Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh

Phụ lục 3.6. Cụm Di tích Núi Bài Thơ - Chùa Long Tiên - Đền Đức ông thuộc địa phận phường Hồng Gai và phường Bạch Đằng, thành phố Hạ long - Di tích Lịch sử văn hoá - Danh thắng, xếp hạng cấp Quốc gia năm 1992

Núi Bài Thơ, Chùa Long Tiên, Đền Đức Ông, Phường Hồng Gai, Phường Bạch Đằng - thành phố Hạ Long, di tích Lịch sử văn hoá - Danh thắng, Quyết định xếp hạng Số 1140/QĐ-BT, ngày 31/08/1992.

Núi Bài Thơ nằm ở trung tâm thành phố Hạ Long. Ba mặt núi là những khu dân cư đông đúc, phía tây và phía nam núi kề bên Vịnh Hạ Long xinh đẹp. Núi Bài Thơ là nơi ghi lại dấu ấn lịch sử, là biểu tượng của thành phố Hạ Long, nơi quần tụ của nhiều di tích nổi tiếng như: chùa Long Tiên, đền Đức Ông, Trung tâm điện chính Bưu điện Quảng Ninh…

Theo truyền thuyết dân gian ở địa phương kể rằng: núi Truyền Đăng là ngọn núi cao nhất ở vùng biển Cửa Lục, án ngữ trên con đường hàng hải cổ đại từ phía Bắc vào nội địa nước ta. Các triều đại phong kiến đều lấy núi Truyền Đăng đặt làm vọng gác tiêu biểu ở vùng biển ải Đông Bắc. Hàng đêm, lính đồn trú treo ngọn đèn nồng trên đỉnh núi báo hiệu tình hình phía Đông Bắc vẫn yên tĩnh. Nhưng khi có giặc dã, người lính bèn đốt củi cho ngọn khói bốc cao báo động về đất liền.

Từ việc treo đèn đốt lửa của lính đồn trú trên đỉnh núi, nên núi có tên là Dọi Đèn, tên chữ là Truyền Đăng.

Năm 1468, vua Lê Thánh Tông dẫn quân đi tuần vùng biển An Bang và đóng quân dưới núi Truyền Đăng. Trước vẻ đẹp nước non hùng vĩ và tinh thần yêu nước của những người lính nơi đây, người đã sáng tác một bài thơ và cho khắc vào phía Nam của núi Truyền Đăng. Từ đó núi có tên là núi Bài Thơ.

Hai trăm sáu mươi mốt năm sau (1729), trong một chuyến đi kinh lý qua vịnh Hạ Long, chúa trịnh Cương đã làm một bài thơ hoạ lại bài thơ của vua Lê thánh Tông và cho khắc vào ngay phía bên trái.

Ngoài ra còn có bài thơ của Nguyễn Cẩn khắc vào năm Canh Tuất (1910) và một số bài thơ khác.

Những bài thơ trên vách núi Bài Thơ là những tác phẩm văn học cổ điển, những di tích văn học ngoài trời rất có giá trị, làm cho núi Bìa Thơ không chỉ đẹp ở cảnh quan thiên nhiên mà còn đẹp ở bề dày lịch sử với dấu tích hoạt động của con người qua nhiều thời đại.

Ngày mồng 1 tháng 5 năm 1930, cờ đỏ Búa Liềm tung bay phất phới trên đỉnh núi Bài Thơ, đây là một sự kiện quan trọng, cổ vũmạnh mẽ đối với phong trào công nhân vùng mỏ. Và bây giờ ngọn cờ đó vẫn tung bay phất phới trên ngọn núi Bài Thơ, là biểu tượng của thành phố Hạ Long - vùng đất mỏ anh hùng.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 165 trang tài liệu này.

Trong thời kỳ chống Mỹ, dân quân tự vệ phường Bạch Đằng ở ngay trung tâm thành phố Hòn Gai (thành phố Hạ Long bây giờ), dưới chân núi Bài Thơ. Khu phốđã thành lập một khẩu đội 12 ly 7 và đưa lên trực chiến ngay trên núi Bài Thơ. Khẩu đội này là một trận địa phòng không bám trụ và chiến đấu trong điều kiện hết sức gian khổ và góp phần tích cực vào thắng lợi chung của quân dân vùng mỏ Quảng Ninh.

