Tín Ngưỡng Thờ Cúng Tổ Tiên Và Việc Tách Nhà Tổ Của Người Dao Quần Chẹt

Họ tên	Năm sinh	Giới tính	Dân tộc	Nơi cư trú	Nghề nghiệp
13	Lăng Văn Doanh	1978	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
14	Triệu Thúy Doanh	1977	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Cán bộ dân số xã
15	Lý Hữu Dũng	1983	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Bộ đội
16	Triệu Thị Duyến	1978	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam
17	Dương Phú Đạt	1984	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
18	Triệu Đức Đoàn	1963	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
19	Triệu Sinh Đức	1955	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
20	Triệu Phú Đức	1953	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng, hưu trí
21	Đặng Văn Giáp	1984	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
22	Đặng Thị Hà	1989	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì	Bán hàng
23	Lăng Văn Hà	1972	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Bí thư xã
24	Triệu Thị Hằng	1979	Nữ	Dao	Đài Loan	Công nhân
25	Triệu Quang Hòa	1970	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
26	Triệu Thị Hòa	1948	Nữ	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 237 trang tài liệu này.

Họ tên	Năm sinh	Giới tính	Dân tộc	Nơi cư trú	Nghề nghiệp
27	Phùng Kim Hùng	1991	Nam	Dao	Thôn Suối Thản, Đú Sáng, huyện Kim Bôi, Hòa Bình	Công nhân
28	Triệu Tiến Hưng	1941	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng, đã mất
29	Triệu Thị Hương	1991	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
30	Lý Hữu Kiên	1985	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Giáo viên
31	Triệu Sinh Lạng	1952	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng, hưu trí
32	Dương Trung Liên	1963	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầ cúng, chủ tịch xã
33	Phùng Thị Mai	1965	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
34	Triệu Thị Minh	1957	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì	Làm nông
35	Triệu Thị Mùi	1981	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
36	Triệu Thị Ninh	1958	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam
37	Triệu Thị Nội	1940	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam
38	Triệu Phú Nhàn	1961	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Trưởng ban văn hóa xã, thầy cúng
39	Lý Văn Phủ	1964	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng, trưởng thôn Yên Sơn
40	Triệu Phúc Phương	1941	Nam	Dao	Thôn Suối Thản, xã Đú Sáng, huyện Kim Bôi, Hòa	Thầy cúng

Họ tên	Năm sinh	Giới tính	Dân tộc	Nơi cư trú	Nghề nghiệp
					Bình
41	Dương Kim Quản	1944	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
42	Đặng Trung Sáu	1978	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
43	Triệu Thị Sửu	1950	Nữ	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
44	Triệu Quang Tài	1987	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Bán hàng
45	Dương Đức Tiến	1944	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng, đã mất
46	Phùng Thị Tiến	1935	Nữ	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Ở nhà
47	Phùng Văn Tỉnh	1974	Nam	Dao	Thôn Suối Thản, Đú Sáng, huyện Kim Bôi, Hòa Bình	Giáo viên
48	Triệu Thị Toàn	1944	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Ở nhà
49	Lý Sinh Tuất	1972	Nam	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Bác sĩ
50	Dương Thị Thắng	1948	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
51	Phùng Thị Thắng	1952	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam
52	Phùng Thị Thanh	1979	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
53	Triệu Thị Thanh	1950	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam
54	Triệu Đức Thanh	1965	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì,	Thầy cúng,

Họ tên	Năm sinh	Giới tính	Dân tộc	Nơi cư trú	Nghề nghiệp
					huyện Ba Vì, Hà Nội	trưởng thôn Hợp Nhất
55	Triệu Văn Thanh	1968	Nam	Dao	Thôn Suối Thản, xã Đú Sáng, huyện Kim Bôi, Hòa Bình	Làm ruộng
56	Dương Trung Thành	1965	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
57	Đặng Xuân Thành	1957	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
58	Triệu Tài Thành	1937	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
59	Triệu Phú Thành	1960	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
60	Lý Văn Thắng	1957	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
61	Phùng Thị Thắng	1952	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm thuốc nam
62	Triệu Phú Thắng	1935	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
63	Dương Trung Thọ	1969	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
64	Lý Văn Thọ	1959	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng, hưu trí
65	Đinh Quế Thụ	1967	Nam	Mườ ng	Thôn Cốc Đồng Tâm, xã Mình Quang, Ba Vì, Hà Nội	Buôn bán
66	Dương Thị Thúy	1999	Nữ	Dao	Thôn Yên Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
67	Lý Hữu Văn	1992	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông

