Đổi mới quản lý nhà nước hoạt động kinh doanh xăng dầu của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan: luận án với đề tài “Đổi mới quản lý nhà nước hoạt động kinh doanh xăng dầu của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” là công trình khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực, các kết quả nghiên cứu của đề tài

chưa được ai nghiên cứu và công bố

Hà nội, ngày tháng năm 2010

Tác giả

Nguyễn Duyên Cường

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT v

DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU vi

MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM 12

1.1. Một số vấn đề chung về kinh doanh xăng dầu 12

1.1.1.Xăng dầu 12

1.1.2. Kinh doanh xăng dầu 13

1.1.3.Xuất nhập khẩu và phân phối xăng dầu 14

1.1.4.Thị trường và phân loại thị trường xăng dầu 17

1.2. Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu 21

1.2.1 Khái niệm quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ...21 1.2.1.1 Quản lý nhà nước về kinh tế 21

1.2.1.2 Quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh 26

1.2.2 Các chức năng chủ yếu của quản lý nhà nước với hoạt động kinh doanh xăng dầu 28

1.2.3. Nội dung quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu 29

1.2.4 Sự cần thiết đổi mới quản lý nhà nước về hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 38

1.3. Kinh nghiệm quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở một số nước trên thế giới và bài học cho Việt Nam 40

1.3.1 Thực tiễn và kinh nghiệm quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở một số nước 40

1.3.2 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam về quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu 49

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI HOẠT ĐỘNG KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM 54

2.1. Khái quát về sự phát triển thị trường và quản lý Nhà nước về hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 54

2.1.1 Các giai đoạn phát triển của thị trường xăng dầu và quản lý Nhà nước về hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 54

2.1.2. Thực trạng các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 63

2.1.3 Đánh giá về hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 80

2.2. Thực trạng quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam 84

2.2.1 Cơ chế, chính sách quản lý chung về hoạt động kinh doanh xăng dầu..84 2.2.2 Quản lý giá đối với các sản phẩm xăng dầu 102

2.2.3. Quản lý thuế và các khoản thu từ xăng dầu 114

2.2.4 Quản lý hạn ngạch nhập khẩu 121

2.2.5 Quản lý hoạt động kinh doanh tạm nhập tái xuất 125

2.3. Đánh giá chung về quản lý hoạt động kinh doanh xăng dầu trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế 126

2.3.1 Những thành tựu đạt được trong quản lý Nhà nước hoạt động kinh doanh xăng dầu 126

2.3.2 Hạn chế trong quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu...128

CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP ĐỔI MỚI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH DOANH XĂNG DẦU Ở VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2011 – 2020 138

3.1. Những thách thức đối với quản lý nhà nước về kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 138

3.2. Quan điểm đổi mới quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu trong giai đoạn 2011-2020 142

3.3. Các giải pháp đổi mới quản lý hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam giai đoạn 2011-2020 147

3.3.1 Đổi mới tư duy nhận thức về kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam giai đoạn

2011-2020.......................................................................................................147

3.3.2 Hình thành Trung tâm nghiên cứu dự báo về xăng dầu 151

3.3.3. Đổi mới cơ chế, chính sách quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu 152