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ (1964 -1975), Trung tâm điện chính Bưu Điện Quảng Ninh đã sơ tán nhà cơ vụ đến các hang ở sườn núi phía đông của núi Bài Thơ và đặt một trạm viba để phát sóng truyền đi những thông tin quan trọng. Trung tâm điện báo không chỉ đảm bảo trông tin liên lạc thông suốt mà còn góp phần đánh trả lại máy bay Mỹ , bảo vệ trạm phát sóng an toàn.

Trung tâm Điện chính này đã được Bộ Văn hóa Thông tin công nhận là di tích lịch sửcấp quốc gia theo Quyết định số 30 QĐ/VH, ngày 24/11/2000.

Phía Bắc chân núi Bài Thơ còn có một ngôi chùa linh thiêng có tên là chùa Long Tiên, thuộc phường Bạch Đằng thành phố HạLong. Chùa đã trải qua nhiều đợt trùng tu nhưng vẫn đảm bảo được nét cổ kính của kiến trúc cổ truyền Việt Nam và là ngôi chùa lớn nhất ở thành phố Hạ Long.

Chùa Long Tiên xây theo kiểu chữ nhị (=) gồm ba gian tiền đường và ba gian hậu cung theo kiểu chồng diêm hai tầng tám mái có các đầu đao vút lên mềm mại. Hệ thống vì kèo cột gỗ kiểu giá chiêng chồng rường tứ hàng chân. Phía trước tiền đường đắp nổi bức tranh diễn tả việc thầy trò Đường Tăng đi Tây Trúc lấy kinh. Mái lợp ngói âm dương. Đặc biệt, các họa tiết hoa văn trong chùa thể hiện rõ đặc trưng phong cách nghệ thuật thời Nguyễn.

Trong cùng một không gian chùa thờ ba chủ thể: thờ Phật, thờ Đức thánh Trần Hưng Đạo và các tướng lĩnh nhà Trần, thờ Tam Tòa Thánh Mẫu. Hệ thống tượng ở đây khá phong phú và đặc sắc có giá trị nghệ thuật cao.

Phía Đông chân núi Bài Thơ là đền Đức Ông, thuộc khu vực Bến Đoan, phường Hồng Gai, thành phố Hạ Long và tên chữ là Phúc Linh từ (đền Phúc Linh).

Đền quay hướng nam, kiến trúc kiểu chữ đinh gồm ba gian bái đường và một gian hâụ cung được xây cất trên nền đất cao. Mặt trước của đền trang trí tùng, cúc, trúc,

mai hóa rồng, trước của đền là cây đa cổ thụ ngày đêm tỏa bóng mát, đã minh chứng cho sự trường tồn của di tích.

Qua tư liệu Hán Nôm còn lưu lại thì đền xây dựng để thờ Hưng Đạo Vương TrầnQuốc Nghiễn, con trai cả của Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn.

Dưới gốc đa còn tấm bia đề: “Trần triều Hưng Vũ Vương Đông Hải Đại Vương chứng giám” (Đông Hải Đại Vương Hưng Vũ Vương triều Trần chứng giám).

Tại đây có một tấm bia khắc năm Quý Sửu (1913) có nội dung sau: “Xét thấy nơi đây (núi Bài Thơ)” sơn thủy hữu tình, đền đài tráng lệ, quả là nơi linh thiêng đệ nhất thiên hạ mà ai nấy đều phải tôn kính. Nay bọn chúng tôi (các chủ thuyền ) từ xa xôi ngàn dặm tới đây, vượt qua bao sóng gió nếu không nhờ vào sức phù trợ của Đại Vương thì làm sao được như thế. Nhưng vì ngôi đền cổ xưa bị gió dập, mưa vùi mà thấy bùi ngùi không nguôi. Tôi họp các bạn thuyền cùng đồng tâm hiệp lực xây dựng lại ngôi đền cổ để việc phục thờ được lâu dài...”.

