vỡ tính đơn giọng của sử thi 94

CHƯƠNG 3: SỰ XUẤT HIỆN KHUYNH HƯỚNG VĂN XUÔI VIẾT VỀ ĐỀ

TÀI THẾ SỰ - ĐỜI TƯ 101

3.1. Cảm hứng mới về đề tài thế sự - đời tư 101

3.1.1. Cảm hứng phê phán và những vấn đề thế sự lịch sử 102

3.1.2. Cảm hứng đạo đức và những vấn đề đời tư 113

3.2. Những cách tân về nghệ thuật 126

3.2.1. Sự đa dạng hóa điểm nhìn 126

3.2.2. Sự phong phú trong màu sắc ngôn ngữ 132

3.2.3. Bản hợp âm đa giọng điệu 139

KẾT LUẬN 147

THƯ MỤC NGHIÊN CỨU 150

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN

LUẬN ÁN 163

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài

1.1. Nếu coi lịch sử văn học là một dòng chảy thì năm 1975 là một khúc ngoặt quan trọng trong dòng chảy văn học Việt Nam hiện đại. Khúc ngoặt ấy tạo nên mạch chảy mới mạnh mẽ hơn, sâu lắng hơn. Những thành tựu sau năm 1986 đã mang đến cho văn chương Việt Nam gương mặt mới, diện mạo mới. Nhưng cội nguồn, gốc rễ của sự đổi mới ấy bắt nguồn từ trước đó, từ ngay sau năm 1975. Khoảng thời gian mười năm sau 1975 là một khoảng lặng, một nốt nhạc trầm nhưng chính nó lại tạo nên sự nối tiếp, phát triển của giai đoạn trước và sau con số lịch sử 1975. Văn học Việt Nam thời kỳ hậu chiến (1975- 1985) là một giai đoạn đặc biệt, vừa tiếp nối giai đoạn trước trên nhiều phương diện, nhiều đặc điểm vừa sáng tạo dựa trên những nhận thức mới, cảm hứng mới để tạo ra những dấu hiệu chuyển biến quan trọng của nền văn học. Sự tồn tại đan xen của những yếu tố cũ - mới, truyền thống - cách tân… đã tạo nên diện mạo và đặc trưng của giai đoạn này

- giai đoạn giao thời thứ hai trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại - tạo tiền đề tích cực cho những cách tân của thời kỳ đổi mới.

1.2. Được coi là thể loại có nhiều thành tựu nhất, văn xuôi đã có những chuyển biến đáng kể trong việc tiếp cận, chuyển tải hiện thực và trong nghệ thuật trần thuật. Văn xuôi giai đoạn 1975-1985 bắt đầu thể hiện sự chuyển đổi về đề tài, cảm hứng, các phạm trù thẩm mĩ, quan niệm nghệ thuật về hiện thực, về con người… Bên cạnh những dòng truyền thống, quen thuộc xuất hiện những dòng chảy mới lạ. Các gương mặt tiêu biểu như Nguyễn Minh Châu, Nguyễn Khải, Ma Văn Kháng, Lê Lựu, Nguyễn Mạnh Tuấn... trở thành những người tiền trạm cho công cuộc đổi mới văn học từ 1986. Văn xuôi 1975-1985 đã có một diện mạo riêng

- vừa là sự nối tiếp văn xuôi chiến tranh vừa là điểm tựa của văn xuôi đổi mới.

1.3. Tìm hiểu giai đoạn đầu tiên trong cuộc chuyển đổi tư duy văn học từ sau năm 1975, chúng tôi có được hình dung đầy đủ và khách quan về lịch sử văn học, từ đó khẳng định vị trí, tầm vóc của giai đoạn 1975-1985 trong dòng chảy văn chương Việt Nam sau 1975.

Nghiên cứu văn xuôi Việt Nam thời kỳ hậu chiến (1975-1985) dưới góc độ văn học sử để có cái nhìn khái quát, hệ thống về diện mạo của giai đoạn văn xuôi mang tính chuyển tiếp với những đặc trưng và giá trị không nhỏ của nó trong sự vận động và phát triển của văn xuôi, kết quả nghiên cứu giúp cho quá trình giảng dạy, học tập văn học Việt Nam từ 1945 - 1975 đến văn học sau 1975 ở phổ thông và đại học được sâu sắc hơn.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

2.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của luận án là văn xuôi Việt Nam 1975-1985 (trong tương quan so sánh với giai đoạn 1945 - 1975 và giai đoạn sau 1986).

