Khái Niệm Và Đặc Điểm Áp Dụng Pháp Luật Trong Giải Quyết Khiếu Nại Về

Khi áp dụng pháp luật, các chủ thể có thẩm quyền phải nghiên cứu kỹ vụ việc, làm sáng tỏ cấu thành pháp lý của nó, để từ đó lựa chọn quy phạm, ra quyết định áp dụng pháp luật và tổ chức thi hành. Trong trường hợp pháp luật chưa quy định hoặc quy định chưa rò thì phải vận dụng sáng tạo việc áp dụng tập quán hoặc áp dụng pháp luật tương tự để giải quyết vụ việc.

Để thực hiện được điều đó, đòi hỏi các nhà chức trách phải có ý thức pháp luật cao, có tri thức tổng hợp, có kinh nghiệm phong phú, có đạo đức trong sáng và có trình độ chuyên môn nghiệp vụ cao.

hoạt động áp dụng pháp luật là hoạt động mang tính tính quyền lực nhà nước, được thực hiện bởi các cơ quan nhà nước, nhà chức trách có thẩm quyền hoặc các tổ chức xã hội được Nhà nước ủy quyền, thông qua trình tự, thủ tục chặt chẽ mà pháp luật quy định nhằm cá biệt hóa những quy phạm pháp luật vào các trường hợp cụ thể đối với cá nhân, tổ chức cụ thể.

1.2.2. Khái niệm và đặc điểm áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai

1.2.2.1. Khái niệm áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về

đất đai

Trong đời sống xã hội, khiếu nại về đất đai phát sinh khi người khiếu

nại cho rằng quyết định hành chính, hành vi hành chính về đất đai có dấu hiệu vi phạm pháp luật và xâm hại đến quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Theo pháp luật hiện hành thì GQKN là hoạt động trung tâm và chủ yếu của hoạt động tôn trọng và bảo đảm quyền khiếu nại của công dân. Áp dụng pháp luật trong hoạt động GQKN về đất đai là một nội dung cụ thể, đặc biệt và quan trọng của hình thức áp dụng pháp luật nói chung. Người GQKN về đất đai có trách nhiệm kiểm tra, xác minh để làm rò sự thật khách quan của vụ việc, xem xét, đề xuất người có thẩm quyền ban hành

quyết định xử lý khiếu nại, xác định tính có căn cứ hay không có căn cứ, có hợp pháp hay không hợp pháp đối với quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính về đất đai có liên quan đến quyền lợi của người khiếu nại. Từ đó quyết định giữ nguyên, sửa đổi, bổ sung hoặc hủy bỏ một phần hay toàn bộ quyết định hành chính, chấm dứt hành vi hành chính bị khiếu nại; giải quyết các vấn đề cụ thể trong nội dung khiếu nại và bồi thường thiệt hại cho người bị khiếu nại (nếu có).

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 126 trang tài liệu này.

Như vậy, khi giải quyết khiếu nại về đất đai, cơ quan cã thẩm quyền GQKN cã quyền lựa chọn các văn bản, quy phạm pháp luật phù hợp, chính xác để áp dụng vào xem xét GQKN và ban hành quyết định GQKN nhằm bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người khiếu nại theo quy định của pháp luật.

Qua phân tích trên, có thể đưa ra khái niệm áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai là hình thức thực hiện pháp luật mang tính tổ chức, tính quyền lực nhà nước được thực hiện thông qua cơ quan có thẩm quyền theo luật định nhằm kiểm tra, xác minh làm rò sự thật khách quan, phân tích, đánh giá đúng, sai, xác định tính hợp pháp hay không hợp pháp để ban hành quyết định GQKN về đất đai nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người khiếu nại góp phần bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và sự ổn định trật tự, xã hội.

Áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai có vai trò rất quan trọng trong việc xây dựng và bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của các cá nhân và tổ chức, góp phần to lớn vào việc xây dựng một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của dân, do dân, vì dân.

1.2.2.2. Đặc điểm áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về

đất đai

Áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai là sự biểu hiện

cụ thể của việc áp dụng pháp luật nói chung, pháp luật khiếu nại và pháp luật đất đai nói riêng. Vì vậy, áp dụng pháp luật trong GQKN về đất đai có đầy đủ các đặc điểm của áp dụng pháp luật (đã trình bày cụ thể ở mục 1.2.1.2 của luận văn này).