Hàng năm, cứ đến ngày 24 tháng 3 âm lịch, nhân dân thành phố Hạ Long lại nô nức về đây dự hội. Mở đầu lễ hội là lễ tế thánh tại đền Đức Ông, sau đó rước kiệu long ngai bài vị Đức Ông đi về phía bến phà, qua đền Vụng Đâng và dừng lại ở chùa Long Tiên để làm lễ tế Đức Thánh Trần. Sau khi làm lễ xong, lại rước kiệu về đền Đức Ông. Ngoài lễ rước, hội còn tổ chức hát chầu văn, chèo đường, ca trù...

Núi Bài Thơ cùng với chùa Long Tiên và đền Đức Ông đã tạo thành cụm lịch sử vănhóa hết sức phong phú đa dạng, chứa đựng giá trị thẩm mỹ và giá trị lịch sử văn hóa đặc sắc. Cụm di tích núi Bài Thơ đã được Bộ Văn hóa Thông tin cấp bằng công nhận là Di tích lịch sử, thắng cảnh theo Quyết định số 1140/QĐ/BT, ngày 31/8/1992 (Bổ sung khu di tích thắng cảnh vịnh Hạ Long - Quyết định số 313 VH/QĐ, ngày 28/4/1962).

Phụ lục 3.7. Khu văn hóa núi Bài Thơ TP. Hạ Long (Quảng Ninh): Một địa chỉ du lịch văn hóa mới

Địa chỉ ấy cũng đã quen thuộc với nhiều du khách trong và ngoài nước từ năm 2013, năm công trình này được khánh thành và đi vào hoạt động, nhân kỷ niệm 50 năm thành lập tỉnh Quảng Ninh. Cùng với nhiều du khách, Chủ tịch nước Trương Tấn Sang, Bộ trưởng Bộ Công an Trần Đại Quang, (trước bậc thềm kỳ họp đầu tiên của Quốc hội khóa XIV để bầu ông làm Chủ tịch nước), ông cũng đã đến thăm, thắp hương trước tượng vua Lê Thánh Tông tại đây và gặp gỡ nhiều anh em văn nghệ sĩcủa tỉnh Quảng Ninh và nhân dân TP Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh.

Ý tưởng xây dựng công trình văn hóa có tầm quốc gia này, xuất hiện từ đầu năm 1988, khi Tỉnh ủy và UBND tỉnh Quảng Ninh cho phép Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh tổ chức Ngày thơ Quảng Ninh hằng năm, vào ngày 29/3, cũng gọi là Ngày thơ Lê Thánh Tông, nhân 520 năm vua Quang Thuận, hoàng đế và thi sĩ nhà Lê , sau chuyến duyệt võ trên sông Bạch Đằng, tháng 3/ 1468,đã đưa đoàn chiến thuyền tuần tra vùng biển đảo An Bang, buộc thuyền dưới núi Truyền Đăng, mài đá đề bài thơ luật bất hủ: “Thiên Nam vạn cổ hà sơn tại” (Trời Nam muôn thuở non sông vững). 5 năm sau, 1992, hội thảo có ý nghĩa quốc gia, bởi sự tham gia của các nhà khoa học đầu ngành của cả nước, về nghiên cứu lịch sử, văn hóa và văn bản học Hán Nôm, do Ban Tuyên giáo tỉnh ủy tổ chức mà trung tâm là thẩm định bài thơ này được tiến hành (người chuẩn bị chính cho cuộc hội thảo này là cử nhân văn khoa Nguyễn Văn Tuấn, cán bộ của Ban, hiện là Tổng cục trưởng Tổng cục Du lịch) và tên đường Lê Thánh Tông được đặt cho con đường đẹp nhất thị xã Hồng Gai lúc đó, chạy từ Bến phà, qua ven núi Bài Thơ, tên núi do sự kiện đề thơ của vua Lê mà thành, đến tận Cầu Trắng Cọc 8, dài đến 9km. Và 15 năm sau,2003, “từ thực tế tổ chức và bài học kinh nghiệm của Ngày thơ Quảng Ninh, mà trong phiên họp toàn thể của Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam ngày 26/12 vừa qua, Ban chấp hành Hội Nhà văn Việt Nam đã quyết định lấy ngày Rằm tháng Giêng âm lịch hằng năm, ngày được ghi trong bài thơ Nguyên tiêu của Chủ tịch Hồ Chí Minh làm Ngày thơ Việt Nam” như lời nhà thơ Hữu Thỉnh tuyên bố tại Đại hội Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Ninh, sángngày 11/01/ 2003, mà sau đó nhiều báo đã đăng lại.