Họ tên	Năm sinh	Giới tính	Dân tộc	Nơi cư trú	Nghề nghiệp
68	Lý Thị Vân	1989	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
69	Triệu Tài Vi	1963	Nam	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Thầy cúng
70	Lý Sinh Vượng	1961	Nam	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Phó chủ tịch xã
71	Đặng Thị Xuân	1967	Nữ	Dao	Thôn Hợp Nhất, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
72	Lý Thị Xuân	1983	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Làm nông
73	Triệu Thị Xuân	1978	Nữ	Dao	Thôn Hợp Sơn, xã Ba Vì, huyện Ba Vì, Hà Nội	Y sĩ

PHỤ LỤC 2: CHÚ THÍCH

1. Câu chuyện về sự tích Bàn Vương

Theo đó, Bàn Hồ là con long khuyển mình dài ba thước, lông đen, vằn vàng, mướt như nhung từ trên trời giáng xuống trần được Bình Hoàng yêu quí nuôi trong cung. Một hôm Bình Hoàng nhận được chiếu thư của Cao Vương. Bình Hoàng liền họp bá quan văn vò để bàn mưu tính kế diệt họ Cao, nhưng không ai tìm được kế gì.Trong khi đó thì con long khuyển Bàn Hồ từ trong kim điện nhảy ra sân rồng quì lạy xin đi giết Cao Vương. Trước khi Bàn Hồ ra đi nhà vua có hứa nếu thành công sẽ gả cung nữ cho (có tài liệu ghi là công chúa). Bàn Hồ bơi qua biển 7 ngày 7 đêm mới tới nơi Cao Vương ở. Cao Vương thấy con chó đẹp tới phủ phục trước sân rồng thì cho đó là điểm lành nên đem vào cung nuôi. Nhân một hôm Cao Vương say rượu, Bàn Hồ cắn chết Cao Vương, ngoạm lấy đầu đem về báo công với Bình Hoàng. Bàn Hồ lấy được cung nữ đem vào núi Cối Kê (Chiết Giang) ở. Vợ chồng Bàn Hồ không bao lâu sau sinh được 6 người con trai và 6 người con gái. Bình Hoàng ban sắc cho con cháu Bàn Vương thành 12 họ, riêng người con cả lấy họ cha, còn các con thứ lấy tên làm họ gồm các họ: Bàn, Lan, Mãn, Uyển, Đặng, Trần, Lương, Tống, Phượng, Đối, Lưu, Triệu.

Con cháu Bàn Vương sinh sôi nảy nở mỗi ngày một nhiều. Đến đời Hồng Vũ (1368 - 1398) bị hạn hán 3 năm liền không có gì ăn, nhà vua phải cấp cho con cháu Bàn vương mỗi người một cái búa, một con dao quắm để đốn cây rừng làm bẫy. Con cháu của Bàn Vương phát hết núi của nhà vua như: Kim Sơn, Ngân Sơn, Long Bảo, Hồ Bảo, Ô Nha, Giao Sơn rồi đến các núi hoang ở Quảng Đông, Hồ Quảng, Thiểm Tây, Vân Nam, Quý Châu,..

Con cháu Bàn Vương lại ngày càng nhiều mãi lên, khiến nhà vua phải sắc cấp “Quả sơn bảng” để phân tán đi các nơi kiếm ăn [24, tr.19 -20].

2. Câu chuyện về cuộc vượt biển của người Dao

Người Dao di cư sang Việt Nam bằng đường biển với nhiều lý do như chiến tranh, hạn hán, mất mùa. Sau nhiều tháng lênh đênh trên biển, bất ngờ đoàn thuyền

của các họ Dao gặp bão, bị sóng to gió lớn như muốn nhấn chìm thuyền, tính mạng các họ Dao bị đe doạ. Trong cơn nguy cấp, các họ Dao khấn cầu xin Bàn Vương và tổ tiên giúp đỡ vượt qua cơn hoạn nạn và hứa sẽ làm lễ tạ ơn. Hầu hết các họ Dao hứa làm Tết nhảy. Lời cầu linh ứng, từ đó về sau theo lời hứa, các họ người Dao tổ chức Tết nhảy để tạ ơn tổ tiên nhưng tuỳ lời hứa của từng họ mà chu kỳ tổ chức Tết nhảy của các họ khác nhau, thường từ 10 - 15 năm/lần.

3. Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên và việc tách nhà tổ của người Dao Quần Chẹt ở Ba Vì

Người Dao ở Ba Vì quan niệm có 2 loại nhà: nhà to/ nhà lớn(tầm peo) và nhà nhỏ/ nhà con (pèo lìu). Nhà to có ban thờ tổ (tìa dạn) của dòng họ. Bàn thờ cấu tạo như cái tủ gỗ, gồm 2 tầng, không cánh. Nó được đặt ở góc trái hoặc phải chỗ vách ngăn giữa gian nhà ngoài và gian trong. Ở nhà nhỏ, ban thờ là một tấm phên tre nứa (peng) đặt ở vị trí giống tìa dạn nhưng treo trên tường để thờ gia tiên. Khi có lễ, các nhà nhỏ tập trung tại nhà lớn - nơi có bàn thờ tổ để làm lễ.

Bên cạnh đó, người Dao Ba Vì có tục tách nhà tổ. Các nhà con được phép lập nhà tổ mới cho gia đình mình theo một qui trình bắt buộc. Đầu tiên là tìm nhà tổ (dựng bàn thờ) -> kêu say -> hào sung (đám nhỏ) -> mua bộ tranh nhỏ (hày say) -> khai quang tranh -> tần dần đàng -> chày pay đàng (đám nhỏ) -> tạ mả cho ông bành tổ lần 1 -> mua tranh -> khai quang tranh (1 ngày 1 đêm) -> tết nhảy (trước kia làm 3 lần trong 3 năm: năm thứ nhất 1 ngày 1 đêm, năm thứ 2 làm 2 ngày 2 đêm, năm thứ 3 làm 3 ngày 3 đêm; nay gộp lại chỉ làm 1 lần trong 3 ngày 3 đêm,) -

>cấp sắc cho con trai -> chông chày (tạ mả lần 2) -> chày pí đàng (đám to) -> tạ mả lần 3 (mổ trâu). Trải qua những bước như vậy nhà tổ mới hoàn thành.

Sau khi bàn thờ tổ được hoàn thành, gia đình có thể tự thực hiện các nghi lễ tại nhà mà không cần sang nhà tổ của dòng họ. Mỗi người con trai trong gia đình khi lấy vợ và ở riêng đều có mong muốn tách nhà tổ để tiện cho việc thờ cúng và thực hiện nghi lễ. Tùy thuộc vào điều kiện mỗi người mà việc này diễn ra nhanh hay chậm. Tuy nhiên, vẫn phải làm theo trình tự anh em trong gia đình (gia đình anh trai tách trước sau đó mới đến gia đình em).

4. Các thầy cúng và trách nhiệm của họ lễ cấp sắc

Để thực hiện lễ cấp sắc, gia chủ mời 7 thầy cúng, mỗi thầy phụ trách một công việc khác nhau. Quan trọng nhất là thầy cả và thầy hai là người chủ trì các nghi lễ. Người cấp sắc sẽ nhận các thầy cúng làm bố thánh sư (sày tỉa), theo học suốt đời. Vì vậy, người thụ lễ sẽ lựa chọn rất kỹ lưỡng về năng lực, phẩm chất đạo đức, nhà tổ của người thầy cúng cũng như việc họ tin tưởng vào ai nhất để làm thầy. Khi mời thầy cả và thầy hai, người thụ lễ mang theo 1 ít muối được gói trong lá dong và một sợi chỉ màu đỏ (đối với thầy cả) và sợi chỉ màu xanh hoặc trắng (đối với thầy hai). Khi các thầy cúng đã nhận gói muối và sợi chỉ đồng nghĩa với việc họ đã nhận lời thực hiện nghi lễ, cho dù gia đình có bất kỳ chuyện gì xảy ra (kể cả người có người thân qua đời), thầy cúng đều phải gác lại và làm công việc mình đã nhận lời, sau đó mới về lo việc cho gia đình. Trừ trường hợp ông thầy cúng đó không còn thì gia chủ người thụ lễ sẽ mời người khác thay thế

Đối với 5 thầy cúng còn lại, người thụ lễ không cần phải mang theo muối và chỉ khi mời. Nếu gia đình các thầy có tang hoặc chuyện không may thì người thụ lễ có thể mời một thầy khác thay thế. Trước khi vào làm lễ, người thụ lễ rót rượu mời các thầy cúng, khi đã nhận chén rượu đồng nghĩa với việc họ nhận lời thực hiện nghi lễ.

Nhiệm vụ của 7 thầy lần lượt được qui định như sau:

Thầy cả (chì chiểu say): đảm nhiệm, thâu tóm toàn bộ công việc chính của buổi lễ

Thầy hai (diền chải say): làm nhiệm vụ cấp sắc cho người thụ lễ Thầy ba (chềnh mềnh say): người làm chứng cho toàn bộ sự việc Thầy tư (pù cấy say): giữ việc đón rước gia thần, địa thánh

Thầy năm (chì dừn say): thầy bếp, phụ trách những công việc liên quan

đến việc chuẩn bị lễ vật trong nghi lễ