Tuy nhiên, với tính chất phong phú đa dạng của các quan hệ pháp luật về đất đai cùng với những quy định về trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại các vụ việc liên quan đến đất đai do pháp luật quy định thì áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai có những đặc điểm riêng biệt, đó là:

Thứ nhất , ở giai đoạn đầu tiên của quy trình áp dụng pháp luật, người có thẩm quyền GQKN về đất đai tiến hành thụ lý đơn khiếu nại, kiểm tra, xác minh nhằm thu thập chứng cứ, đối thoại với người khiếu nại và người bị khiếu nại và tiến hành một số hoạt động nghiệp vụ khác để làm rò các tình tiết liên quan đến nội dung khiếu nại về đất đai. Trong quá trình tiến hành kiểm tra, xác minh khi cần thiết người GQKN có thể đề nghị người có thẩm quyền ra quyết định trưng dụng một số chủ thể khác hỗ trợ thực hiện như cơ quan điều tra, chuyên gia trong lĩnh vực cụ thể...

Việc quy định nhiệm vụ thụ lý, kiểm tra, xác minh, thu thập tài liệu thông tin liên quan đến vụ việc khiếu nại về đất đai thuộc về chủ thể có thẩm quyền theo luật định là rất quan trọng. Thực trạng ở nước ta hiện nay trình độ dân trí nói chung, sự hiểu biết pháp luật về đất đai nói riêng của người khiếu nại chưa cao, cho nên người có thẩm quyền GQKN cần phải tích cực giúp đỡ, hướng dẫn đương sự hiểu rò quyền lợi hợp pháp của họ, trên cơ sở đó thực hiện tốt nghĩa vụ chứng minh, cung cấp thông tin, tài liệu để có cơ sở GQKN kịp thời và có hiệu quả.

Thứ hai, trong GQKN về đất đai, xuất phát từ nguyên tắc bình đẳng, người GQKN phải thực hiện vai trò của một "trọng tài" để người khiếu nại và người bị khiếu nại giải trình, sau đó tiến hành kiểm tra, xác minh để kết luận và ra quyết định GQKN trên cơ sở pháp luật để bảo vệ quyền và các lợi ích

chính đáng của cả người khiếu nại và người bị khiếu nại.

Thứ ba, chủ thể áp dụng pháp luật trong GQKN về đất đai rất đa dạng, tùy theo vụ việc cụ thể có chủ thể khác nhau theo luật định. Đây là điểm khác biệt so với áp dụng pháp luật trong các hoạt động khác, chẳng hạn áp dụng pháp luật trong giải quyết tranh chấp đất đai của Tòa án chỉ do mình Tòa án là chủ thể duy nhất được thực hiện.

Thứ tư, áp dụng pháp luật trong GQKN về đất đai đòi hỏi phát huy tối đa tính sáng tạo trong phạm vi quy định của pháp luật. Bởi lẽ, pháp luật về đất đai hiện nay còn nhiều hạn chế, thay đổi nhiều; mặt khác vấn đề đất đai bị ràng buộc bởi nhiều mối quan hệ xã hội khác nhau và bị ảnh hưởng sâu sắc bởi phong tục tập quán của vùng miền. Do đó, trong quá trình GQKN về đất đai đòi hỏi người có thẩm quyền giải quyết phải thật sự sáng tạo khi áp dụng pháp luật để giải quyết thấu tình, đạt lý.

1.2.3. Những yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai

1.2.3.1. Quy định pháp luật

* Quy định pháp luật về giải quyết khiếu nại

Có thể khẳng định pháp luật về GQKN của Việt Nam tương đối đầy đủ từ quy định của Hiến pháp, đến quy định trong các văn bản luật và dưới luật, tạo cơ sở pháp lý cho việc xem xét GQKN nói chung, khiếu nại về đất đai nói riêng.

Thực trạng các quy định của pháp luật về GQKN có ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả áp dụng pháp luật trong GQKN.

Thứ nhất, nếu pháp luật quy định đầy đủ, thống nhất và có tính khả thi cao thì tạo thuận lợi cho việc áp dụng trong GQKN. Ngược lại, nếu pháp luật về GQKN thiếu, không đồng bộ thậm chí mâu thuẫn, chồng chéo thì sẽ ảnh

hưởng nghiêm trọng đến chất lượng GQKN.

Chẳng hạn, pháp luật về tiếp công dân và xử lý đơn thư là hoạt động quan trọng trong GQKN có ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả áp dụng pháp luật trong giải quyết khiếu nại về đất đai.