3.3.4 Đổi mới cơ chế, chính sách dự trữ quốc gia 162

3.3.5 Đổi mới công tác quy hoạch 163

3.3.6 Đổi mới công tác kiểm tra, giám sát hoạt động kinh doanh xăng dầu 164

KẾT LUẬN 167

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 170

PHỤ LỤC 1: PHIẾU ĐIỀU TRA BẰNG BẢNG HỎI 178

PHỤ LỤC 2: TỔNG HỢP PHIẾU ĐIỀU TRA BẰNG BẢNG HỎI 181

PHỤ LỤC 3 MỘT SỐ VĂN BẢN CỦA NHÀ NƯỚC VỀ QUẢN LÝ GIÁ XĂNG DẦU 188

PHỤ LỤC 4 MỨC THU TỪ XĂNG DẦU NHẬP KHẨU 1996-2008 189

PHỤ LỤC 5 BIỂU ĐỒ DIỄN BIẾN GIÁ XĂNG KHÔNG CHÌ RON92 & DẦU DIESEL 0,5%S GIAI ĐỌAN 2000 - 2008 190

PHỤ LỤC 6 THÔNG TIN NỔI BẬT VỀ XĂNG DẦU HIỆN NAY 193

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AFTA

Khu vực mậu dịch tự do Asean ( Asean Free Trade Area)
ASEAN	Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (Association of South East Asian Nations)
BTA	Hiệp định thương mại song phương( Biligual Trade Agreement)
CIF	Giá, Bảo hiểm và cước vận tải (Cost, Insurance and freight)
CNH-HĐH	Công Nghiệp hóa, hiện đại hóa
FOB	Giao hàng lên tàu (Free On Board)
FTAA	Khu vực thương mại tự do châu mỹ (Free Trade of Africa Area)
GDP	Tổng sản phẩm quốc nội
HNKTQT	Hội nhập kinh tế quốc tế
IEA	Cơ quan năng lượng quốc tế ( International Energy Agency)
KTQT	Kinh tế quốc tế
OPEC	Tổ chức các nước xuất khẩu dầu mỏ (Organization of Petroleum Export Countries)
USD	Đô la Mỹ
VNĐ	Việt Nam đồng
WTO	Tổ chức thương mại thế giới (World Trade Organization)
XHCN	Xã hội chủ nghĩa

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 215 trang tài liệu này.

DANH MỤC HÌNH VẼ, BẢNG BIỂU

HÌNH VẼ

Hình 2.1 Mô hình hoạt động cung ứng xăng dầu đến tháng 11/1988 [6] 56

Hình 2.2 Mô hình hoạt động cung ứng xăng dầu thời kỳ 1988-1993 [6] 57

Hình 2.3 Biến động giá dầu và những sự kiện chính trị, kinh tế 1970-2007 [67] 71

Hình 2.4 Biến động giá dầu giai đoạn 1999-2000 [69] 71

Hình 2.5 Biến động giá dầu giai đoạn 2001-2005 và các sự kiện [67] 73

Hình 2.6 Biến động giá dầu quí 2-2008 đến quí 1-2009 [69] 74

Hình 2.7 Biến động giá dầu giai đoạn 1978-2009 [69] 75

Hình 2.8 Dự báo giá dầu đến 2030 [77] 77

Hình 2.9 Mô hình quản lý hoạt động kinh doanh xăng dầu [33] 87

Hình 2.10. Sơ đồ cơ chế quản lý giá trước tác động của thị trường 105

Hình 2.11 Qúa trình hình thành và phát triển cơ chế định giá xăng dầu ở Việt Nam 113

BẢNG BIỂU

Bảng 2.1: Lượng tiêu thụ nhiên liệu trong giai đoạn 2003-2008 81

Bảng 2.2: Lượng xăng dầu phân phối của các doanh nghiệp đầu mối 82

Bảng 2.3. Tổng hợp các chỉ tiêu điều tra, phỏng vấn 88

Bảng 2.4: Hệ thống bán lẻ của một số doanh nghiệp xăng dầu ở Việt Nam 91

Bảng 2.5. Giá bán lẻ xăng dầu tối đa theo quy định của Nhà nước (2000 - 2008).114 Bảng 2.6. Mức thu từ xăng dầu nhập khẩu qua các năm từ 1996 đến 2001 và 2008 117

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Từ sau năm 1986, Việt Nam thực hiện công cuộc đổi mới, chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Một trong những nội dung trọng tâm của chính sách đổi mới là thay đổi phương thức quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp. Vai trò của nhà nước trong việc điều hành nền kinh tế nói chung và doanh nghiệp nói riêng chuyển dần từ cơ chế quản lý trực tiếp sang cơ chế quản lý thông qua việc ban hành các văn bản pháp luật, các cơ chế chính sách và các công cụ vĩ mô nhằm điều tiết các hoạt động của doanh nghiệp trên thị trường.