Bí thư Tỉnh ủy Nguyễn Văn Đọc và Phó Chủ tịch UBND tỉnhVũ Thị Thu Thủy vinh danh 4 nhà thơ nhà văn có thành tựu xuất sắc, trong Ngày thơ Quảng Ninh lần thứ 29 ngày 29/3/2016 (Trần Nhuận Minh, Mai Phương, Tạ Kim Hùng, Lê Hường).

Ảnh: Dương Phượng Toại

Ý tưởng xây dựng Khu Văn hóa núi Bài Thơ, nhằm lưu giữ những giá trị văn hóa và lịch sửcủa vua Lê Thánh Tông và thời Lê ở Quảng Ninh, trong việc xây dựng và phòng thủ, bảo vệ đất nước, là điểm nhấn để tôn vinh các giá trị văn hóa và lịch sử ở Quảng Ninh, tại nơi nhà vua đã điqua, dừng lại và đề thơ. Bài thơ vẫn còn phế tích trên vách núi, và, do ý nghĩa lớn của nó,Ngày thơ Quảng Ninh, đặt bài thơ này ở đầu nguồn, đã ra đời. Từ đó mà ghi nhận và khuyến khích các thành tựu văn hóa, văn nghệ và giáo dục của tỉnh, nơi vinh

danh các cháu học sinh học giỏi, đỗ đạt cao, các thành tựu về khoa học, các sáng tạo xuất sắc về văn chương nghệ thuật của các văn nghệ sĩ… vân vân…Ý tưởng đó, do Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh đề xuất, được tiếp nhận quan tâm và chuẩn bị của nhiều cơ quan có trách nhiệm, của nhiều doanh nghiệp, nhiều nhà tài trợ hảo tâm, chủ yếu bằng tiền xã hội hóa, trải qua sự lãnh đạo củanhiều đời Bí thư Tỉnh ủy…

Khu Văn hóa tọa lạc trênđồi cao, đất rất rộng và bằng phẳng áp vào sườn Tây núi Bài Thơ, nhìn xuống vịnh Cửa Lục.Sát lưng núi là chính điện xây hình chữ “nhị ”, nhà trong, ngoài hệ thống đại tự, hoành phi câu đối có giá trị, ở chính gian trung tâm, có tượng thờ vua Lê Thánh Tông (1442 - 1497), hai gian hai bên là tượngthờ văn thần Thân Nhân Trung (1419 - 1499), Phó Tao đàn nguyên súy, Trưởng Hàn Lâm viện, Nhập nội phụ chính, tác giả củacâu văn bia nổi tiếng: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia” (1484) và võ tướng Nguyễn Đức Trung (1404 - 1477), Thái úy Trình Quốc công.Cả

hai danh nhân đã phò tá vua Lê rất đắc lực, góp phần quan trọng vào việc xây dựng nhà nước Việt Nam tự chủ và cường thịnh nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Riêng Nguyễn Đức Trung còn có công dẹp giặc ở An Bang năm 1467, giữ yên vùng biên giới và cuối năm đó được vua Lê phong làm Tổng trấn đạo An Bang, (tương đương như Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Ninh hiện nay). Phía hồi hai bên có bài vị Ban Văn bên tả và bài vị Ban Võ bên hữu. Ban Văn có bài vị các văn thần nhưNguyễn Trãi, Trương Hán Siêu, Trần Thì Kiến, Trần Đình Thâm, Vũ Huy Hổ…Ban Võ có bài vị các danh tướng như Lê Chân, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo,Trần Khánh Dư, Hoàng Cần…Nhà ngoài có hai bức phù điêu lớn làm bằng đồng dát nhũ vàng, miêu tả rất sinh động cuộc tập trận của vua Lê Thánh Tông trên sông Bạch Đằng tháng 3/1468 và bức phù điêu mô tả cuộc sinh hoạt thi ca của 28 thi nhân cung đình Tao đàn Nhị thập bát tú do vua Lê Thánh Tông làm chủ súy…

(Trần Nhuận Minh)