Thứ hai, những hạn chế của các quy định về trình tự, thủ tục (cơ chế) GQKN hiện nay như việc giải quyết của các cơ quan hành chính có tính chất khép kín, chưa đảm bảo công khai; nhiều trường hợp việc giải quyết còn nể nang, né tránh, thiếu khách quan. Chính vì vậy, làm cho người dân không tin vào việc GQKN của các cơ quan nhà nước, tiếp tục khiếu nại vượt cấp, làm mất nhiều thời gian mà không mang lại hiệu quả; nhiều vụ việc khiếu nại kéo dài, giải quyết không dứt điểm làm cho các cơ quan hành chính mất quá nhiều thời gian công sức vào GQKN, làm ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động quản lý. Việc quy định quy trình GQKN lần đầu với thủ tục như thẩm tra, xác minh, đối thoại, ban hành quyết định GQKN hành chính khá dài, trong khi đó quyết định hành chính được ban hành có hiệu lực ngay, hành vi hành chính sẽ tác động đến công dân. Việc quy định như vậy chưa đáp ứng yêu cầu nhanh nhạy của công tác quản lý hành chính và là không cần thiết vì người ra quyết định hành chính biết rò các căn cứ để ra quyết định đó. Trong thực tiễn việc giải quyết lần đầu theo trình tự, thủ tục hiện hành khó thực hiện được, mà nếu thực hiện thì khiếu nại sẽ không được xem xét kịp thời, ảnh hưởng đến công tác quản lý kinh tế, xã hội [29, tr. 2-3].

Điều đáng lưu ý là quy định về thủ tục giải quyết đối với các khiếu nại nhà đất tồn đọng kéo dài là vấn đề gây ra nhiều vụ khiếu kiện gay gắt kéo dài. Tuy nhiên, Luật khiếu nại, tố cáo trước đây cũng như Luật khiếu nại hiện nay đều chưa có những quy định riêng cho vấn đề này. Nếu áp dụng theo trình tự thủ tục khiếu nại thì những vụ khiếu nại nhà đất cách đây 30-40 năm không còn thời hiệu giải quyết. Vì vậy, đối với việc giải quyết những khiếu nại về nhà, đất do lịch sử để lại gặp nhiều lúng túng trong áp dụng pháp luật để giải quyết.

Thứ ba, hệ thống pháp luật quy định về GQKNTC thiếu đồng bộ. Luật khiếu nại, tố cáo và Luật đất đai có các quy định không thống nhất trong việc GQKNTC của công dân. Cho đến nay, vẫn chưa có hướng dẫn cụ thể về mối quan hệ trong GQKN, tranh chấp giữa cơ quan hành chính và Toà án nhân dân, giữa Bộ quản lý chuyên ngành và Thanh tra Chính phủ. Thẩm quyền giải quyết giữa cơ quan hành chính và cơ quan toà án chưa cụ thể, rò ràng nên nhiều trường hợp người dân phải đi lại nhiều lần giữa Toà án nhân dân và UBND nhưng vẫn không được tiếp nhận để giải quyết.

Do đó, áp dụng pháp luật trong GQKN về đất đai gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của tính chưa đầy đủ, thiếu đồng bộ, còn nhiều điểm có xung đột trong toàn hệ thống pháp luật nước ta. Riêng quy định về trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp, khiếu nại về đất đai cũng có nhiều điểm khác nhau giữa pháp luật về đất đai và pháp luật về khiếu nại, tố cáo. Về việc thực hiện bồi thường, giải phóng mặt bằng, có sự khác nhau giữa Luật xây dựng và Luật đất đai. Tình trạng pháp luật như vậy đã dẫn đến cách hiểu khác nhau trong áp dụng pháp luật của các cơ quan hành chính cũng như các cơ quan bảo vệ pháp luật.

* Quy định pháp luật về đất đai

Luật đất đai năm 2003 đã kế thừa và phát huy được những ưu điểm của Luật đất đai năm 1993 và đã bổ sung những quy định mới tương đối rò ràng. Trong đó đã quy định cụ thể về thẩm quyền, trình tự thanh tra, GQKN, tố cáo về đất đai, góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý về đất đai ngày càng tốt hơn. Tạo khung pháp lý, làm cơ sở cho việc giải quyết các quan hệ về đất đai, góp phần ổn định tình hình xã hội, phát triển kinh tế, đáp ứng yêu cầu thực tiễn quản lý nhà nước về đất đai.

Luật đất đai năm 2003 đã cụ thể hóa quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất. Quy định này đã tạo ra khung pháp lý vững chắc cho người sử dụng đất trong việc thực hiện quyền khởi kiện, quyền yêu cầu giải quyết tranh chấp về đất đai, quyền khiếu nại các quyết định hành chính, hành vi hành chính về

quản lý đất đai và quyền tố cáo các vi phạm trong công tác quản lý nhà nước về đất đai. Đồng thời, đã quy định khá cụ thể về thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai, những quy định cụ thể này đã giúp các cơ quan nhà nước có thẩm quyền GQKN, tranh chấp về đất đai tháo gỡ được những vướng mắc mà Luật đất đai năm 1993 chưa giải quyết được.