2.2. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi vấn đề nghiên cứu: luận án nghiên cứu sự vận động của văn xuôi hậu chiến thông qua những nét cơ bản của diện mạo và những dấu hiệu đổi mới trong cảm hứng sáng tác, trong một số phương diện nghệ thuật của văn xuôi 1975-1985.

- Phạm vi tư liệu: các tác phẩm thuộc các thể loại tiể u thuyế t, truyệ n ngắ n, ký

của các tác giả tiêu biểu trong phạm vi mười năm 1975-1985.

* Số lượng các tác phẩm trong vòng mười năm sau chiến tranh không nhỏ, việc bao quát đầy đủ tư liệu không phải là dễ. Vì vậy, những tác phẩm được lựa chọn để nghiên cứu là những tác phẩm được coi là những sự kiện trong đời sống văn học, hoặc có tính vấn đề hoặc tiêu biểu cho một xu hướng văn học bấy giờ… Một số tác phẩm tiêu biểu trước 1975 và sau 1986 của các tác giả cũng được khảo sát để so sánh với các tác phẩm trong giai đoạn 1975-1985.

3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu

3.1. Mục đích nghiên cứu

- Khẳng định vị trí của giai đoạn 1975-1985 trong văn học Việt Nam sau 1975.

- Khẳng định đóng góp của văn xuôi thời kỳ hậu chiến trong tiến trình văn học: kế thừa thành tựu của văn xuôi 1945 - 1975, văn xuôi 1975 - 1985 là sự vận động tất yếu và tích cực của văn xuôi thời kỳ đổi mới.

3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Phác họa diện mạo văn xuôi thời kỳ hậu chiến (qua các chặng đường, các khuynh hướng và các thể loại)

- Khảo sát các tác phẩm văn xuôi tiêu biểu giai đoạn 1975-1985 ở hai mảng đề tài chính (đề tài chiến tranh và đề tài thế sự , đời tư), phân tí ch tì m ra sự chuyển đổi trong cảm hứng sáng tác và những dấu hiệu cách tân về nghệ thuật, từ đó chỉ ra đặc trưng của văn xuôi Việt Nam thời kỳ hậu chiến: tính chất trung chuyển, tạo đà mạnh mẽ cho văn xuôi sau 1986.

4. Phương pháp nghiên cứu

Chúng tôi sử dụng các thao tác phân tích, tổng hợp kết hợp với các phương pháp khác:

- Phương pháp loại hình: phương pháp này giúp chúng tôi bao quát mảng văn xuôi 1975 - 1985 ở các thể loại tiểu thuyết, truyện ngắn, ký xét từ đặc điểm về đề tài, cảm hứng và những chuyển biến, cách tân về nghệ thuật.

- Phương pháp so sánh: được sử dụng để chỉ ra những đặc điểm giống và khác nhau của văn xuôi 1975 - 1985 với văn xuôi giai đoạn 1945-1975 và văn xuôi sau 1986, từ đó chỉ ra những đóng góp của văn xuôi hậu chiến trong tiến trình văn học Việt Nam hiện đại.

- Phương pháp hệ thống: nhìn văn xuôi hậu chiến như một hệ thống và đặt nó trong hệ thống lớn hơn, phương pháp này giúp chúng tôi đánh giá những đặc điểm và thành tựu của văn xuôi 1975 -1985 một cách khách quan và toàn diện.

- Phương pháp liên ngành: phương pháp liên ngành là sản phẩm của tư duy hệ thống hiện đại, là sự liên kết các phương pháp riêng biệt của nhiều ngành khác nhau. Sử dụng phương pháp này, chúng tôi có thể đặt văn xuôi hậu chiến trong một cái nhìn đa chiều từ góc độ văn học, lịch sử, xã hội, văn hóa…

5. Đóng góp của luận án

- Luận án cung cấp cái nhìn hệ thống về văn xuôi giai đoạn này trong bước chuyển của lịch sử văn học, góp phần khẳng định mối quan hệ giữa văn học và đời sống xã hội.