Xăng dầu là mặt hàng chiến lược, có tầm quan trọng, có tác động mạnh mẽ tới sự phát triển kinh tế và sự ổn định xã hội của mỗi quốc gia. Xăng dầu là yếu tố đầu vào quan trọng của sản xuất. Xăng dầu là loại năng lượng có hạn, không thể tái sinh và chưa thể thay thế được. Sự biến động của xăng dầu trên thị trường thế giới ảnh hưởng mạnh mẽ đến hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp nói riêng và của nền kinh tế quốc gia nói chung.

Tuy nhiên, trong công cuộc cải cách và đổi mới kinh tế của Việt Nam, công tác quản lý nhà nước đối với thị trường và hoạt động kinh doanh xăng dầu còn đang trong quá trình hoàn thiện. Công tác quản lý hoạt động kinh doanh xăng dầu còn nhiều bất cập. Nhà nước vẫn còn lúng túng trong việc điều hành giá xăng dầu và đối phó với sự biến động giá cả xăng dầu trên thị trường thế giới. Tình trạng buôn bán lậu, gian lận thương mại trong kinh doanh xăng dầu còn tồn tại, hoạt động tạm nhập tái xuất còn lộn xộn chưa được giải quyết. Tính chủ động và năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu còn hạn chế, hiệu quả kinh doanh chưa cao.

Mặc dù Việt Nam không cam kết mở cửa lĩnh vực phân phối xăng dầu, nhưng trong thực tế đã cho phép các doanh nghiệp nước ngoài thành lập liên doanh phân phối xăng dầu. Bên cạnh đó Việt Nam cam kết sẽ mở cửa thị trường để các hãng xăng dầu nước ngoài trực tiếp tham gia xuất nhập khẩu xăng dầu. Cùng với tiến trình hội nhập, hàng rào thuế quan, phi thuế quan, sự can thiệp hành chính của Nhà

nước vào thị trường xăng dầu sẽ giảm dần. Trước tình hình đó Nhà nước phải đổi mới quản lý hoạt kinh doanh xăng dầu nhằm quản lý hoạt động kinh doanh xăng dầu theo những mục tiêu của Nhà nước, đồng thời tạo điều kiện để doanh nghiệp chủ động, tự phát triển. Bên cạnh đó, bản thân các doanh nghiệp phải có chiến lược phù hợp, đổi mới phù hợp với sự thay đổi của môi trường kinh doanh nhằm giữ ổn định thị trường xăng dầu Việt Nam, nâng cao hiệu quả kinh doanh, chiến thắng trên “sân nhà” và hướng tới thắng lợi trên sân của các nước trong khu vực.

Từ những lý do trên, đổi mới quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu và công tác quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam là vấn đề cấp bách và rất cần thiết trong bối cảnh Việt Nam hội nhập kinh tế quốc tế.

2. Mục đích nghiên cứu

Nghiên cứu này được thực hiện với mục tiêu đề xuất các giải pháp đổi mới quản lý nhà nước hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam, để có được các giải pháp toàn diện và hiệu quả, nghiên cứu thực hiện các mục tiêu cụ thể sau:

- Xác định cơ sở lý luận của quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu nói chung và ở Việt Nam nói riêng. Trong đó: (i) Làm rõ đặc điểm của ngành hàng xăng dầu, các khái niệm và nội dung của hoạt động kinh doanh xăng dầu; (ii) Hệ thống hoá và phát triển lý luận quản lý nhà nước về hoạt động kinh doanh xăng dầu; (iii) Nghiên cứu thực tiễn quản lý nhà nước đối với hoạt kinh doanh xăng dầu của một số quốc gia trên thế giới, trên cơ sở đó đưa ra các bài học kinh nghiệm cho Việt Nam.

- Đánh giá thực trạng quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu của Việt Nam. Trong đó: (i) Khái quát hóa quá trình phát triển thị trường và quản lý Nhà nước về hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam từ năm 1975 cho đến nay; (ii) Phân tích những nhân tố tác động đến hoạt động quản lý nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam; (iii) Phân tích thực trạng quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam, đánh giá những mặt được và chưa được trong quản lý Nhà nước đối với hoạt động kinh doanh xăng dầu Việt Nam giai đoạn từ 1975 đến nay, trong đó tập trung cho giai đoạn 2005-2010.