Tuy nhiên, thực tế GQKN về đất đai cho thấy, chính sách pháp luật về đất đai có ảnh hưởng quan trọng đến hiệu quả áp dụng pháp luật trong GQKN về đất đai.

Thứ nhất, chính sách, pháp luật về đất đai, việc thực hiện chính sách, pháp luật về đất đai chưa thống nhất. Chính sách, pháp luật đất đai ở Việt Nam có sự khác nhau qua từng thời kỳ lịch sử như trước năm 1980, pháp luật không cấm việc mua bán đất đai, sau năm 1980 đến trước ngày 15/10/1993, pháp luật nghiêm cấm việc mua bán, chuyển nhượng đất đai dưới mọi hình thức. Từ ngày 15/10/1993 trở đi, pháp luật lại cho phép chuyển nhượng quyền sử dụng đất. Mặt khác, pháp luật đất đai nói chung, pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai, giải quyết tranh chấp, khiếu nại về đất đai nói riêng còn quy định rất chung chung.

Luật đất đai năm 2003 và các văn bản hướng dẫn thi hành luật tương đối nhiều, nhưng tính ổn định và đồng bộ chưa cao, chưa sát với thực tiễn của đời sống xã hội. Một số văn bản sau khi ban hành chưa kịp tổ chức thực hiện đã có văn bản khác sửa đổi, bổ sung gây xáo trộn và khó khăn trong công tác quản lý nhà nước về đất đai (nhất là văn bản quy định về bồi thường, hỗ trợ, ban hành về giá đền bù trong công tác giải phóng mặt bằng, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất). Đây là nguyên nhân chính làm phát sinh khiếu kiện về đất đai.

Ngoài các tồn tại trên, Luật đất đai năm 2003 còn nhiều điểm mâu thuẫn với các Luật khác, đặc biệt là Luật khiếu nại có hiệu lực từ ngày 01/7/2012.

Thứ hai, việc quản lý về đất đai còn rất lỏng lẻo dẫn đến khi của cơ quan có thẩm quyền GQKN có yêu cầu cung cấp chứng cứ, tài liệu để làm cơ sở xem xét giải quyết khi?u n?i đất ?ai nhiều khi cơ quan có thẩm quyền không cung cấp hoặc cung cấp thiếu chính xác, không xác định được tài liệu nào là xác thực làm cho việc phân tích, đánh giá, xem xét sự việc thiếu tính khách quan, gây khó khăn cho việc giải quyết.

Các chính sách về đất đai ban hành, sửa đổi nhiều, văn bản quy phạm pháp luật còn có nhiều mâu thuẫn, thiếu thống nhất hoặc quy định không cụ thể, có trường hợp mâu thuẫn giữa Luật đất đai và Luật dân sự dẫn đến việc lựa chọn quy phạm pháp luật phù hợp để áp dụng rất khó khăn.

Trong quá trình giải quyết khiếu nại về ®Êt đai, đôi khi còn tồn tại những quan điểm khác nhau do trong một thời gian dài, nhiều quy định pháp luật về đất đai không phù hợp với thực tiễn cuộc sống, nếu giải quyết việc khiếu nại phù hợp với cuộc sống thì lại trái với quy định của pháp luật. Bên cạnh đó, tính ổn định của pháp luật về đất đai rất thấp, trong khi đất đai gắn liền với người dân, mỗi gia đình, mỗi tổ chức kinh tế, xã hội. Vì vậy, các quan hệ đất đai được hình thành ở những thời điểm khác nhau, nhưng khi pháp luật đất đai thay đổi, Nhà nước không kịp ban hành các văn bản để ổn định quan hệ hình thành trước đó, dẫn đến cách hiểu, vận dụng pháp luật khác nhau khi luật mới ra đời. Ví dụ: giải quyết tranh chấp nhà có Nghị quyết 58, nhưng để giải quyết tranh chấp đất không có nghị quyết nào tương tự, nên khi GQKN gặp nhiều khó khăn khi vận dụng pháp luật trong bối cảnh pháp luật đất đai thay đổi liên tiếp và có những thay đổi căn bản.

* Các quy định pháp luật khác có liên quan

Áp dụng pháp luật trong GQKN về đất đai còn chịu sự tác động của các quy định pháp luật khác có liên quan, trong đó phải kể đến các quy định của pháp luật về đầu tư và xây dựng cơ bản, Luật nhà ở, Luật thuế; các quy định về quy hoạch đô thị, về phát triển giao thông nông thôn, về phát triển các